Morgunblaðið - 21.06.1985, Blaðsíða 12

12 B
(
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. JtJNf 1985
Hver segir hvað
VIÐ HVERN?
Rannsóknarmaöur meö
blýant i hönd sat viö aö
afrita tveggja mínútna
hljóöupptöku, sem tek-
in haföi veriö svo lítiö
bar á af samtali tveggja háskóla-
nema, karlkyns og kvenkyns, yfir
kaffibolla í veitingahúsi. Hann
hlustaöi meö athygli, skrifaöi niöur
orö og áherzlur, þagnir og tíma-
lengd.
Candace West og Don Zimm-
erman, vísindamennirnir sem unnu
úr fjölda skýrslna, höföu sérstakan
áhuga á því hver greip fram í og
hve oft. Þau eru bæöi féiagsfræö-
ingar hjá Kaliforníuháskóla og
segja aö í öllum 11 upptökunum af
tveggja manna tali, karls og konu,
sem aöallega voru geröar á opin-
berum stööum, hafi niöurstaöan
verið sú sama: Karlarnir áttu 96%
allra framígripanna. í samkynja
samtölum gripu karlar einnig fram
í fyrir körlum og konur fram í fyrir
konum; en í 20 upptökum af
þesskonar samræöum áttu báöir
aöilar jafnan þátt í framígripunum.
Þessi könnun er hluti af nýjum
og víötækum rannsóknum á mál-
notkun — hlutverki kynferöis
varöandi rhálfar, þar sem áherzla
er lögö á aö greina hvernig, hve-
nær og hversvegna munur er á
málfari kynjanna.
Til aö kanna hvort fyrri niöur-
stööur þeirra stæöust viö óform-
legri aöstæöur geröu West og
Zimmerman tilraunir meö stúdenta
sem ekki þekktust og hittust í
fyrsta sinn. Þeim var sagt aö
„slappa af og kynnast hvort öðru“.
Karlar reyndust enn aöal söku-
dólgarnir, þótt þeir ættu aöeins
sök á 75% framígripanna, miöaö
viö 96% hjá pörunum í fyrri tilraun-
um, sem þekktu hvert annað —
hugsanlega vegna þess aö þeir
höföu meiri hemil á sér meöal
ókunnugra.
Karlar gripa ekki aöeins oftar
fram í (og tala meir), heldur ráöa
þeir einnig oftar umræöuefninu.
Þaö kemur fram í könnun, sem
Pamela Fishman stjórnaöi, en hún
er ráöunautur í almannatengslum.
Hún geröi tilraunir meö þrennum
hjónum, félagsráögjafa og fimm
háskolastúdentum í framhalds-
námi, sem heimiluöu hljóöupptök-
ur á heimilum sínum. Þar voru tek-
in upp samtöl, sem stóöu í alls 52
klukkustundir.
Eftir John Pfeiffer
Fyrstu viöbrögö Fishmans:
„Stundum fannst mér konurnar
ekki gera annaö en aö spyrja ...
Ég fór aö fylgjast meö eigin málfari
og komst aö sömu niöurstööu.“
Raunin var sú aö konur spuröu
rúmlega 70% allra spurninganna.
Dustin Hoffman beitti þessu mál-
farsmynstri í kvikmyndinni „Toot-
sie“, og notaði spurnartóninn
óspart þegar hann var í gervi konu.
Viö könnun á upptökunum
komst Fishman aö því aö ein
ákveðin spurning kom mjög oft
fram: „Veiztu hvaö?“ Aörir vísind-
amenn höföu lýst því hvernig börn
beittu oft þessari spurningu í sam-
skiptum viö fulloröna. Er hún not-
uö í upphafi samræöna og kallar
þá á svör eins og „Hvaö?“ eða
„Nei, segöu mér þaö“, sem gefur
þeim merki um aö þau megi tala
og aö hlustaö veröi á þau.
Meö þessa vísbendingu í huga
komst Fishman að því hversvegna
konur þurfa samskonar uppörvun
þegar hún hlustaöi á 76 tilraunir í
uppteknu samtölunum til aö hefja
umræöur eöa halda þeim áfram.
Karlar reyndu þetta 29 sinnum og
þeim tókst 28 sinnum aö fá
áheyrn. Þaö er aö segja í öllum
tilraununum nema einni leiddi
spurningin til umræðna um máliö,
sem spyrjandinn haföi í huga. Kon-
ur reyndu þetta 47 sinnum, stund-
um ( allt aö fimm mínútur, og í 30
skipti bar spurningin engan árang-
ur. (Þaö gæti hafa veriö verra.
Karlarnir þrír í tilrauninni höföu all-
ir lýst sig fylgjandi stefnumörkum
kvennahreyfingarinnar.)
Annarskonar framferöi, sem
hefur áhrif á samræöur (og oft á
forystuhlutverk) er flóknara og erf-
iöara aö útskýra. Cheris Kram-
arae, prófessor í ræöumennsku
viö lllinois-háskóla í Urbana-
Champaign segir frá því hvaö
geröist þegar hún, eina konan sem
sæti átti í stefnumótandi nefnd viö
skólann, reyndi aö ræöa viö nefnd-
arformanninn áöur en fundur
hófst. Hún lagði til aö ýmsum mál-
um yröi bætt inn á dagskrá fund-
arins, en aö því er virtist án árang-
urs. „Hann hlustaöi ekki á mig, svo
ég gafst upp.“ En þegar fundurinn
hófst flutti formaöurinn yfirlit um
dagskrána og taldi þar meö upp
tillögur hennar, sneri sér svo aö
öörum nefndarmanni og sagöi:
„Ég man ekki hver stakk upp á
þessum breytingum. Ég held þaö
hafi verið hann Dick hérna."
Kramarae segir aö svona dæmi
um þaö aö konur fái aö tala án
þess aö hlustaö sé á þær „eins og
þú sért aö tala bak viö glervegg",
séu daglegir viðburöir. Önnur
dæmi um erfiöleika í daglegum
samskiptum eru til dæmis þegar
konur eru nefndar meö fornafni á
sama tima og karlar nefnast eftir-
nafni, og þá gjarnan meö „Mr.“
eða „Dr.“ fyrir framan, eöa þegar
karlar eru aö ræöa um aö ráöa
„hæfa“ konu til starfa og skima í
allar áttir af ótta viö aö gerö veröi
hróp aö þeim.
Rannsóknum er haldiö áfram á
breiöum grundvelli til aö glíma viö
ómeövituö viöhorf, hvort sem þau
eru byggö á kynjamisrétti eöa
ekki, sem aögreina karla og konur
— „tvær andstæöar menningar-
verur, undarlega samtvinnaöar',
eins og Barrie Thorne viö Mich-
igan-háskóla komst aö orði. Ný-
legar athuganir á siðum banda-
rískra karla renna stoöum undir
fyrri niöurstööur. Karlar verja tals-
veröum tíma í aö leika hlutverk
þess sem ræöur, annaöhvort í
gamni eöa alvöru. Þaö viröist einn-
ig dæmigert fyrir karla aö keppast
um þaö hver geti sagt lygilegri
sögur.
í þeim leik viröa aörir leikendur
þann sem heldur ró sinni, þótt
stöku sinnum sé hagstætt aö láta
tilfinningar sínar í Ijós þegar rætt
er um stjórnmál, íþróttir eöa vinn-
una — eiginlega allt nema einka-
málin. Elizabeth Aries viö Amherst
háskóla, sem tekiö hefur upp á
hljóöbönd 15 klukkustundir af
samtölum karl-stúdenta viö fyrstu
kynni, segir aö sumir þeirra séu
jafnan ráöandi í samræöum. Þeir
sem þátt tóku í tilraunum hennar
töluöu til allra viöstaddra, frekar
en einstaklinga í hópnum, í aö
minnsta kosti þriöja hvert sinn,
nærri fimm sinnum oftar en konur,
sem gengust undir samskonar
könnun.
Lítiö hefur veriö gert af því að
rannsaka samræöur kvenna, og
hafa þesskonar athuganir aöallega
veriö geröar nokkur undanfarin ár.
Aries komst aö því aö leiötogar í
hópum kvenna láti yfirleitt lítiö yfir
sér og hvetji aöra til aö tala, en
leiötogar í karlahópum geri lítiö úr
framlögum annarra. Mercilee
Jenkins viö Ríkisháskólann í San
Francisco fylgdist meö samtölum
mæöra í umræðuhóp um fimm
mánaöa skeiö. Hún vildi kanna
umræðuefni ekki síöur en fram-
setningu. Segir hún aö mæöurnar
ungu hafi rætt margvísleg efni —
langt umfram venjuleg heimilis-
vandamál.
Mikill hluti samræöna fer yfirleitt
í aö segja sögur, þar sem söguefn-
iö endurspeglar mismuninn á kynj-
unum. Venjulega foröuöust kon-
urnar í könnun Jenkins aö segja
sögur í fyrstu persónu. í 26 af 57
skráöum sögum gegndi sögumaö-
ur engu hlutverki, en í sögum karla
eru þeir sjálfir oft í sviðsljósinu.
i blönduöum hópi veröa viö-
brögöin oft athyglisverö, eöa svo
reyndist aö minnsta kosti í athug-
un Aries meöal nýstúdenta viö
Harvard háskóla. Karlarnir í hópn-
um uröu blíöari, voru ekki í jafn
mikilli samkeppni innbyrðis, og
ræddu meira um einkahagi sína.
(Þetta gæti veriö einskonar meö-
fædd pörunarkennd, aöferö til aö
vekja á sér athygli, sem svo er
hætt viö eftir frekari kynningu þeg-
ar karlinn venjulega tekur á ný upp
sitt ópersónulega viömót.) Við-
brögö kvennanna voru önnur, og
voru þær tillitslausari hver viö
aöra. Segir Aries aö samstaöa
kvenna í blönduöum hóp hafi veriö
lítil. j samræöum karla tóku þær
undir málstaö þeirra, og þær
beindu máli sínu óeölilega mikið
meira til karlanna en kynsystra
sinna.
„Tónninn“ í samræöunum getur
veriö jafn þýöingarmikill og orðin.
Raddir kvenna eru aö vísu hærri í
tónskalanum en raddir karla, en í
þessum tilraunum var tónninn enn
hærri en svo aö hann yröi skýröur
meö líkamlegum einkennum radd-
færanna. Sally McConnel-Ginet
viö Cornell háskóla bendir á aö
raddir kvenna séu litríkari — tón-
styrkur þeirra sé breytilegri en hjá
körlum. í einni tilraun voru konur
beönar aö líkja eftir körlum í tali,
og hurfu þá tónbreytingarnar í tali
þeirra. McConnell-Ginet segir aö
hljómfögur rödd geti haft mikil
áhrif, og konur notfæri sér þaö
oftar en karlar, ef til vill vegna þess
aö orö þeirra eru oftar höfö aö
engu.
Enginn hefur komiö fram meö
neina raunhæfa skýringu á munin-
um á raddbeitingu og málfari karla
og kvenna. Jafnvel ítarlegustu
kannanir sem geröar hafa veriö til
aö skýra þennan mismun hafa
vakiö fleiri spurningar en svör.
Carol Nagy Jacklin hjá Suöur-
Kaliforníu-háskóla og Eleanor
Maccoby hjá Stanford-háskóla
hafa fylgzt meö þróun 100 barna
Kirkjuból í
Skutulsfirði
— uppgröftur í kirkjugardi
Kirkjuból viö Skutuls-
fjörö er þekkt nafn
úr íslandssögunni.
Um miöja 17. öld
bjuggu þar feðgar
tveir, Jón Jónsson
yngri og etdri. Lentu þeir í illdeil-
um viö prestinrr á Eyri viö Skut-
ulsfjörö (þar sem Isafjaröarkaup-
staöur er nú), séra Jón Magnús-
son, þumlung. Svo fór aö lokum
aö prestur fékk þá dæmda fyrir
galdra og fordæöuskap og
brennda á báli, sumardaginn
fyrsta 1656. Sú brenna fór fram á
hól, rétt víö núverandi flugvall-
arstæöi. Presti voru síðan dæmd-
ar allar eigur Jóns yngri og mest-
ur hluti eigna Jóns eldri. Setti
sonur hans síðan upp bú aö
Kirkjubóli.
Ekki rénaöi sjúkleiki prests eft-
ir aö feðgarnir voru brenndir og
segir frá hugarangri hans í písl-
arsögu Jóns Magnússonar. Sak-
aöi hann nú dóttur Jóns eldri,
Þuríöi, um aö kvelja sig meö
göldrum og gerningum. Henni
tókst þó aö komast undan bálinu
og hreinsa sig af sakargiftum. Á
tæplega sextíu ára tímabili frá
1625 til 1683 var 21 einstaklingur
sakaður um galdra og brenndur á
báli á islandi.
Kirkjuból er í eigu ísafjaröar-
kaupstaöar, hefur hluti jaröarinn-
ar þegar oröið malarnámi aö
bráö og er nú rööin komin að
hinum forna kirkjugaröi. Vitaö er
aö þarna var greftrað frá byrjun
14. aldar og fram um 1700. Bæj-
aryfirvöld á ísafiröi fóru þess á
leit viö Þjóöminjasafniö aö þaö