Morgunblaðið - 25.06.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLÁÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. JÚNÍ1986
Afangastaður:
Þórsmörk,
landið helga
eftir Sigurð
Sigurðarson
Mörgum er þannig farið, að þeim
finnst sumarið ekki byijað nema
að hafa komist inn í Þórsmörk. Og
til eru þeir, sem eru ekki sáttir við
tilveruna nema að komast að
minnsta kosti tvisvar sinnum inn í
Mörk að sumarlagi og helst einu
sinni meðan vetur konungur ræður
þar rílqum. SlRv'um tökum nær
Þórsmörkin á hjörtum manna og
þau tök eru eilff, því alltaf er eitt-
hvað nýtt að sjá, landslagið er svo
Ijölbreytt að mannsævin endist vart
til að skoða hana alla. i hugum
ferðafólks er Þórsmörk „landið
helga".
Þessi grein er ætluð fyrir alla,
þá sem til þekkja og hina sem minna
vita, jafnvel ekki neitt.
Þórsmörkin er sem trúin, upphaf
og endir alls í ferðalögum. Fjöl-
margir hafa byrjað ferðalög um
ísland á Þórsmerkurferð, þar hefur
áhuginn vaknað, vegna þess að
Þórsmörkin er öðru vísi, hún tekur
vel á móti ferðalöngum, fagnar
þeim og veitir þeim hlýju. Nú kann
sá lesandinn að halda, sem ekki
þekkir til staðhátta, að Mörkin sé
eitthvað í líkingu við suðræna para-
dís, þar sem alltaf er fagurt veður
og landið skartar sínu fegursta, þar
sem gróðurinn þekur landið allt frá
Krossáraurum upp á fjallstinda. Svo
er því miður ekki. Þórsmörkin er í
raun ákaflega hijúf og ómótuð.
Móbergsmyndanir setja mikinn svip
á Mörkina, birkiskógurinn er sund-
urlaus, þama er víða mikill upp-
blástur og gróðureyðing, ekki síst
vegna átroðnings ferðamanna.
Annars er lífríkið þar ijölskrúð-
ugt. Kuglalíf er fjölskrúðugt. Tófan
sækir mikið í Þórsmörk. Fundist
hafa um 170 tegundir háplantna á
Þórsmerkursvæðinu auk Qölmargra
annarra. Frægur er jurtasteinninn
sem er nokkuð fyrir neðan Vala-
hnúk. Á honum hafa fundist meira
en 40 háplöntur og um 30 mosateg-
undir og annað eins af fléttum og
skófum.
Þórsmörk hefur einna helst verið
nýtt sem afréttur bænda í Fljóts-
hlíð. Árið 1919 undirrituðu 40
bændur í Fljótshlíð áskorun til
Skógræktar ríkisins þess efnis, að
hún taki að sér vörslu Þórsmerkur
og Almenninga, en gróður og skóg-
ur í Mörkinni var þá í stórhættu
vegna uppblásturs og ágangs sauð-
fjár. Síðan. hefur Þórsmörk verið í
umsjá skógræktarinnar.
Mikið vantar þó upp á að skóg-
ræktinni hafi tekist að halda sauðfé
fyrir utan girðingamar. Fullyrða
má að sauðfé valdi stórskemmdum
á birkiskóginum á hveiju sumri.
Varla er svo komið í Þórsmörk að
ekki sjáist fleiri eða færri rollur á
flandri um svæðið.
hér hafa verið nefndar, eru erfiðar
yfirferðar.
Eðli þeirra vatna er falla frá
jöklum að sumarlagi er þannig, að
þau vaxa mikið gæti sólbráðar á
jöklinum. Sólbráðin skilar sér yfir-
leitt í ámar seinni part dags og á
kvöldin. Þar af leiðir, að jökulár eru
aðveldastar yfirferðar síðla nætur
og fyrri hluta dags. Sólbráðin í
jökulám getur verið svo mikil að
ámar breyti farvegi sínum og verða
þá ágætustu vöð að stórhættuleg-
um gildrum. Þess vegna er brýnt
að afla upplýsinga um vöð.
Yfirleitt er flestum bílum fært inn
á Jökullóni. Þangað er þó ekki
greiður vegur, frekar er hann grýtt-
ur og nokkrir smálækir og pollar
te§a for. Inn að Jökullóni eru um
12 km og er þar leiðin inn I Mörk
hálfnuð. Síðari hluta leiðarinnar er
varhugavert að aka á öðrum bflum
en með fjórhjóladrifi.
Landslagið
Einkenni landslagsins í Þórsmörk
og Goðalandi eru hæðir og fjöll
umhverfis Krossáraura. Líklegt er
að landið hafi myndast við gos undir
ísaldaijökli. Frá því að ísöld lauk
hafa roföflin, vatn, frost, hiti og
vindar, mótað landið í furðulegustu
kynjamyndir.
Hæstu fjöllin á þessum slóðum
eru Rjúpnafell og Útigönguhöfði.
Af öðmm Qöllum má nefna Vala-
hnúk, Réttarfell, Tindfjöllin og
fleiri. Á þessi flöll liggja meðal
annars gönguleiðir.
Helstu tjaldsvæðin em í Húsadal,
Langadal og Básum í Goðalandi.
Víðar er þó tjaldað, s.s. í Slyppu-
gili. Nauðsynlegt er að gestir í Þórs-
mörk hafi samband við umsjónar-
fólk tjaldsvæðanna áður en að tjald-
að er. í Langadal ræður Ferðafélag
íslands ríkjum. Þar er stór og vist-
Ár og akvegur
Sú Þórsmörk sem ferðamenn
þekkja í dag er í raun Þórsmörk
og Goðaland. Á milli skilur Krossá,
jökulfljót, sem kemur úr Mýrdals-
jökli. Krossáin er í raun miðja Þórs-
merkur, lifandi Iandamæri sem tefja
ferðir. Hvanná er lítil á sem kemur
úr Eyjafjallajökli. Hún getur stund-
um orðið að milu skaðræðisfljóti,
rétt eins og Krossá. Þessar tvær ár
loka af Goðaland. Aðrar ár, sem
reynst geta erfiðar em Stakkáin
og Jökulsáin úr Jökullóninu, við
Falljökul. Að öðm jöfnu em það
ekki nema Jökuláin og Krossáin
sem em farartálmar. Það er ekki Myndin er tekin af Búðarhamrí og er horft inn að Jökli. Þama er
nema í rigningartíð að aðrar ár, sem land sem er fáir hafa faríð um enda tveggja tíma gangurþangað.
Horft í vestur frá Réttarfelli. Fyrír neðan er mynni Hvanngils. Staki kletturínn út á miðjum aurunum
er Stakkur. Vinstra megin heitir einu nafni Stakksholt og hægra megin sér út Merkurranann.
Myndin er tekin af Búðarharmrí og er horft í vestur niður eftir
Krossáraurum.
legur skáli, Skagfjörðsskáli. Ferða-
félagið Útivist ræður ríkjum í Bás-
um og eiga tjaldgestir að hafa
samráð við skálaverði um tjaldstað.
Gamlar sagnir
í Landnámubók segir svo um
Þórsmörk:
„Ásbjöm Reyrketilsson ok Stein-
fiður, bróðir hans, námu land yfir
ofan Krossá fyrir austan Fljót.
Steinfíður bjó á Steinfinnsstöðum,
og er ekki manna frá honum komið.
Asbjöm helgaði landnám sitt Þór
og kallaði Þórsmörk."
Talið er að Steinfíður hafi búið
inni á Almenningum, en í Þórsmörk
hafí verið þijú býli. Ámi Magnússon
getur um það í Jarðarbók sinni frá
því 1709 að bær í Þórsmörk hafí
heitið Þuríðarstaðir.
Það er mál manna að í Húsadal
hafi fyrr á tímum staðið bær, enda
líklegt að dalurinn hafi alla tíð verið
búsældarlegur. Þá er þess að geta,
að í Njálssögu er getið um þijá bæi
inni í Þórsmörk og bjó þar m.a.
Bjöm nokkur sem frægur er orðinn.
í Njálssögu segir svo:
„Kári reið nú vestur fyrir Selja-
landsmúla og upp með Markarfijóti
Kvöldsólin gyllir tjaldsvseðið i Langadal.
og svo upp í ÞÍórsmörk. Þar eru
þrír bæir, er í Mörk heita allir. Á
miðbænum bjó sá maður, er Bjöm
hét og var kallaður Bjöm hvíti.
Hann var Kaðalsson Bjálfasonar.
Bjálfi hafði verið leysingi Ásgerðar,
móður Njáls, og Holta-Þóris. Bjöm
átti þá konu, er Valgeiöur hét. Hún
var Þorbrandsdóttir Ásbrandsson-
ar. Móðir hennar hét Guðlaug. Hún
var systir Hámundar, föður Gunn-
ars aið Hlíðarenda. Hún var gefin
til flár Bimi, og unni hún honum
ekki mikið, en þó áttu þau böm
saman. Þau áttu gnótt í búi. Bjöm
var maður sjálfhælinn, en húsfreyju
hans þótti það illt. Hann var skyggn
og skjótur á fæti. Þangað kom Kári
til gistingar, og tóku þau við honum
báðum höndum.
Hún er nokkuð fyndin frásögnin
í Njálu af gorti Bjöms. Þó að það
skipti ekki miklu máli fyrir þessa
grein eru hér færð orðaskipti Bjöms
og húsfreyju eftir að Kári hefur
óskað eftir liðsinni hans.
„Hvorki frý ég mér, — segir
Bjöm, — skyggnleiks né áræðis eða
nokkurrar karlmennsku. En því
mun þú hingað kominn, að nú mun
fokið í öll skjól, en við áskomn þína,
Kári, — segir Bjöm, — þá skal ekki
gera þig líkan hversdagsmönnum.
Skal ég vfst verða þér að liði öllu,
því sem þú beiðir. —
Húsfreyja hans mælti: „Tröll
hafi þitt hól, — sagði hún, — og
skrum, og skyldir þú eigi mæla
ykkur tál báðum og hégóma í þessu.
En gjama vil ég veita Kára mat
og aðra góða hluti, þá er ég veit,
að honum má gagn að verða. En á
harðræði Bjamar skalt þú ekki
treysta, því að ég uggi, að þér verði
að öðru en hann segir. —
Bjöm mælti: „Oft hefur þú veitt
mér ámæli, en ég treysti svo vel,
að ég mun fyrir engum á hæl hopa.
Er hér raun til, að því leita fáir á
mig, að engir þora.“
Ymsir draga í efa sannleiksgildi
Njálssögu um Þórsmörk. Bent er á
að þar hafi landkostir verið frekar
litlir fyrir þijá bæi. Hugsanlega eigi
höfundur við þá bæi sem í dag
nefnast Syðstamörk, Miðmörk og
Stóramörk, en þeir eru skammt frá
Markarfljótsbrú og jafnvel gætu
þeir hafa verið þar allt frá tímum
Njálssögu.
Sæmundur Ögmundsson, faðir
Fjölnismannsins Tómasar, bjó
ásamt annarri fjölskyldu í Húsadal
í eitt ár. Fæddist bam í Þórsmörk