Morgunblaðið - 17.03.1985, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. MARZ 1985
Mótekja
Frá aldaöðli hefur mór verið
stunginn og notaður til eldsneytis
hér á landi og fram undir 1930
mun mótekja hafa verið snar þátt-
ur í vinnu margra heimila. Nú
hefur móstunga lagst hér af með
öllu og er það umhugsunarefni á
tímum hækkandi verðs á erlendu
eldsneyti, því víða í heiminum er
mór enn notaður til eldsneytis og
rafmangsframleiðslu. En víkjum
nú að þvi hvernig móvinnunni var
hér hagað á árum áður.
Fyrsta verk hvers þess sem hug-
ar að mótekju er að velja sér graf-
arstæði, en það var jafnan á sama
stað ár eftir ár. Þetta gerir hann
með þvi að stinga grasrótina ofan
af og hreinsa mold af klaka sem
oftast var enn í jörðu er mörkun
mógrafar fór fram. Þegar komið
var fram í júní hófst svo mótekjan
fyrir alvöru. Fyrst var tekið ofan
af og var ekki óalgengt að grafin
væri rúmlega mannhæð áður en
komið var niður á móinn. Þegar
hér var komið sögu voru gerðar
ýmsar ráðstafanir til að halda
gröfmni þurri. Voru í þvf augna-
miði oft gerðar rennur, sem söfn-
uðu vatni á einn stað, og tæma
mátti eftir þörfum. Þetta var
mjög mikilvægt, því að ef of mikið
vatn safnaðist fyrir var ekki ólík-
legt að neðstu og jafnframt bestu
mólögin næðust ekki. Vandasam-
asta verkið við mótekjuna lá hjá
sjálfum stungumanninum, enda
valdist ætíð til þess starfs sá
Ljósmynd Sæmundur Guðmundsson/Kópía
Ljósmyndasafnið
Mynd þessi er in efa tekin framan
við einhverja af surtarbrandsnim-
um þeim sem starfræktar voru hér i
landi undir lok heimsstyrjaldarinnar
fyrri. Nimamennirnir halda þarna i
sumum þeim tækjum sem notuð
voru við surtarbrandsnimið, en það
voru meitlar, sleggjur, jirnkarlar,
skóflur og hakar. Þi var dínamít
notað til að losa um brandinn.
ynd
&
saga
reynslumesti og duglegasti. Við
hlið stungumanns var svo sá sem
kastaði mónum upp, en stundum
var unglingur notaður til að taka
frá pál eða skólfu og rétta þeim er
upp kastaði. Hjá gröfinni var síð-
an mónum hlaðið f köst eða kastað
á vagna eftir að þeir komu til sðg-
unnar og ekið beint á þurrk-
völlinn.
Við þurrkun mós voru viðhafðar
ýmsar aðferðir. Mórinn var ýmist
klofinn í þunnar flögur eða þá
þurrkaður í hnausum. Þá var hon-
um ýmist hlaðið f langar og lágar
raðir, eða hlaðið upp 1 háa hola
hrauka. Til var og að mónum væri
hlaðið í miklar kistur, sem þaktar
voru torfi. Mónum úr kistunum
var síðan komið heim á freðinni
jörð næsta vetur, en algengara var
þó að flytja móinn heim að sumar-
lagi á hestum í sk. móhripum (nk.
kláfar). Með vegum og vögnum
léttust svo þessir móflutningar til
muna er fram liðu stundir. Heima
fyrir var mórinn geymdur í sjálfu
eldhúsinu eða í taðhúsinu.
Helsti gallinn á mó sem elds-
neyti er hið mikla umfang hans
miðað við hitagildi, og þá þótti
jafnan mikill óþrifnaður af ryki
því sem úr honum gaus við snert-
Mótekja og
námagröf tur
Umsjón og texti: ÍVAR GISSURARSON
Ljósmynd Sæmundur Guómundsson/Kópia
Ljósmyndasafniö
Námamaður með hjólbörur í mynni
námunnar.
Ljósmynd Sigfús Eymundsson/Kópia Ljósmyndasafnið
Séð norður eftir Kalkofnsvegi. Fyrir enda vegar-
ins, neðan við Battaríið sem svo var kallað, sést
kalkofninn, en í honum var kalk það brennt sem
numið var úr kalknámunni í Esjunni.
Ljósmynd P. Sóraa/Kópía Ljósmyndasafnið
Móvinna á Laugarnesi við Reykja-
vík árið 1924. Þarna má glögglega
sjá hvernig verkaskiptingin var við
móttökuna. Tvcir menn vinna í gröf-
inni sjálfri, þar sem annar stingur
en hinn kastar upp. Á barminum
tekur sá þriðji við og réttir konunni
sem hleður mónum upp í kösL