Morgunblaðið - 17.11.1985, Blaðsíða 12

12 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR17. NÓVEMBER1985
AFRÍSKUR SÓSÍALISMINYERERES í TANZANÍU
í ÓGÖNGUM NÚ ÞEGAR HANN LÆTUR AF EMBÆTTI
AÐEINS tveir afrískir
þjóðarleiðtogar,
Leopold Senghor í
Senegal og Ahmadou
Ahidjo í Kamerún,
hafa lagt niður völd af
fúsum vilja, en nú
hefur sá þriðji bætzt í
hópinn, Júlíus Nyerere
íTanzaníu.
Nyerere hefur verið
leiðtogi Tanzaníu í
hartnær aldarfjórðung,
lengur en flestir aðrir
afrískir
þjóðhöfðingjar. Hann
hefur ríkt sem
konungur, en oft
státað af því að mesta
afrek sitt hafi verið að
„tóra“.
JÚLÍUS NYERERE:
þjóðarleiðtogi í aldarfjórðung
HASSAN
ALIM WINYI
eftirmaður
Nyereres,
Draumurinn
sem yarð að martröð
Afsögn Nyereres mun líklega
ekki hafa stefnubreytingu í för
með sér. Hann verður áfram leið-
togi eina stjórnmálaflokksins
(TANU) næstu tvö ár og mun því
enn um hríð hafa mikil völd og
áhrif og gegna hlutverki kennara
þjóðarinnar — Mwalimu — eins
og hingað til.
SKIPBROT
Nú þegar Nyerere dregur sig í
hlé neitar hann að viðurkenna
staðhæfingar um að helzta stjórn-
málaframlag hans, þ .e. „heima-
ræktaður afrískur sósíalismi", sem
svo hefur verið kallaður, eða „uj-
amaa“ á máli landsmanna, hafi
farið út þúfur.
Tanzanía er 20. fátækasta ríki
heims, snauðasta ríki Afríku og
hefur fengið meiri aðstoð erlendis
frá en nokkurt annað ríki álfunn-
ar. Þó hefur Nyerere sífellt brýnt
fyrir landsmönnum að þeir verði
að „treysta á sjálfa sig“ og forðast
sambönd við stórveldin, sem gætu
flækt þá í óleysanlegan vanda, og
efnahagslegt eftirlit Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins (IMF).
Nyerere hefur látið mikið að sér
kveða á alþjóðavettvangi og haft
meiri áhrif í heimsmálunum en
stærð lands hans hefur gefið til-
efni til.
Tekjujöfnuður er meiri í Tanza-
níu en víða annars staðar í Afríku,
en flestir landsmenn, sem eru 21
milljón (85% smábændur), eru
blásnauðir. Efnahagsmálin hafa
alltaf verið í ólestri og á síðustu
tíu árum hefur landbúnaðarfram-
leiðsla dregizt mikið saman og
kaupmáttur stórminnkað.
FAO nefnir nokkrar af ástæðun-
um fyrir slæmri frammistöðu
Tanzaníumanna í landbúnaði í
nýlegri skýrslu: slæmt veður, tíðar
stofnanabreytingar, sem hafa
hindrað stöðugleika og haft nei-
kvæð áhrif á efnahaginn og land-
búnaðinn, og ýmsar nýjungar, sem
hafa ekki borið tilætlaðan árang-
ur. FAO bendir einnig á að sjálfs-
þurftarbúskapur hafi verið van-
ræktur. Enn fremur bendir stofn-
unin á afleitt markaðskerfi, léleg-
ar samgöngur og litla áburðar-
notkun.
Landsmenn tóku fátækt að erfð-
um og hafa einnig þurft að glíma
við áhrif heimskreppu og styrj-
alda. En það eru ekki einu skýring-
arnar á því að tíminn síðan landið
hlaut sjálfstæði hefur verið nær
samfellt hnignunarskeið.
MARTRÖÐ
Draumur Nyereres um afrískan
sósíalisma, sem átti að færa
Tanzaníumönnum „velsæld með
samvinnuátaki", hefur snúizt upp
í martröð skuldafens, matvæla-
skorts og efnahagsöngþveitis. Þeir
hafa orðið fyrir sárum vonbrigð-
um.
Hungursjúkdómar drógu fólk til
dauða í norðvesturhluta Tanzaníu
1983 og það eina sem hefur komið
í veg fyrir hungur á sumum svæð-
um hefur verið gífurlegur mat-
vælainnflutningur. Þótt Tanzanía
sé frjósamt land og íbúarnir geti
brauðfætt sig voru fluttar inn
300.000 lestir af maís (aðalfæðu-
tegundinni) 1983 og 180.000 í fyrra.
Þegar Edvard Sokoine forsætis-
ráðherra (sem fórst í bílslysi 1
fyrra) sagði að Tanzaníumenn
væru of matvandir fengu orð hans
slæman hljómgrunn.
Lítið er til af gjaldeyri til mat-
vælainnflutnings og matvæla-
skortur getur reynzt hættulegur.
Halli á viðskiptajöfnuði eykst
stöðugt (hann var 180 millj. punda
í fyrra) og verðbólga færist í vöxt
(30—40% í fyrra). Erlendur gjald-
eyrir selst á svörtum markaði fyrir
fjórum til átta sinnum hærra verð
en skráð gengi.
Stöðugur skortur er á ýmsum
vörutegundum (t.d. sápu, tann-
kremi, matarolíu og ljósaperum)
og skömmtun er á mörgum lífs-
nauðsynjum. Bændur eiga að selja
ríkinu maísframleiðsiu sína, en
það fær innan við 5% hennar.
Bændurnir neyta 40 af hundraði
þess sem þeir framleiða og smygla
afganginum til Kenya eða selja
hann á svörtum markaði fyrir
tvöfalt eða þrefalt verð.
Hundruð svartamarkaðsbrask-
ara hafa verið handteknir, en þótt
handtökurnar hafi mælzt vel fyrir
hafa þær átt þátt í að draga úr
einkaframtaki. Þótt svartamark-
aðsbrask hafi vafalaust aukið
vöruskortinn telja margir að þa6
sé fremur einkenni en orsök hnign-
unarinnar í efnahagsmálunum. f
hópi hinna handteknu hafa verið
kaupsýslumenn af asískum ættum
og embættismenn, m.a. forstjórar
ríkisverzlunarfélaga á lands-
byggðinni, sem höfðu eftirlit með
dreifingu matvæla.
RÍKISSÓSÍALISMI
Landið er undirlagt af ríkisfyr-
irtækjum, ríkissamvinnufélögum,
ríkisbönkum, ríkisplantekrum og
ríkismarkaðsráðum og mikill halli
er á rekstri þeirra. Kostnaður við
skrifstofuhald yfirstjórna tveggja
atvinnugreina var meiri en launa-
greiðslur til fólksins, sem vann við
framleiðsluna í þessum greinum
1983.
Kerfið hefur þanizt út, en þótt
margt hafi farið úrskeiðis hefur
tekizt að draga úr ólæsi (85% eru
læsir) og góður árangur hefur
náðst í heilbrigðismálum. Heil-
brigðisþjónustan er talin sú bezta
í Afríku og 70% barna búa í innan
við fimm km fjarlægð frá heilsu-
verndarstöðvum, en þó deyja 600
börn undir fimm ára aldri á degi
hverjum.
Vinstrisinnar í öðrum löndum