Morgunblaðið - 14.11.1984, Blaðsíða 19

MORGUNBLADIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 1984
19
Vinnustaður tæplega 200 manna
Yfirlitsmynd frá Grundartanga í Hvalfirdi, vinnusvaeði íslenzka járnblendifélagsins hf. Þar vinna tæplega 200 manns á sumrin og litlu færri í annan tíma.
niðurgreiðslu lána. Samtals nam
aukning hlutafjár 935,5 m. ísl. kr.,
en fyrir aukninguna nam skráð
hlutafé 61.6 m. isl. kr.
• Aðalsamningi, markaðssamn-
ingi og rafmagnssamningi var
breytt. Gerður var sérstakur
markaðs- eða umboðssamningur
við Sumitomo Corporation. Breyt-
ing á aðalsamningi varðaði eink-
um aðild Sumitomo.
• Líku máli gegnir um markaðs-
samning við Elkem. Sú breyting
varð þó á, að Elkem skuldbindur
sig til að selja ekki minna en
30.000 MT af framleiðslu járn-
blendifélagsins á ári hverju. Sölu-
skuldbindingar vóru með öðrum
hætti í eldri samningi. í umboðs-
samningum við Sumitomo fær
fyrirtækið einkaumboð fyrir efni
frá járnblendiverksmiðjunni, allt
að 25.000 tonn að ári, og ábyrgist
sölu á 20.000 tonnum á sama verði
og Elkem fær fyrir sína vöru. Með
tveím síðastnefndu samningunum
hefur járnblendið tryggt 50.000
tonna árlega sölu á heimsmark-
aðsverði. Arið 1981, þegar illa
gekk, nam salan 32.100 tonnum og
1983 42.300 tonnum.
• Framangreind atriði nýrra
samninga eru mjög mikils virði og
gætu bætt afkomu fyrirtækisins
um 60—80 m.kr. á ári þegar
kreppa gengur yfir hinn sveiflu-
kennda járnblendiiðnað.
• Breytingar á rafmagnssamn-
ingi við Landsvirkjun fela fyrst og
fremst í sér að þegar ákveðnu eig-
infjárhlutfalli (60:40) er náð fær
Landsvirkjun hlut í hagnaði fyrir-
tækisins umfram ákveðið lág-
mark. Núgildandi áætlanir gera
ráð fyrir að þessi ágóðaskipting
geti hafizt í árslok 1986 og ári
fyrr, ef rekstrarskilyrði halda
áfram að batna.
• Að þessu gerðu var hlutafé
fyrirtækisins lækkað um nálægt
340 m. ísl. kr. til að eyða uppsöfn-
uðum töpum úr reikningum. Þessi
breyting er talin forsenda þess að
félagið geti greitt eigendum sínum
arð af því fé, sem þeir hafa í það
lagt. Hlutafé eftir breytinguna er
660 m.kr.
• í fyrirtækinu, svo breyttu,
keypti Sumitomo Corporation
15% frá Elkem, sem á eftir 30%
hlutafjár Islenzka járnblendifé-
lagsins. Sumitomo fær einn mann
í stjórn fyrirtækisins. Elkem hef-
ur tvo en hafði þrjá áður. íslenzku
fulltrúarnir eru fjórir sem áður.
Stjórnarformaður er Barði Frið-
riksson hrl.
Fjárhagslegar for-
sendur styrktar
Horfur í rekstri járnblendifé-
lagsins eru nú bjartari, bæði
vegna framangreindrar endur-
skipulagningar og breyttra mark-
aðsaðstæðna. Verð á framleiðslu
fyrirtækisins hefur farið hækk-
andi á þessu ári og eftirspurn ver-
ið mikil. Framleiðslan hefur geng-
ið mjög vel og stefnir í um 60.000
tonn á árinu, sem er verulega um-
fram það framleiðslumagn, sem
gert var ráð fyrir þegar verk-
smiðjan var hönnuð.
Fyrstu sex mánuði líðandi árs
var reksturinn í járnum, en kunn-
ugir telja, að hagnaður á síðari
hluta ársins geti numið 60—80
milljónum króna. Það hefur því
margt breytzt til hins betra um
rekstrarhorfur þessa fyrirtækis,
enda hefur markvisst verið að því
unnið að tryggja framtfð þess.
Þegar framangreindir samning-
ar um fjárhagslega endurskipu-
lagningu íslenzka járnblendifé-
lagsins vóru undirritaðir, 13. sept-
ember sl., vantaði einn dag upp á
ársafmæli forsíðufréttar Tímans
um líklega lokun járnblendiverk-
smiðjunnar um lengri eða
skemmri tíma, vegna þess „að
járnblendið er allt eintóm von-
brigði" og „taprekstur upp á
hundruð milljóna" framundan
„næstu árin“. Þessi Tímans rosa-
frétt geigaði, sem betur fer, nema
menn séu þeirrar skoðunar að
rangt hafi verið að greiða niður
tapið, eins og gert hefur verið,
auka hlutafé og fá Japani til sam-
starfs. En svo ber einnig að hafa í
huga að járnblendiverksmiðjan
greiðir ekki nema 8,6 norska aura
fyrir forgangsorku og 2,2 norska
aura fyrir afgangsorku, sem þýðir
um 6,4 mill meðalverð á kfló-
wattstund.
Fyrirtæki eins og járnblendi-
verksmiðjan á Grundartanga, þar
sem hátt í 200 manns starfa, hefur
þungavigt í okkar „litla“ þjóðar-
búskap. Gjaldeyristekjur, sem
framleiðslan gefur, skipta miklu
máli, ekki sizt eins og nú árar í
viðskiptajöfnuði við umheiminn.
Landsvirkjun, sem selur fyrirtæk-
inu orku, missti spón úr aski ef
slíku fyrirtæki yrði lokað þótt það
greiði lægra verð á líðandi stund
en ÍSAL f eigu útlendinga. öll
framleiðslufyrirtæki hafa og
margfeldisáhrif f tilurð starfa, í
þjónustu og flutningum.
Járnblendiverksmiðjan er vel
búið fyrirtæki, tæknilega. Því er
vel stjórnað og það er vel mannað.
Það er að vísu háð verð- og mark-
aðssveiflum eins og öll fram-
leiðsla, sem sætir sölusamkeppni á
heimsmarkaði, og þar verða ekki
allir sjóar fyrirséðir. ótímabær
eignaráhætta fslenzka rfkisins,
sem er komin til vegna óþarfs til-
lits til stefnu Alþýðubandalagsins,
hefur og kostað landsmenn mikla
fjármuni og sennilega haft áhrif
til lægra orkuverðs til fyrirtækis-
ins en ella.
Mergurinn málsins er þó sá, að
járnblendið er eitt af tiltækum
vopnum í lffsbaráttu lítillar þjóð-
ar, sem nýta verður af hyggindum
hverju sinni. Slfkum vopnum á að
beita — en ekki slíðra.
ans, sem við búum við og kemur
fram í mörgum myndum, eru
greinilega af innlendum uppruna
og einhverjar þeirra má beinlínis
rekja til óskynsamlegra opinberra
ákvarðana og aðgerða. Jafnvel
þótt rekja mætti allan vanda
okkar til ytri áfalla sýndi það
máttleysi til að verja hendur og
eignir. Hinar innlendu orsakirnar
sýna annars vegar ómyndugleika
en hins vegar fákunnáttu. Mátt-
leysið, ómyndugleikinn og fákunn-
áttan eru allt þættir í varnarleysi
en af þeim er fákunnáttan þó af-
drifarfkust og verst. Okkur skýst
ekki aðeins f einstökum tækni-
legum atriðum þannig að einstak-
ar opinberar ákvarðanir missi
marks eða séu til skaða heldur er
fákunnáttan undirstaöa máttleys-
isins og ómyndugleikans, við
kunnum ekki og höfum ekki lært
að stilla okkur hóf, að ráða ráðum
okkar, að setja okkur markmið og
vinna að þeim. Við vitum sem sé
ekki hvernig við eigum að fara að
því að búa sæmilega saman í
þessu landi.
Hér hefur viðvarandi efna-
hagsvanda verið haldið á loft sem
sýnidæmi um varnarleysi okkar.
Þó er greinilegt að efnahagsmál
eru ekki eina umfjöllunarefni
stjórnvalda og reyndar ekki held-
ur mikilvægasta umfjöllunarefni
þeirra, eins og sjá má í þeirri al-
mennu upplausn sem verkfall
BSRB hefur valdið. öryggi borg-
aranna og gæsla almennra laga
cru djúpstæðari og mikilsverðari
verkefni stjórnvalda en efna-
hagsmál. Án öryggis og sæmilegr-
ar löghlýðni með borgurunum er
ekki um að ræða neitt efnahagslíf
sem unnt væri að stjórna og held-
ur engin tæki til að stjórna því.
Það eitt að stjórnmál okkar síð-
ustu árin hafa snúist nær einvörð-
ungu ’.»m efnahagsmál sýnir þegar
kunnáttu okkar og það jafnframt
að við blöndum saman rétti hins
opinlje-ii og einkaaðila. Obbinn af
efnah.t.,slifi hlýtur að tilheyra at-
hafnasviði og þvi rétti einkaaðila.
Helsta hlutverk opinberra aðila
gagr.Mirt þessu sviði á því að vera
að skapa almenn skilyrði til að
efnahagslif geti blómgast og þá
einkuin með því að setja efnhags-
lífi lagaiegan ramma og, með svo
fámennri þjóð sem við erum, að
koma upp og viðhalda þeim kerf-
um sem efnahagslíf verður að
styðjast við en getur varla sjálft
komið upp eða viðhaldið.
Hér á landi hafa opinberir aðil-
ar gengið miklu lengra í afskipt-
um af efnahagslífi, með beinni
þátttöku i atvinnurekstri og í
kjarasamningum, með því að mis-
muna atvinnuvegunum, héruðum
eða jafnvel einstökum fyrirtækj-
um, með þvi að halda sjálfir uppi
einokun eða vernda einokunarað-
ila i einkarekstri. í öllu þessu
gengur hið opinbera inn á svið
réttar einkaaðila og gengur þar
með á trúverðugleika þess opin-
bera réttar sem vera á yfir öllum
rétti einkaaðila og gæta hans.
Þó er verra að meðferð allra
mála og skipulag stjórnmálalífs er
einnig gegnsýrt af viðhorfum og
aðstæðum sem best hæfa rétti og
stöðu einkaaðila. Stjórnmálaaf-
skipti eru hér á landi atvinna
hlutfallslega mjög stórs hóps
manna og enn stærri hópur er
efnahagslega háður veitingavaldi
atvinnustjórnmálamanna. Þessir
hópar hljóta að leita atvinnu- og
einkahagsöryggis fyrir sig, þeir
mynda stétt i likingu við aðrar
stéttir, þeir hafa sérstaka einka-
hagsmuni og stéttarhagsmuni sem
greinilega koma fram í opinberum
gerðum þeirra. Gleggsta dæmið
um þetta er i starfi og niðurstöð-
um stjórnarskrárnefndar sem aö
mestu var skipuð atvinnustjórn-
málamönnum. Niðurstöður nefnd-
arinnar mótuðust einkum af þvi
að ekki var tekið í mál að raska
hlutföllum milli flokka eða stefna
mikilvægum og öruggum þingsæt-
um í hættu. Samstaða þessarar
stéttar er augljós, nær þvert um
ágreining í stjórnmálaskoðunum
og byggist einungis á því valdi
sem fengið er í kosningum og
styðst við það.
Önnur vísbending í sömu átt er
það að stjórnmálaflokkar landsins
starfa fyrst og fremst sem stuðn-
ingsfélög við þá atvinnustjórn-
málamenn sem í þeim eru.
Flokksstarf er mest skömmu fyrir
kosningar þegar atvinnumennirn-
ir leita aðstoðar flokksbræðra
sinna við undirbúning málefna
sem þeir gætu haldið á loft í kosn-
ingabaráttunni og við ýmiss konar
umstang sem af kosningunum
hlýst. Við þessi tækifæri skipta
samþykktir flokkanna eða fjölda-
samtaka innan þeirra nokkru
máli, þá koma viðhorf hinna al-
mennu flokksfélaga fram við at-
vinnumennina, en þess á milli eru
flokksvélarnar fremur tæki til að
eyða umræðu innan flokkanna og
beygja allan þorra flokksmanna
undir það sem atvinnumenn
flokksins hafa komið sér saman
um. Þessi einstefna boðskipta
styrkir stöðu atvinnumannanna
og veitir þeim nokkurt atvinnu- og
efnahagsöryggi en stuðlar jafn-
framt að því að farið sé með
stjórnmálaefni af fákunnáttu.
Þótt hópur atvinnumannanna sé
tiltölulega stór er hópurinn engu
að síður svo lítill að engin von er
til þess að þar finnist fulltrúar
allra skynsamlegra sjónarmiða
sem uppi eru með þjóðinni. Þessi
hópur hefur eins og áður sagði það
eitt sameiginlegt að hafa þegið
viss völd úr hendi almennings,
sem þýðir það meðal annars að
kunnátta er þeim ekki sameiginleg
né heldur einkennandi fyrir hóp-
inn. En stéttvísi atvinnumann-
anna og einstefnan í boðmiðlun
flokkanna verður til að takmarka
umræðu um úrlausnarefni stjórn-
málanna við þennan hóp.
Það er þjóðinni greinilega með
öllu ósæmilegt að búa við stjórn-
kreppu og þau einkenni sjúkleika í
stjórnarháttum sem hér hafa ver-
ið rakin og að eiga af og til yfir
höfði sér ástand eins og skapast
hefur við verkfall BSRB. Verkfall-
ið sjálft og aðrir einstakir atburð-
ir, sem að höndum getur borið, eru
ekki annað en einkenni djúpstæð-
ari meina. Það væri áreiðanlega
tilgangslaust og liklega skaðlegt
að reyna að ná tökum á slíkum
einkennum en horfa fram hjá hin-
um djúpstæðari meinum.
14. október 1984
Halldór Guðjóasson er kennslu-
stjóri Háskóla íslands.