Morgunblaðið - 04.04.1985, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. APRÍL 1985 B 13
annað í því að flytja, stukkum á
milli staða, svona eins og engi-
sprettur sem stökkva og lenda á
jörðinni á milli, en staldra ekki við
nema til að búa sig undir næsta
stökk. Við áttum að vísu blóma-
skeið á hverjum stað, nutum þess
að vera að byggja eitthvað upp f
sameiningu, en á einhverjum
ákveðnum punkti strönduðum við
og byrjuðum aftur að kenna
kringumstæðunum um, fórum enn
á stúfana í leit að einhverju öðru-
vísi og betra. Tilbreytingin varð
endurtekning sem við kunnum
ekki að brjótast út úr.
Flóttatilhneiging
Ég fann eigin flóttaleiðir ómeð-
vitað, þ.e.a.s. ég geri mér grein
fyrir því núna að hegðun mín
stjórnaðist oft af flóttatilhneig-
ingu. Hún kom ekki aðeins fram í
aukinni vinnu, heldur blekkti cg
sjálfa mig t.d. hvað snerti matar-
æði, og ég át mér til óbóta og fitn-
aði eftir því. Það var líka viss
flótti í því hvernig ég lokaði mig
af tilfinningalega. Ég forðaðist að
ræða það sem skipti mig máli, tal-
aði ekki um hluti sem særðu mig
o.s.frv. Þannig fjarlægðist ég eigin
tilfinningar. Þótt ég reiddist þá lét
ég það ekki í ljós, nema hvað reið-
in gat stundum brotist út gagn-
vart börnunum, ég gat æst mig við
þau af ótrúlegasta tilefni. Ég gat
líka flúið í grát, jafnvel lagst fyrir
og grátið lengi, lengi án þess að
vita hvers vegna. Eg held núna,
þegar ég þekki mig betur, að und-
irrót grátkastanna hafi verið inni-
byrgð reiði. Ég hellti úr skálum
reiði minnar í orðsins fyllstu
merkingu — í tárum —. í dag veit
ég að ég var að hrópa á viðbrögð,
svörun sem ég hvergi fann, ein-
faldlega vegna þess að ég þekkti
ekki mínar sönnu óskir og þarfir.
Það er þetta sem er svo einkenn-
andi fyrir sambönd í krísu, maður
gefur frá sér röng skilaboð og
sambandið verður þannig óheið-
arlegt tilfinningalega.
Á þessu tímabili hefði ég trú-
lega getað áttað mig með hjálp
annarra. En ég þagði yfir mörgu
sem mig langaði til að tala um;
var oft særð; það voru ásakanir á
báða bóga — óréttlátar ásakanir í
örvæntingu, eins og oft gerist hjá
manneskjum sem líður mjög illa.
Það koma upp framhjáhöld í sam-
bandi við alkóhólisma, i þessari
örvæntingarfullu leit að lausn,
einhverju sem er „betra", og þá
vakna spurningar hjá makanum
eins og Á maður að sætta sig við
þetta og hvernig ber maður sig að
við það; eða er til einhver önnur
leið?
í staðinn fyrir að afhjúpa sig,
með því að segja sínar skoðanir á
því sem er að gerast, forðast mað-
ur það eins og heitan eldinn. Það
er ein flóttaleiðin. Ég datt út í
þann flótta og ég held að það sé
ein afleiðingin af því að dæma
aðra. Það er erfitt að játa að mað-
ur eigi svo mikið sameiginlegt með
þeim sem maður dæmdi áður.
Stjórnun
Ég hélt mér dytti aldrei í hug að
reyna að stjórna neyslunni hjá
makanum eins og margir reyna
við álíka kringumstæður. Nei, allt
og sumt sem ég sagði var: Held-
urðu að þú ættir nú ekki að fara
að hugsa þinn gang og komast að
því hvort þú getir verið vímulaus
eða ekki? Mér fannst margar kon-
ur svo innilega hallærislegar í
sinni stjórnun, dæmdi þær fyrir
að tönglast á þessu: Ég held þú
sért nú búinn að fá þér nóg; Ætl-
arðu virkilega að fara að sulla
meiru í þig? o.s.frv. Kannski lang-
aði mig oft til að segja eitthvað
álíka, en ég var bara í allt öðru
hlutverki. Eg hafði tekið að mér
hlutverk hinnar umburðarlyndu
og þolinmóðu. Það var sú sjálfs-
mynd sem ég gat réttlætt og ég
hafði ákveðið að ég væri algert
góðmenni, tókst betur og betur að
líta þannig á mig eftir því sem ég
vann mig upp i þessu tilbúna hlut-
verki. Ég var farin að líta á það
sem köllun að taka öllu með ró og
jafnaðargeði, ekki síst þegar mér
sárnaði hvað mest. Viðbrögð ann-
arra voru þau, að mér var hrósað
fyrir umburðarlyndi mitt og blíð-
lyndi. Um tíma fannst mér gott að
fá slíkt hrós, gott að einhver gæti
þó séð eitthvað jákvætt við mig.
En þegar frá leið og því óþægi-
legra og óraunverulegra sem hlut-
verkið reyndist mér, þess meira
varð það til að fylla mig sjálfsfyr-
irlitningu. Ég vissi innst inni að
þetta var bara leikur. óbeint var
ég að reyna að stjórna ástandinu
með hlédrægni og umburðarlyndi.
Mér fannst að minnstu mistök af
minni hálfu gætu orðið þess vald-
andi að ofneyslan hjá maka mín-
um byrjaði aftur, eða hann bara
færi — eða ég veit varla hvað ...
eitthvað myndi hrynja. Það má
líkja þessu ástandi við það að
standa á planka, sem liggur yfir
fen, án þess að þora að hreyfa sig
af ótta við að detta oní fenið eða
kannski af ótta við að komast yfir
að öðrum kosti, en án þess að vita
hvað tekur þá við. Á yfirborðinu
lét ég ekkert uppi, hvorki ótta
minn né vanmetakennd.
Einstaka manneskja sá í gegn-
um grímuna, því meðan aðrir
sögðu: Þú ert alltaf svo róleg og
glöð, þá voru líka til þeir sem
sögðu: Þú ert alltaf með svo ein-
kennilegt bros.
Afneitun
Enginn skyldi vita hvernig mér
leið. Ég sat bak við brosið, barma-
full af einhverjum almennum
sársauka. Var kurteis, en sagði
fátt af mér. Mér fannst heimurinn
myndi hrynja í kringum mig ef ég
kæmi upp um mig með því að
segja frá því hve illa mér liði og að
mér fyndist alls ekki allt vera i
himnalagi. Ég hélt að ef ég eyði-
legði þá mynd, sem ég hafði gert
mér og gefið af sjálfri mér, með
því að láta hina sönnu mynd í ljós,
jafnóðum og hún skýrðist, þá yrði
það hverri manneskju ofviða,
jafnvel sjálfri mér líka. Ég treysti
engum þá, til að þola þá mann-
eskju sem ég fann undir niðri —
ætli ég hafi ekki bara haldið að
fólk myndi hlaupa í burtu, snúa
við mér baki fyrir fullt og allt.
Þegar maður er búinn að lifa
gegnum aðra manneskju í langan
tíma þá kemur. upp óhemju ótti
við að koma fram sjálfum sér
samkvæmt. Það verður að áhættu
sem vex manni í augum, þar til
maður fer að treysta því að aðrir
geti tekið því hvernig maður er.
Ottinn við höfnun verður nánast
allsráðandi í svona sjálfheldu. Á
meðan ég var yfirfull af kvíða og
sárindum, án þess að vita hvað
mér sárnaði mest, ásakaði ég í
hjarta mínu bæði sjálfa mig og
aðra. Þá kunni ég ekki að gera
greinarmun á því hvað var að
ásaka og hvað var einfaldlega að
segja sínar tilfinningar. Þannig
útilokaði ég alla frá því að kynn-
ast mér. Heiðarleikinn er kannski
fyrst og fremst fólginn í því að
segja sína líðan og bregðast við
samkvæmt eigin skynsemi, því
öðruvísi getur engin önnur mann-
eskja þekkt þig.
Ég gæti sjálfsagt spurt og
spjallað um hvers vegna ég varð
eins og ég varð, en hver svo sem
ástæðan er, þá er sannleikurinn sá
að ég bara varð svona. Ég rann
inn í vítahringinn rétt eins og ég
væri með smjör á rassinum, alveg
fús og ótilneydd. Trúlega meðal
annars af einhverri lærðri þjónk-
un.
Að hlusta á sjálfan sig
Ég datt af ansi háum stalli þeg-
ar ég datt niður í þunglyndi. Datt
af stalli góðu og umburðarlyndu
manneskjunnar, sem engin mistök
mátti gera. Leiðin þaðan upp hef-
ur oft verið torsótt en á þeirri leið
byrjaði ég að kynnast nýrri mann-
eskju með áður óþekktum kostum
og göllum. Það er sú manneskja
sem ég er í dag og þegar á allt er
litið þá er hún ekkert svo slæm.
En að telja sér trú um að það sé
ekkert mál að vinda ofan af gam-
algrónu hlutverki og sættast við
það sem maður finnur, það væri
blekking. Það þarf kjark til og
tíma. Eg er sannfærð um að
sjálfsskoðun sé einskis virði ef
sjálfsáttin kemur ekki með. Sár-
asta tímabilið er oft þegar maður
er að horfast í augu við það sem
maður fær ekki breytt. Sáttin við
sjálfa sig er ekki bara eitthvað
sem rignir yfir mann sjálfkrafa af
himni ofan. Og það er nú einu
sinni þannig að vegurinn inn í lífið
er gegnum sársaukann.
Fyrst þegar ég byrjaði að leita
fræðslu og stuðnings gerði ég það
með ákveðnu hugarfari, sem er
ekkert óalgengt, nefnilega í leit að
því sem mætti koma öðrum að
gagni, maka mínum og ættingjum,
en ekki fyrst og fremst að því sem
gæti komið mér að gagni. Það var
spurning um að finna eitthvað
sem gæti breytt ástandinu. Þetta
gerði það að verkum að í rauninni
hlustaði ég og meðtók í vörn og
eyddi þannig heilmikilli orku í að
takmarka minn eigin þroska. Ég
held það sé ekkert óeðlilegt að
þannig sé það til að byrja með,
viðleitnin til að koma öðrum á rétt
spor sé ofar öllu.
Það tekur mann dálítinn tíma
að læra að hlusta opið á aðra og
ekki síst á sjálfan sig. Það tekur
líka tíma að gera sér grein fyrir
þessum dómara, sem býr innra
með manni — að átta sig á því að
hann stendur manni fyrir þrifum.
Eins og lítil planta
Það tekur tíma að byggja upp
traust sem maður er búinn að
missa, traust á sjálfum sér og öðr-
um. Það tekur tíma að læra að
virða eigin skoðanir þótt maður
leyfi öðrum að hafa sínar í friði.
Það tekur tíma fyrir móður sem
hefur vanið sig á að vera eins og
fjöltengill, gert sig ábyrga fyrir
öllum innri samböndum fjölskyld-
unnar, að hætta að stjórna ljóst og
leynt. Það er dálítið mikilvægt að
gera sér grein fyrir hve takmörk-
uð uppskeran er af því að vera
sifellt að spóla í lífi annars fólks.
Það sem hefur reynst mér best er
að beina því umburðarlyndi, sem
ég áður misnotaði oft gagnvart
öðrum, inn á við gagnvart mér
sjálfri.
Það tekur tíma að losa sig úr
þeirri einangrun, sem maður var
búinn að koma sér í — tekur tíma
að mynda tengsl á ný, við ættingja
og vini, tengsl, sem búið var að
rjúfa.
Það er afar algengt að sterkar
geðsveiflur komi þegar fólk fer að
vinna í sínum málum og reyna að
ná áttum. Kannski vegna þess
skyndilega eygir maður svo sterka
von, að hún þeytir manni upp á
þetta bleika ský. En lífið hefur
aldrei verið einn samfelldur dans
á rósum né heldur dvöl á bleiku
skýi, þannig að þegar erfiðleikar
og árekstrar koma aftur upp, þá
dettur maður niður af skýinu. En
þá vinnu sem fólgin er í að ná
aftur eðlilegum samskiptum, er
vel hægt að gera skemmtilega.
Þetta er í rauninni allt spurning
um breytt viðhorf. Og það má
vissulega segja að það sé skemmti-
leg áskorun að kynnast ýmsu í eig-
in afkimum sem maður hefði aldr-
ei trúað að maður byggi yfir. Auð-
vjtað þarf kjark til að stíga skref
sem maður hefur aldrei stigið áð-
ur og þá þarfnast maður stuðn-
ings. Besti stuðningur sem ég get
hugsað mér er að deila minni
reynslu og því sem ég er að ganga
í gegnum hverju sinni, einmitt
með fólki sem er að takast á við
sömu hluti og skilur því um hvað
maður er að tala. Þar koma Al-
Anon samtökin inn í.
Ég hef alltaf dálitla tilhneig-
ingu til að sjá samlíkingar. T.d. lít
ég á þessi fyrstu skref sem maður
tekur til að breyta lífi sínu og fara
að fást við það á annan hátt en
þann sem hefur siglt manni í
strand, eins og þegar lítil planta
er að byrja að skjóta rótum. Mað-
ur er að skjóta rótum í breyttu
hugarfari og er þá í rauninni eins
og lítil planta sem bærist við
minnsta gust og berst upp á líf og
dauða við að standa af sér veðrin.
Það þarf ekki mikið andstreymi til
að maður slitni upp með rótum
aftur. En ef maður leitar stuðn-
ings hjá þeim sem hafa öðlast
sterkari stofn og dýpri rætur, þá
smám saman styrkist maður og
það kemur að því að maður getur
veitt þeim nýju, sem koma, stuðn-
ing og styrk. Þannig sé ég samtök-
in virka. En þú þarft tíma — og
enginn gefur þér tíma nema þú
sjálfur.
Texti: Kristín Bjarnadóttir
Teikningar: Guörún Svava
Svavarsdóttir