Morgunblaðið - 03.01.1985, Page 32

Morgunblaðið - 03.01.1985, Page 32
32 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. JANÚAR 1985 Nýjar erlendar bækur Jóhanna Kristjónsdóttir PENINGAR Tove Ellefsen + Romarina — et for- svinningsnummer Útg. Aschehoug & Co. 1984 Romarina, konan á bezta aldrin- um, hverfur skyndilega og virðist ekki skilja eftir sig nein spor. Romarina, sem átti sinn þroska- tíma þegar 1968-kynslóðin gerði uppreist vítt um veröld gegn kerf- um, viðteknum venjum, smáborg- aralegum lifnaðarháttum. Þó var hún sem margir aðrir þessarar kynslóðar svo sem ekki búin að komast að niðurstöðu um, hver væri staðurinn hennar í tilver- unni, og togstreitan mitli hins borgaralega uppruna, hefða og venja verður henni erfið úrlausn- ar. Síðan heldur lífið auðvitað áfram, kvennahreyfingum vex fiskur um hrygg, menningarbylt- ingin og Maodýrkunin er í al- gleymi í Kína og verður í augum Vesturlandabúans einhvers konar markmið. Samt gengur hún inn í hjónabandið og eignast barn. Þar með er hafin enn ein togstreita. Hver er hún. Móðirin — eiginkon- an eða dóttirin. Ekki getur hún verið allt í senn. Sektarkenndin rétt að gera út af við hana. Þá er ekkert sem leysir málið nema skilnaður og frelsi og svo ný ást. Og hvað á maður að gera. Ganga undir okið á ný eða halda hinu margrómaða frelsi? Og allt í einu — auðvitað ekki upp úr þurru — veldur hún ekki hlutverkinu sem hún er í og verður að gefast upp, gagnvart eiginmanninum, ást- manninum og það sem verst er gagnvart dótturinni. Þetta er fyrsta skáldsaga Tove Ellefsen en hún hefur sent frá sér barnabókina Moa og Mormor árið 1981. Oscar Werner: MIN VEJ GENNEM SACHSHAUSEN Útg. Modtryk 1984 Oscar Verner hefur bókina með því að rifja upp bernskuárin. Hann er alinn upp úti á landi og fjölskyldan býr við kröpp kjör, foreldrarnir vinna myrkranna á milli til að geta haft í sig og á. Sem hann vex úr grasi og heldur í brottu fyrst til Árósa og síðan til Kaupmannahafnar, fer hann að velta fyrir sér óréttlætinu I þjóð- félaginu og stéttaskiptingunni í hinu frjálslynda danska samfé- lagi. Hann gengur til liðs við dönsku neðanjarðarhreyfinguna, en er síðan handtekinn árið 1943 og settur í fangelsi, fyrst í Danmörku og síðar er hann fluttur til Sachshausen. Hann lýsir vistinni I búðunum og meðföngum sínum, vörðunum, um þær auðmýkingar og niðurlægingar sem allir verða að þola. Og þar með lýkur frásögn- inni. Hann fjallar um hvaða mögu- Ieika fasismi hafi til að þrífast í nútímaþjóðfélagi Vesturlanda og hvaða skilyrði voru fyrir hendi í Þýskalandi til þess að maður á borð við Hitler kæmist til valda. Hann er á þeirri skoðun bersýni- lega, að með því að brjóta það mál til mergjar getum við forðað því að önnur og hræðilegri styrjöld brjótist út. Allt er þetta skilmerkilega gert og bara læsilega svona flest. Ég veit þó ekki nema það sé ofmat hjá útgefanda að telja að þessi bók og heilabrot höfundar muni vega svo þungt á metaskálunum að það ráði úrslitum. Hvorfor galt gaar verre — flere lov- er for det moderne menneske: Gud- mund Hernes tók saman. Universitetsforlaget 1984 Skrítin bók að tarna. Og skond- in. Draga má „boðskapinn" saman i þau sjálfsögðu gömlu og nýju sannindi, að maðurinn lærir aldrei af reynslunni og við gerum sýknt og heilagt sömu vitleysurnar. Höf- undur segir: „Þó að við reynum að forðast að detta stöðugt í sama pyttinn, kemur í ljós að þá dettum við bara í næsta. Við sitjum í súp- unni, hvernig sem við bögsum við að standa okkur með sóma. Sama er upp á teningnum alls staðar. Hershöfðingjar skipuleggja að- gerðir, sem hefðu tryggt liði þeirra sigur í fyrri heimsstyrjöld- inni. Þegar verðið hækkar á svína- fleski, stórauka svínabændur framleiðsluna, svo að hrikalegt verðfall verður árið eftir. Og út- gerðarfyrirtækin kaupa æ fleiri skip eftir því sem minna fiskast ogútgerðin gengur verr. Þetta er gáta handa fræðingum sem er leitast við að leysa á spekilegan hátt í þessari bók, en verður aldrei leyst — því að maðurinn er alltaf eins.“ Gudmund Hernes er furðufugl nokkur. En bókin er satt að segja drepfyndin — og sönn. Hvorfor aCtgár gaít - STADIG NTE PRAKTISKE ERFARINGER Peter Vikg íov En kokk kan sale nok. Erlendar bækur Sigurlaugur Brynleifsson Paul Erdman: Paul Erdman’s Mon- ey Guide. An Investors Guide to Economics and Finance. Secker & Warburg 1984. Paul Erdman er kunnur höfund- ur og fyrirlesari. „The Crash of ’79“ og „The Last Days of Amer- ica“ eru kunnar skáldsögur, þar sem hann segir fyrir um ýmsa at- burði sem þegar hafa komið fram og sumir eiga e.t.v. eftir að koma fram. Erdman stundaði nám m.a. í Basel og vann þar við banka um tíma. Hann þekkir til í banka- heiminum og hefur starfað sem ráðgjafi um fjármál við ýmsar al- þjóða-stofnanir. Hann er kunnur sjónvarpsfyrirlesari um fjármál í Bandaríkjunum. f þessari bók sinni fjallar hann um fjármál og fjárfestingar. Höf- undur álítur að grundvöllur að efnahagsútþenslunni í Evrópu og víðar á síðari hluta aldarinnar hafi verið ódýr orka, þ.e. olía. Þetta breyttist 1973. Olíutunnan hækkaði úr $2 í $10. Saudi-Arabía, Kuwait, Venezúela og Nígería urðu stórauðug ríki á einni nóttu — nærri því eins og gerist í Þús- und og einni nótt. Fátækari ríki urðu fátækari, Zaire, Argentína og Pakistan. Olíuríkin söfnuðu, auðurinn hlóðst upp og það var engin leið til þess að eyða pengingunum. Fá- tæku ríkin urðu að borga fimm sinnum meira fyrir orkuna en áð- ur, skuldir hlóðust upp. Ýmsum þótti sjálfsagt að olíuríkin lánuðu þeim fátækari, en arabarnir vissu að þaö þýddi ekki að lána þangað, það fengist ekki endurgreitt. Chase og Citibank komu með til- lögu: lánið þið okkur og við skul- um lána þeim fátækari. Ríkislán voru þessi lán kölluð, fólk getur farið á hausinn, hlutafélög og jafnvel samvinnufélög, jafnvel bankar, en ríki geta ekki farið á hausinn. Við fáum lán hjá Saud- unum sögðu þeir í Citibank og lán- um Argentínu og Brasilíu og fáum talsverð umboðslaun og góða vexti. Olían hækkaði, lánsupphæð- irnar tvöfölduðust á árunum 1977—1980. Og nú er svo komið að þau ríki sem eru í raun og veru gjaldþrota eru: Mexíkó, Argent- ína, Pólland, Perú, Víetnam, Súd- an, Zaire, Pakistan o.fl., o.fl. 1978 voru það aðeins tvö, Perú og Tyrkland. Hvaða aðilar standa fyrir þessu? Bankarnir sjálfir, þeir græða og græða. En hvað gerðist ef tvö stórskuldug ríki gætu ekki greitt afborganir og vexti eða hættu að taka lán til þess að geta staöið í skilum? Bankakerfi heimsins myndi fara norður og niður. Það var einu sinni voldugur banki sem hét Creditanstalt og var í Vínarborg. Hann varð gjald- þrota 1931 og það varð til þess að þúsundir banka lokuðu, aðeins í Bandaríkjunum. Erdman telur að þessir atburðir hafi verið höfuð- ástæða kreppunnar, en ekki aðeins verðfallið í kauphöllinni í New York 1929. Og þessi kreppa stóð til 1940. Nú er svo komið að Banda- ríkjastjórn myndi koma í veg fyrir ríkisgjaldþrot t.d. Argentínu, með pólitískum ráðum, ef annað dygði ekki. Höfundurinn setur fram svart- sýnisspár og bjartsýnisspár. Hann telur að með pólitískum aðgerðum megi halda í horfinu, auka fram- leiðsluna og koma upp eftirspurn eftir nýjum vörutegundum. Svartsýnisspáin segir að atvinnu- leysi muni stóraukast, gjaldþrota ríki munu verða gjaldþrota og pólitískar aðgerðir yrðu máttlaus- ar, kreppan myndi halda innreið sína og bankakerfið hrynja. Erdman dregur síðan margvís- legar ályktanir af þessum spám og leitast við að ráðleggja fólki í fjár- festingum og viðbrögðum við yfir- vofandi kreppu eða enn frekari út- þenslu bankastarfseminnar. Háir vextir efla bankastarfsem- ina alls staðar í heiminum og þar sem vextir slá öll met, þá blómg- ast bankastarfsemi með glæsi- leika. Þjónustan er orðin slík hér á landi, að hún spannar bráðlega allan sólarhringinn í öllum bönk- um og manni hlýtur að detta í hug hvort svo verði ekki eftir nokkur misseri, að sólarhringurinn verði of stuttur fyrir þessa einstöku þjónustusemi. Erdman lýsir útþenslu banka- kerfisins og samkeppni banka um spariféð, bæöi á Englandi og í Bandaríkjunum, einnig fullkomn- un þjónustunnar, en miðað við þær frásagnir má ætla að islenska bankakerfiö sé nú þegar orðið það lang fullkomnasta í heimi. Við eig- um einnig met í fjölda starfs- krafta í bankakerfinu, sé miðað við fólksfjölda. Hér munu vinna milli 3.000 og 4.000 starfskraftar, og myndi samsvarandi tala í Bandaríkjunum vera upp undir 4.000.000. f Seðlabankanum myndu vinna upp undir 130.000 starfskraftar og byggingin yrði þá að vera um 1.000 sinnum stærri en hin glæsilega bygging sem nú er langt komin, öllum til augnayndis utan í Arnarhólnum. Þessi bók Erdmans er lipurlega skrifuð og það á auðskiljanlegu máli. Ýmsir gætu haft gagn af að kynna sér efni hennar. FALCONCREST Nýir þœttir í hverri viku DREIFING: Myndbönd hf. Skeifan 8. Símar 686545 — 687310. 16 þættir komnir 2 þættir á spólu

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.