Morgunblaðið - 04.06.1985, Síða 24

24_____________M0R6UNBLAÐIÐ, ÞRIDJUDAGUR 4. JÚNt 1985_
Sameinaðir um stefnu
gagnvart Sovétríkjunum
eftir Ronald
Reagan
Ófullnægjandi viðnám Vestur-
landabúa við ævintýramennsku
Sovétmanna er leið á áttunda ára-
tuginn átti sér margvíslegar
orsakir og þá ekki sízt þann al-
varlega skort á sjálfstrausti sem
einkenndi amerísk stjórnmál i
kjölfar þeirrar reynslu sem feng-
ist hafði í Víetnam. En á sama
hátt og ákvarðanir Sovétmanna
fyrst eftir heimsstyrjöldina höfðu
markazt af því að Bandaríkin
höfðu á þeim tíma yfirburði á
sviði Iangdrægs vopnabúnaðar,
voru þær ákvarðanir sem teknar
voru í Moskvu, og reyndar í Wash-
ington og um gjörvalla Evrópu, í
samræmi við þá staðreynd að Sov-
étríkjunum var að vaxa ásmegin
um leið og stöðnun hafði orðið í
kjarnorkuvígbúnaði Vesturlanda.
Draga mætti þær ályktanir af
þessum atburðum að Vesturlönd
ættu að stefna að því að ná á ný
þeim yfirburðum á sviði kjarn-
orkuvígbúnaðar gagnvart Sovét-
ríkjunum sem tryggðu öryggi
okkar og mótuðu stefnu okkar í
kjölfar heimsstyrjaldarinnar. Það
er ekki skoðun mín. Við getum
ekki og ættum ekki að stefna að
því að grundvalla frið okkar og
frelsi til frambúðar á því að auka
við kjarnorkuvopnabúr okkar.
Séu skammtímasjónarmið höfð
í huga eigum við ekki annars kost
en að keppa við Sovétríkin á þessu
sviði, ekki með það fyrir augum að
ná yfirburðum heldur til að halda
jafnvægi. I ljósi þessa er frumskil-
yrði að Bandaríkin séu í takt við
tímann og viðhaldi þeim kjarn-
orkustyrk er tryggir að þau fái
staðizt — og það á öllum þeim þre-
mur sviðum er herstjórn þeirra
grundvallast á — á hafinu, á landi
og í lofti. Á sama hátt er það mik-
ilvægt að Frakkar og Bretar við-
haldi þeim kjarnorkuvígbúnaði
sem þeir hafa sjálfir á að skipa og
færi hann í nútímalegt horf.
Þess ber þó að gæta að Sovét-
menn eru okkur ekki sammála um
það hvernig traustu jafnvægi á
sviði kjarnorkuvígbúnaðar verði
við komið. Þeir hafa á hinn bóginn
tekið þann kost að koma sér upp
kjarnorkuvígbúnaði sem bersýni-
lega er til þess ætlaður að verða
fyrri til og geta hafið árás og á
þann hátt afvopnað andstæðing-
inn. Sovétríkin gera sig nú líkleg
til að koma fyrir nýrri gerð hreyf-
anlegra MIRV-eldflauga (þ.e.
eldflauga sem geta hver um sig
flutt margar kjarnorkusprengjur.
Innsk. Morgunblaðið) sem hafa
slíka eiginleika auk þess sem tor-
velt er að hafa upp á þeim og
fylgjast með þeim eða viðhafa eft-
irlit með því að farið sé að samn-
ingum um afvopnun. Með þessu
eru Sovétmenn að grafa undan
stöðugleika og koma í veg fyrir að
um gagnkvæmar hindranir geti
orðið að ræða.
Unnt er að gera sér í hugarlund
ýmis hugsanleg viðbrögð við
áframhaldandi og auknum um-
svifum Sovétmanna á sviði kjarn-
orkuvígbúnaðar. í fyrsta lagi get-
um við farið fram á það við Sov-
étmenn að þeir veiki árásarkerfi
sín með því að gerðar verði
sanngjarnar ráðstafanir til að
tryggja eftirlit með vopnabúnaði.
Þennan málstað leggjum við
áherzlu á í Genf. Fram að þessu
hefur þó ekkert nýtt komið fram
af hálfu hins aðilans varðandi
þetta.
Annar möguleiki er sá að Vest-
urlönd hraði aðgerðum sínum til
að fullkomna vopnabúnað sinn í
því skyni að dragast ekki aftur úr
Sovétmönnum sem sífellt koma
fyrir fleiri vopnum, ekki til þess
að við öðlumst yfirburði, heldur til
þess að dragast ekki aftur úr Sov-
étmönnum. En er þetta í raun og
veru fýsilegur kostur? Jafnvel
þótt Vesturlönd treystu sér til að
fara þessa leið þá yrði afleiðingin
óstöðugra hernaðarjafnvægi en
það sem við búum við nú. Verðum
við að sætta okkur við endalaust
vígbúnaðarkapphlaup? Ég er ekki
þeirrar skoðunar. Við þurfum
betri tryggingu fyrir friði en svo.
Sem betur fer er þriðji mögu-
leikinn fyrir hendi. Hann er í því
fólginn að vega upp á móti áfram-
haldandi árásarvígbúnaði Sov-
étmanna með því að þróa varnir
okkar gegn þessum vígbúnaði og
slá þannig vopnin úr höndum
þeirra. Árið 1983 boðaði ég nýja
rannsóknaáætlun í þessu skyni —
Frumkvæðið um varnir gegn lang-
drægum eldflaugum.
Gildi varnarkerfa
Nútímatækni verður senn kom-
in á það stig að í fyrsta sinn verð-
ur mögulegt að beita kerfi sem
ekki byggir á kjarnorku til varnar
langdrægum árásarflaugum. Sov-
étmenn hafa fyrir löngu gert sér
grein fyrir gildi varnarkerfa og
hafa varið miklum fjármunum til
að þróa þau. í meira en tvo áratugi
hafa þeir reyndar varið jafnmiklu
fé til þess að þróa varnarkerfi og
þeir hafa lagt í árásarkerfin.
Rannsóknaáætlunin mun taka
sinn tíma. Á meðan við vinnum að
henni munum við halda okkur
innan þeirra marka sem við höf-
um sett okkur með sáttmálum
þeim sem í gildi eru. Við munum
ennfremur hafa eins náið samráð
við bandamenn okkar og frekast
er unnt. Og þegar tímabært er að
taka ákvarðanir um hugsaniega
framleiðslu og fyrirkomulag
slíkra kerfa, verðum við og mun-
um við ganga til viðræðna og
samninga um þessi mál við Sovét-
menn.
Hvort sem til lengri eða
skemmri tíma er litið er ég þess
fullviss að Vesturlönd eru þess
umkomin að halda uppi þeim
hernaðarlega viðbúnaði, þeim fæl-
ingarmætti, sem nauðsynlegur er,
en vissulega eigum við að setja
markið hærra en svo að í alþjóða-
pólitík ríki vopnahlé í skjóli öfl-
ugrar hervæðingar.
Á áttunda áratugnum reyndum
við að fremsta megni að takmarka
einhliða langdrægan kjarnorku-
vopnabúnað okkar í trausti þess
að Sovétmenn mundu fylgja sett-
um reglum — reglum sem t.d.
voru í því fólgnar að hvorugur að-
ilinn reyndi að ná einhliða for-
skoti á kostnað hins. Á árunum
upp úr 1970 varð árangur þessarar
viðleitni sá að í Evrópu batnaði
ástandið nokkuð og er fjórvelda-
samningurinn sem gerður var í
Berlín bezta dæmið um það. En
vonirnar um víðtækari og varan-
lega samstöðu um að draga úr
samkeppni milli Austurs og Vest-
urs urðu að engu þegar til tíðinda
dró í Angóla, Eþíópíu, Afganistan
og Nicaragua.
Nú stöndum við frammi fyrir
þeirri spurningu hvort við höfum
lært af þessum mistökum og séum
fær um að koma á stöðugleika og
friðsamlegri sambúð við Sovétrík-
in á grundvelli þess að settar verði
skorður sem þjóna tiigangi sínum
og slakað á spennu. Ég tel að þetta
sé unnt. Ég álít okkur hafa komizt
að raun um það að árangursrík
samvinna við Sovétríkin hlýtur
jafnframt að felast í jákvæðri
samkeppni á tilteknum svæðum —
einkum í þriðja heiminum — þar
sem Sovétmenn eru enn ekki
reiðubúnir að hafa taumhaid á
sér.
Stefnan gagnvart
Sovétríkjunum
Þessar eru ástæðurnar sem hafa
mótað stefnu okkar gagnvart Sov-
étríkjunum. Sú stefna felst í eftir-
farandi grundvallaratriðum:
A Jafnframt því sem við varðveit-
um friðinn með þvi að sýna
festu, munu Bandaríkin stað-
fastlega og sífellt leitast við að
draga úr spennu og að leysa
vandamál i samskiptum sínum
við Sovétríkin.
A Bandaríkin eru reiðubúin að
ganga til samninga um að
draga úr vígbúnaði á grundvelli
sanngirni, réttsýni og þess að
unnt sé að ganga úr skugga um
að þeir séu haldnir.
* Bandaríkin setja það á oddinn
að haldnir séu þeir samningar
sem þegar hafa verið gerðir,
bæði með tilliti til þessara
samninga sjálfra og til þess að
efla trú á þeim samningum sem
kunna að verða gerðir í fram-
tíðinni.
* Bandaríkin sækjast ekki eftir
neinum einhliða ábata, og geta
að sjálfsögðu ekki heldur fallizt
á neitt slíkt varðandi Sovétrík-
in.
* Bandarikin munu hér eftir sem
hingað til hafa fullt samráð við
bandamenn sína og gera sér
grein fyrir því að örlög okkar
eru samtvinnuð og að við hljót-
um að standa saman að ráðstöf-
unum okkar.
* Bandaríkin sækjast ekki eftir
því að grafa undan Sovétkerf-
inu eða breyta því og ekki held-
ur að sýna yfirgang í þeim til-
gangi að veikja öryggi Sovét-
ríkjanna. Á sama tima munu
Bandaríkin standa gegn til-
raunum Sovétmanna til að
beira aðra valdi, hafa í hótun-
um við þá eða koma á kerfi sínu
meðal annarra þjóða með
valdbeitingu.
I/)ks geri ég mér vonir um það
að ráðamenn í Sovétríkjunum öðl-
ist skilning á því að þeir hafa ekk-
ert að vinna með því að reyna að
ná hernaðarlegum yfirburðum eða
með því að auka völd sín með
ofbeldi, heldur hafi þeir mikið að
vinna með þvi að taka höndum
saman við Vesturlandabúa til að
stuðla að gagnkvæmri fækkun
vopna og aukinni samvinnu.
Ég hef falið utanríkisráðherra
Bandaríkjanna að vinna ásamt
Sovétmönnum að víðtækri áætlun
um að leysa þau vandamál sem við
er að etja. En þó stöndum við
frammi fyrir því er við leitum
nýrra leiða til að hafa árangurs-
ríkt samráð við Sovétmenn að í
vegi eru hindranir sem raktar
verða til þess að grundvallarmis-
munur er á þeim skilningi sem við
höfum á mannúð, mannréttindum
og Iífsgæðum. Nýjasta dæmið um
þetta er morðið sem sovézkur her-
maður framdi á Nicholson majór í
Austur-Þýzkalandi og það að Sov-
étmenn neita að viðurkenna að
þeir beri ábyrgð á þeim atburði.
Eigi okkur að takast að draga úr
spennu milli Austurs og Vesturs
verðum við að finna leiðir til að
tryKKja að í framtíðinni séu ekki
teknar geðþóttaákvarðanir um að
fórna mannslífum með því að
beita ofbeldi — hvort sem í hlut
eiga einstaklingar eins og Nichol-
son majór eða hópar á borð við
farþegana í risaþotunni.
Leiðir að markinu
Þvi er það að mig langar til aö
gera ykkur grein fyrir því hvaða
leiðir ég tel vænlegastar í þessu
sambandi. Ég legg til að stjórnir
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
beiti sér fyrir ferns konar raun-
hæfum ráðstöfunum.
í fyrsta lagi, að þessar tvær
þjóðir geri sér að reglu að skiptast
á eftirlitsmönnum er fylgist með
heræfingum og bækistöðvum. Slík
skipan er viðhöfð í samskiptum
okkar við mörg ríki til hagsbóta
fyrir alla hlutaðeigandi.
Ronald Reagan
I öðru lagi, þá tel ég ákjósanlegt
að ráðamenn Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna komi saman og tak-
ist á við þann vanda sem við er að
etja og er jafnframt sannfærður
um gildi þess að æðstu menn á
sviði hernaðar hafi nánara sam-
ráð en nú er. Því legg ég til að við
komum á reglulegum samskiptum
æðstu hernaðarforingja Sovétríkj-
anna og Bandaríkjanna, í því
skyni að auka skilning og koma i
veg fyrir að ófyrirsjáanlegar
hörmungar eigi sér stað.
í þriðja lagi, þá hvet ég til þess
að ráðstefnan um afvopnun í Évr-
ópu í Stokkhólmi taki til óspilltra
málanna og komi sér saman um
hinar raunhæfu aðgerðir til að
efla traust sem NATO-ríkin hafa
gert að tillögu sinni. Bandaríkin
eru reiðubúin að ræða tillögu Sov-
étmanna þess efnis að valdi verði
ekki beitt, í ljósi þeirrar sam-
þykktar Sovétmanna að raunhæf-
ar ráðstafanir verði gerðar í því
skyni að efla traust.
I fjórða lagi, þá er það skoðun
mín að fjarskiptabúnaður er
tryggði öruggt samband milli
hernaðaraðila ríkjanna væri
gagnlegur varðandi þennan mik-
ilvæga þátt samskipta okkar.
Hann gæti gert okkur kleift að
skiptast á orðsendingum og öðrum
upplýsingum um þau hernaðar-
legu umsvif er eiga sér að jafnaði
stað, og þannig dregið úr hættu á
misskilningi og mistúlkunum. Með
tímanum gæti slíkur búnaður orð-
ið að kerfi sem drægi úr hættu þar
sem unnt væri að skiptast á upp-
lýsingum og hafa samráð á hættu-
tímum með skjótum hætti.
Þessar tillögur fela ekki í sér
allsherjar lausnir á þeim vanda-
málum sem við stöndum nú
frammi fyrir og þær munu ekki
bæta það manntjón sem þegar er
orðið. En þær skelfingar sem að
baki eru verða enn hörmulegri ef
við gerum ekki tilraunir til að
koma í veg fyrir enn alvarlegri at-
burði sem rekja má til þess að við
höfum ekki samráð og skiptumst á
upplýsingum.
Hugmyndafræðileg
togstreita
Við Vesturlandabúar eigum
mikil verkefni fyrir höndum og
þau verðum við að leysa í samein-
ingu. Við verðum að standa saman
gagnvart þeim tilraunum sem
hafðar eru í frammi til að sundra
okkur og viðhalda styrk okkar
þrátt fyrir þær tilraunir sem gerð-
ar eru í því skyni að veikja okkur.
Við verðum að hafa það hugfast að
eining okkar og styrkur eru ekki
einungis hvatir, sem spretta af því
að við erum bandamenn með svip-
aðan hugsunarhátt, heldur sjálf-
sögð afleiðing frelsisástarinnar
sem við berum í brjósti.
Vissulega gerum við okkur eng-
ar grillur um það að hið kommún-
íska kerfi og hin frjálsu þjóðfélög
á Vesturlöndum verði samstíga.
Við eigum fyrir höndum langt
tímabil hugmyndafræðilegrar
togstreitu. Við Vesturlandabúar
þurfum að gera það upp við okkur
hvort við viljum keppa við Sovét-
ríkin í Þriðja heiminum með því
að veita þjóðum hans aðstoð og
hlutdeild í þekkingu okkar og
verðmætum. Áð þessu leyti stönd-
um við að mörgu leyti vel að vígi,
ekki sízt með tilliti til reynslu
þeirra ríkja sem reynt hafa marx-
isma og leita nýrra leiða.
Við kepptum ekki að því að
troða okkar kerfi upp á einn eða
neinn og kunnum heldur engin
þjóðráð til lausnar öllum vanda
sem við er að etja í heiminum.
Andstæðingar okkar hafa ekki
annað aö bjóða þjóðum sínum en
efnahagslega stöðnun og spillta
forsjá ríkisvalds og flokksræðis
sem hvorki uppfyllir efnislegar né
andlegar þarfir þegar til kastanna
kemur.
Gagnvart Evrópuþjóðunum vil
ég ítreka að Bandaríkjamenn eru
enn sem fyrr staðfastir. Við stóð-
um við hlið ykkar í tveimur stór-
styrjöldum. Við höfum staðið við
hlið ykkar í þeim friði sem stund-
um hefur verið erfiður en staðið
hefur í fjörutíu ár. Við stöndum
við hlið ykkar nú í dag vegna þess
að við höfum — á sama hátt og þið
— ekki látið af vestrænum hug-
sjónum — hugsjónum um frelsi og
frið. Látum engan — alls engan —
efast um ásetning okkar.
Lýðræðishug-
sjónir rætist
Bandaríkin eiga ekki einungis
skyldur að rækja er varða öryggi
Evrópu. Það vakir fyrir okkur að
endursköpuð verði stærri Evrópa,
sem er í eðli sínu evrópskari en sú
sem nú stendur. Bandaríkin eru
ekki einungis staðráðin í því að
eiga félag við þjóðir Evrópu —
Bandarikin eru staöráðin í að end-
ir verði bundinn á hina óeðlilegu
skiptingu Evrópu.
Við vísum ekki á bug réttmæt-
um öryggishagsmunum nokkurrar
einustu þjóðar. Við eigum sameig-
inlegar grundvallarhugsjónir um
frelsi, hagsæld og frið með öllum
þjóðum Evrópu. En þegar fjöl-
skyldum er splundrað og fólki ekki
leyft að hafa eðlilegt mannlegt og
menningarlegt samband, þá veld-
ur það spennu á alþjóðavettvangi.
Einungis innan kerfis þar sem við
erum öll örugg og óháð getur orðið
varanlegur og tryggur friður.
Þess . vegna styðjum við og
hvetjum hreyfingu er stefnir að
því að láta félagslegar, mannúð-
legar og lýðræðislegar hugsjónir
Evrópu rætast. Málstaðurinn er
ekki í því fólginn að afmarka ríki
heldur að tryggja rétt allra ríkja
til að skipa málum sínum á þann
veg sem þjóðir þeirra æskja.
Ágreining varðandi skiptingu
Evrópu verður að jafna með frið-
samlegum hætti eins og annan
ágreining. Því skulum við hverfa
aftur að því ráði að efna í öllum
atriðum ákvæði Helsinkisáttmál-
ans.
Er við leitumst við að treysta
lýðræðið skulum við hafa það
hugfast að hver þjóð verður að
berjast fyrir lýðræði í samræmi
við sína eigin menningu. Ríki þar
sem lýðræði er að komast á eiga
við sérstök vandamál að etja og
eru í þörf fyrir sérstaka aðstoð.
Þær þjóðir þar sem lýðræðislegar
þjóðfélagsstofnanir hafa nýlega
verið endurreistar án þess að
traust manna á þeim standi föst-
um fótum enn sem komið er, eru í
þörf fyrir aðstoð af okkar hálfu.
Þær ættu að hafa traust samfélag
á jafnréttisgrundvelli að bak-
hjarli, aðrar lýðræðisþjóðir sem
þær geta leitað stuðnings hjá eða
hollra ráða.
Er ég ávarpaði brezka þingið ár-
ið 1982 ræddi ég um það verðuga
verkefni að lýðræðisþjóðirnar
flyttu boðskap lýðræðisins um all-
an heim. Ég lýsti yfir stuðningi
minum við þá viðleitni Evrópu-