Morgunblaðið - 28.09.1986, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1986
Rætt við
Margréti
Gústafsdóttur
Voríð 1917 birtist í
Morgunblaðinu svohljóðandi
auglýsing: „Kem í hús til að
sauma, breyta og gera við
fatnað, tek einnig í saum
heim til mín.“ Sú sem setti
þessayfirlætislausu
auglýsingu í blaðið var nett
og fínleg stúlka á átjánda
ári sem þá var nýlega flutt
til Reykjavíkur frá
Sty kkishólmi. Tæpum 70
árum síðar er Margrét
Gústafsdóttir hætt að taka
í saum en hefur dregist á
aðtalavið blaðamann
Morgunblaðsins. Lítil og
grannvaxin stendur hún að
baki dóttur sinnar, Mónu
Símonardóttur, í
forstofunniábrúnu
einbýlishúsi suður í Garði
þegar blaðamaður knýr þar
dyra.
í myndarlegri stofu, vel búinni
húsmunum og glæsilegum útsaumi,
setjumst við niður til að spjalla.
Rétt slapp inn í
nítjándu öldina
Margréti verður fyrst fyrir að
segja frá hvemig drifu að henni
atvinnutilboð eftir að auglýsingin
góða birtist í Morgunblaðinu fyrir
nær sjötíu árum. Hún lagði grunn-
inn og mótaði stefnuna að lífsstarfi
Margrétar. Saumavélin átti eftir að
verða henni drjúg tekjulind.
„Mamma lærði að sauma karl-
mannafot og annan vandasaman
saumaskap af dönskum manni sem
kom hingað upp til að kenna að
sauma. Hún kenndi mér það sem
hún kunni," segir Margrét og bros-
ir næstum feimnislegá þar sem hún
situr svo dæmalaust smágerð í stór-
um, brúnum, bólstruðum hæginda-
stól. „Foreldrar mínir bjuggu á
Stokkseyri þegar ég fæddist 10
nóvember 1899. Ég rétt slapp inn
í nítjándu öldina. Þá þegar saumaði
mamma fyrir þorpsbúa og fólkið í
sveitunum í kring. Hún hafði svo
mikið að gera að hún átti í erfiðleik-
um með að sinna saumaskapnum
jafnhliða því að annast böm sjn og
heimili. Pabbi minn, Gústaf Ama-
son, var trésmiður, ég man að hann
var við smíðar hér og þar, m.a. í
Reykjavík þar sem hann var við
kirkjusmíði og einnig vann hann
við smíðar á Næpunni. Pabbi gat
gert við allt, meira að segja úr og
klukkur. Hann fæddist í Artúnum
nálægt Fljótshlíðinni. Mamma fæd-
dist á Króki í Holtum, hún var
komin af Hallgrími Péturssyni.
Þegar ég var sjö ára fluttu foreldr-
ar mínir til Stykkishólms þar sem
þau voru ákaflega velkomin, þar
var hörgull á trésmiðum og góðum
saumakonum. Pabbi byggði þó
nokkuð mörg hús þar, en hann
missti því miður snemma sjónina.
Mamma vann við saumaskap þar
vestra alveg þar til hún dó.
Ég saknaði Stykkishólms eftir
að mér var komið fyrir á Vals-
hamri á Skógarströnd. Þar höfðu
verið svo margir krakkar til að leika
sér við en(á Valshamri voru bara
synir hjónanna sem voru miklu eldri
en ég. Yngri systkini mín tvö fylgdu
foreldrum okkar en tvö eldri systk-
ini mín voru farin að heiman. Við
vorum í allt tíu systkinin en fimm
dóu ung. Ég man að það voru oft
lítil efni hjá okkur á Stokkseyri,
sums staðar vissi ég til að litlu
bömin fengu vatn á pelann með
lítilsháttar sykri í og svolitlum
kaffilit. Mjólk var af skomum
skammti hjá efnalitlu fólki þá. Ég
man að mér var alltaf komið fyrir
á Álfhóli í Lancieyjum þar til við
fluttum að austan. Á Álfhóli var til
nóg mjólk.
. . . ogþaðgekk
allt vel
Sumarið sem ég var fjórtán ára
tók ég við heimilinu á Breiðabólstað
á Skógarströnd þegar séra Lárus
Halldórs og kona hans vom veik.
Ég bakaði seidd brauð og gerði allt
sem þá varð að gera á heimilum.
Mörgum þótti þetta mikið álag á
fjórtán ára telpu en ég vildi þetta
sjálf. Um haustið fór ég til foreldra
minna í Stykkishólmi og þá lærði
ég að sauma karlmannaföt og fleira
hjá mömmu og það hefur bjargað
mér gegnum lífið. Ég var einn vet-
ur í skóla í Stykkishólmi, Ásmundur
Guðmundsson, seinna biskup,
kenndi mér, hann var mér mjög
góður. Samtímis var ég að læra að
sauma hjá mömmu, karlmannaföt
og fleira sem vandasamt er í sauma-
skap. Eftir að ég hafði verið við
nám hjá henni í nokkra mánuði
þurfti mamma að fara út í Breiða-
fjarðarcyjar að sauma, en á meðan
átti ég að ljúka við að sauma jakka-
föt á mann í Helgafellssveitinni.
Ég kveið svo mikið fyrir að máta
á hann að ég skalf og titraði og
þegar kom að buxunum hélt ég að
ég gæti ekki meira en hann sá
hvað mér leið og sagði: „Telpa mín,
ég sé hvað þú ert kvíðin en þú skalt
engu kvíða, þetta gengur allt vel,“
og það gekk allt vel.
Sextíu ára kodak-vél
Þegar hér var komið sögu var
ljósmyndarinn tekinn að ókyrrast,
degi tekið að halla og birta að
dvína. Blaðamaður gerði því hlé á
samtalinu og fór að reifa það við
Margréti að hún sæti fyrir á mynd.
Það var henni þvert um geð. „Til
hvers?" spurði hún og taldi víst að
allir stæðu jafnréttir þó ekki birtust
af henni myndir í blöðunum. Það
var ekki fyrr en dóttir hennar kom
innan úr eldhúsi, til að leggja blaða-
manni og ljósmyndara lið, að
eitthvað tók að þokast í því máli.
Þar kom að fyrir fortölur dóttur
sinnar stillti hún sér upp fyrir fram-
an gríðarstórt blómahengi sem hún
hafði sjálf hnýtt fyrir ekki mörgum
árum. Meðan ljósmyndari var að
stilla tæki sín spurði Margrét hvaða
tegund myndavélar hann notaði.
Hann sagði henni það og spurði
jafnframt hvers konar vél hún ætti.
Þá varð Margrét ofurlítið sposk á
svip og sagðist eiga sextíu ára
gamla Kodak-vél og hún myndi
Iíklega duga sér. Að aflokinni
myndatökunni kom hún sér aftur
vel fyrir í brúna hægindastólnum
og hóf að segja frá vistaskiptum
sínum, er hún flutti frá Stykkis-
hólmi til Reykjavíkur.
Missti kjarkinn — og þó
Þegar ég kom til Reykjavíkur
réði ég mig í vist yfir veturinn og
lærði jafnframt hjá frænku minni,
Torfhildi Dalhoff, að leika á orgel.
Ég var nokkuð lengi við orgelnám.
Mér leist alltaf vel á mig í
Reykjavík, allt frá því ég kom þang-
að 7 ára gömul á leið vestur á land.
Mamma dó þennan fyrsta vetur
minn í Reykjavík , í febrúar 1917.
Þá var ég að reyna, jafnframt dag-
legu amstri, að lesa undir að verða
bamakennari. En þegar mamma
dó hætti ég, missti allan kjark þeg-
ar hún dó. Um vorið mannaði ég
mig þó upp og setti fyrmefnda
auglýsingu í Morgunblaðið og fékk
jafnframt smá herbergiskompu og
keypti mér saumavél. Mér var því
ekkert að vanbúnaði að heíja
saumaskapinn af fullum krafti og
ekki skorti mig viðskiptavinina.
Spánska veikin
Veturinn á eftir kom spánska
veikin. Það var hrein hörmung.
Fólk dó í rúmunum og bömin klifr-
uðu ofan á dánum foreldrum sínum,
næstum hver einasta ófrísk kona
dó, enginn var á ferli á götunum,
fólk ýmist dáið, veikt eða miður sín.
Sumarið á eftir var ég í kaupa-
vinnu á Álfhóli í Landeyjum.
Mamma hafði beðið mig þess áður
en ég fór suður að heimsækja fólk-
ið þar. Skömmu eftir að ég var
komin þangað og lögst upp í rúm
til að hvíla mig eftir ferðina, ein,
meðan húsmóðirin sótti mér mjólk,
sá ég mömmu. Ég lá upp við dogg
og sá þegar hún kom inn og settist
hjá mér á rúmið og lagði handlegg-
inn yfír um mig. Ég sagði konunni
frá þessu þegar hún kom aftur, hún
var alltaf mikil vinkona mömmu.
Hún sagði ekkert annað en ,jæja,
kom hún, blessunin sú“.
Ég hef alltaf séð ýmislegt yfir-
náttúrulegt, en fór eftir fermingu
að reyna að hrinda því frá mér.
Seinna sagði Hafsteinn miðill mér
að það hefði ég ekki átt að gera.
Ég hef líka oft fundið eitt og annað
Margrét hjá blómaherberginu sem hún hnýtti fvrir Lítið brot af Þeim hannyrðum sem Margrét hefur
fáum árum. unnið síðan hún varð sjötug.