Morgunblaðið - 11.11.1984, Qupperneq 61
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. NÓVEMBER 1984
61
Birgir Árnason hagfræðingur
Engin töfra-
meðul eru til
Megineinkenni núverandi
efnahagsástands í landinu tel ég
vera einkum þrjú:
1. Stórkostlega ranglát tekju-
skipting.
2. Stöðnun í höfuðatvinnuvegum
þjóðarinnar.
3. Vegið er að ýmsum þáttum
sem gera ísland að siðaðra
manna samfélagi en ekki
villimanna.
Þótt þjóðartekjurnar hafi
dregist saman síðustu árin, get-
ur hver sem nennir að rýna í
tölurnar fullvissað sig um að
væri þeim réttlátar skipt, hefðu
allir ríflega nóg. Aðgerðir ríkis-
stjórnarinnar í maí í fyrra
hnykktu enn á ranglætinu því að
bannið við kauphækkunum náði
fyrst og fremst til venjulegs
launafólks.
Ófremdarástand ríkir í sjáv-
arútvegi og landbúnaði. Sumpart
er það vegna stjórnleysis, á það
einkum við um sjávarútveginn,
en sumpart vegna ofstjórnar,
einkum í landbúnaði. Sameigin-
legri auðlind, eins og fiskinum í
sjónum, stafar ávallt hætta af
ofnýtingu. Fremur en grípa til
markvissrar fiskveiðistjórnunar
í tæka tíð hafa stjórnvöld stuðl-
að að ofveiði með því að leyfa og
í raun ýta undir sífellda stækkun
fiskiskipaflotans. Niðurgreiðsl-
ur, útflutningsuppbætur og
sjálfvirk lánafyrirgreiðsla hafa
leitt til of mikillar og óhag-
kvæmrar framleiðslu á hefð-
bundnum landbúnaðarvörum.
Þegar við offjárfestingu í þess-
um greinum bætast ýmsar
óarðbærar fjárfestingar ríkisins,
t.d. í virkjunum, og vaxtakerfi
sem til skamms tíma hvatti
menn til að leggja allt fé sem
þeir gátu komið höndum yfir í
steinsteypu, skal engan undra
hví ekkert fjármagn hefur verið
aflögu til að efla nýjar atvinnu-
greinar.
Hver þjóð er merkilegust fyrir
það öryggi sem hún býr þegnun-
um og þá menningu sem hún á.
Þær raddir sem heimta niður-
skurð á útgjöidum hins opinbera
til almannatrygginga, heilbrigð-
iskerfisins, menntamála og
menningar og lista, vega að
þessum þáttum íslensks þjóðlífs.
Menn skyldu gefa því gaum að
það eru yfirleitt ekki þeir sem
borga beinu skattana sem láta
hæst og ekki er fjarri lagi að
ætla að þeir hinir sömu telji ör-
yggi launamannsins og frumlega
hugsun andstæða sínum hags-
munum.
Urbætur
Það eru engin töframeðul til
sem geta læknað þær meinsemd-
ir sem liggja að baki efnahags-
ástandinu sem ríkir um þessar
mundir. Og á meðan stjórnmálin
í landinu eru eins og þau eru
held ég að menn ættu að fara
varlega í að reikna með að ríkis-
stjórnir einar og sér fái miklu
um þokað, enda óvíst að þær vilji
það.
Launafólk verður sjálft að
axla byrðarnar af því að jafna
lífskjörin í landinu, ekki með því
að vinna meira, því að næg er
þrælkunin fyrir, heldur með því
að velja sér vinveittar ríkis-
stjórnir og efla samtök sín. Fyrir
utan að borga sínu fólki sæmi-
legt kaup, gætu stjórnvöld orðið
að góðu liði við öflun og miðlun
upplýsinga um tekjur annarra,
sér í lagi í gegnum hert skatta-
eftirlit.
Nauðsynlegt er að nýjum út-
flutningsgreinum verði komið á
fót og fyrirsjáanlegt er að ríkið
verður að hafa þar hönd í bagga.
Reynslan af fyrri verkum ríkis-
stjórna á þessu sviði varpar efa-
semdum á að þær séu þess
megnugar að fylgja skynsam-
legri fjárfestingarstefnu. En í
þessu sambandi held ég að menn
verði að hyggja að því hvort sú
er raunin vegna eðlis ríkisaf-
skipta yfirleitt eða þeirrar teg-
undar ríkisafskipta sem tíðkast
hafa á íslandi. Það hefur skort
mjög á að þeir sem valsað hafa
með almannafé hafi verið látnir
sæta ábyrgðar gjörða sinna. Ég
tel að væri framkvæmdavaldið
ábyrgara gagnvart þinginu og
þingiö ábyrgara gagnvart þjóð-
inni myndi sumt betur fara.
Breytt kosninga- og
kjördæmafyrirkomulag gæti
komið að gagni en fyrst og síðast
verður að gera þá kröfu að menn
séu dæmdir af verkum sínum.
Ég hygg að stjórnvöld þjónuðu
best hlutverki sínu í þessu efni
með því að tryggja að sömu arð-
semiskröfur séu gerðar í öllum
greinum atvinnulífsins, að fram-
takssamir einstaklingar eða fé-
lög þeirra fái fé til arðbærra
fjárfestinga og að nógu fé sé var-
ið til rannsókna- og þróunar-
starfsemi. Sýnist mönnum ég
halda á lofti málstað fiskeldis,
lífefnaiðnaðar og örtölvutækni á
kostnað sjávarútvegs, landbún-
aðar og stóriðju þá sjá þeir rétt,
en of langt mál væri að fara
frekar út í þá sálma hér.
Að endingu hvet ég allt ærlegt
fólk til að standa vörð um vel-
ferðarríkið Ísland á meðan
þrengingarnar ganga yfir en
sækja fram að nýju um leið og
færi gefst.
Birgir Árnason lauk MSc-próli í
vélarerkírædi frí Princeton-
háskóla 1982. Haustið 1982 hóf
hann doktorsnim í hagfræði við
Princeton-hiskóla en starfar um
þessar mundir á Þjóðhagsstofnun.
KAtmnrtMV
Dr. Vilhjálmur Egilsson hagfræðingur
í fótspor Rómverjanna
Í inngangi að þessum viðtölum
er vísað til þeirra fornu spekinga
Aristótelesar,Platons, Cicero
Varro og Vergils. Til er kenn-
ing er heldur því fram að Róma-
veidi hafi fallið aðallega vegna
þess hvað ríkisbáknið var orðið
stórt og hætt að þjóna fólkinu
sem skyldi. Það má segja að það
hafi verið meira sligandi en til
framdráttar. Ef saga Rómaveld-
is er lesin rekst maður aftur og
aftur á frásagnir af múgnum
makalausa sem var haldiö uppi á
kostnað ýmissa valdamanna.
Þeir héldu múgnum uppi til að
hafa stuðning þar sem stundum
hafði múgurinn atkvæðisrétt
o.s.frv. Til þess að geta staðið
undir stærri og stærri múg
þurfti að skattleggja þá meira og
meira er voru í framleiðslustörf-
um og stóðu í verzlun og viðsk-
iptum . Það má segja að það hafi
verið rómverskt atvinnulíf sem
þurfti að skattleggja meira. Eft-
ir því sem skattpíningin jókst þá
flosnuðu fleiri og fleiri úr at-
vinnulífinu og bættust i hóp
múgsins. Þetta var hin almenna
þróun á þessum tíma. Er barbar-
arnir tóku við leið mikið menn-
ingarveldi undir lok og líka
geigvænleg skattpíning svo það
voru samt ýmsir sem fögnuðu
breytingunni af þeim ástæðum.
Það er sama hættan sem steð-
jar að í okkar þjóðfélagi í dag.
Spumingin er um skattheimtu
og hvort ríkið sé að gegna sínu
rétta hlutverki. Við mættum
kannski taka þaö til athugunar
hvort ríkið sé ekki orðið of stórt
og við því að lenda i sama fari og
rómverjarnir fornum .Því meiri
skattpíning sem dynur á fólki
þeim mun örar fjölgar þeim sem
lifa á skattpeningum en þeim
fækkar er standa verða undir
sköttunum. Sumar þjóðir búa við
meiri skattpíningu en við þekkj-
um, en þeir erfiðleikar sem þær
þjóðir hafa þurft að þola eru
ekki fyrirmynd fyrir okkur. Því
þrátt fyrir alla okkar erfiðleika
þá erum við svo heppin að við
erum ekki búin að blása ríkis-
báknið meira út . Þetta sáu
margir okkar fornu hagspek-
inga. Það er afar langt síðan það
uppgötvaðist að eftir því sem
skattpíning er meiri þá rýrna
skattstofnarnir. Þetta eru gömul
vísindi.
Við erum komin út yfir skyns-
emismörk í útþenslu ríkis og tel
ég að við verðum að fara að
draga saman seglin á því sviði.
Hinsvegar má segja að önnur
hlið sé á vandamálinu sem er
ekki efnahagsleg, en hafi afdrif-
aríkar efnahagslegar afleiðingar
og það er „kunningjaþjóðfélagið"
á Islandi. Þetta er orð sem ég
heyrði fyrst af vörum Sverris
Hermannssonar og er lýsandi
fyrir það hvernig hlutirnir ger-
ast hérna. Allir eru skyldmenni,
vinir eða kunningjar og starf-
semi er oft metin á slíkum for-
sendum og hreinni pólitík, frek-
ar en efnislegt mat sé lagt á
hvort fólk standi sig vel eða illa.
Þetta kunningjaþjóðfélag er
orðið mjög dýrt og hefur komið
fyrst og fremst fram í að þær
fjárfestingar sem við höfum lagt
í sérstaklega síðastiiðin tíu til
fimmtán ár hafa ekki skilað til-
ætluðum árangri og það má leiða
rök að því að lífskjörin í dag
væru kannski fjórðungi betri og
jafnvel þriðjungi betri ef við
hefðum í upphafi áttunda ára-
tugsins sagt skilið við kunning-
jaþjóðfélagið, og nýtt fjárfest-
ingar okkar af meiri skynsemi.
Það sem þarf að takast á við er
ekki spurning um hagvísindi ,
neldurmiklu frekar spurning um
pólitík, og þá ekki sem flokkspól-
itík, heldur kannski pólitík sem
felst í hugarfari og andrúmslofti
sem getur samræmst pólitík all-
ra flokkanna.
Lækkun verðbólgu úr 130%
niður í það sem var í byrjun árs-
ins 15% sýnir kannski best
hverju hægt er að fá áorkað ef
vilji er fyrir hendi og stjórnmál-
amenn veita þá forystu er þeir
eru kosnir til að veita. Það má
eiginlega segja að nú virðist
horfur á að þetta sé að fara úr
böndunum aftur og undirrótin
að því sem nú gerist er það for-
ystuleysi sem stjórnmálamenn
sýndu er þeir afgreiddu fjárlag-
agatið í vor og sú óreiða sem var
í peningamálum í sumar að öðru
leyti.
Þetta tvennt sem sé olli mikilli
þenslu hér á höfuðborgarsvæð-
inu og miklar sögusagnir komust
á kreik um launaskrið sem er
staðreynd að vissu marki þó að
fréttir í blöðum hafi vissulega
verið ýktar. Þetta launaskrið
skapaði misvægi annarsvegar
milli landsbyggðarinnar og höf-
uðborgarsvæðisins og hinsvegar
milli þess fólks sem fékk ekki
laaunaskrið og þeirra sem nutu
þess. Menn verða að gera sér
grein fyrir þessu því annars
heldurlaunaskrið áfram. Ef pen-
ingamálum þjóðarinnar verður
stjórnað þannig áfram að búið sé
til misvægi eða því haldið við er
anzi hætt við því að þessi laun-
asprenging verði ekki sú síðasta.
Dr. Vilhjilmur Egilsson lauk dokt-
orsprófi trí Vnirersity of Southern
California 1982 og starfar nú hjí
Vinnuveitendasambandi íslands.
GRG.
SJÁ NÆSTU SÍÐU