Morgunblaðið - 04.12.1986, Qupperneq 58

58
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. DESEMBER 1986
Tískusýning
í kvöld kl. 21.30
Módelsamtökin sýna fatnað frá
verzluninni Líneik. Islenzki ilmurinn
„MONTS BLUES“ kynntur.
Jólastemmning á
Skálafelli í kvöld.
Kasko skemmtir til
kl. 1.
HLAÐBORÐ
Nú bjóðum vjð í hádeginu glæsilegt jólahlaðborð með úrvals-
hráefni frá Kjötmiðstööinni fyrir virkilega gott verð. Aðeins
kr. 595,-
Skinkusúpa, jöklasalat, grafsilungur, reyktur lax, fiski-
paté, 4 tegundir af sild, köld salöt, grisakæfa, svína-
sulta, grisarúllupylsa, fiskréttur „au gratin", sjávarréttir
í sítrónuhlaupi, saltfiskur, skata og hamsar.
Jólabrauð, svartpönnubrauð, munkabrauð, 3ja korna
brauðhleifar, rúgbrauð.
Reyktur og saltaður grísakambur, léttsaitað grísalæri
og skankar, Bæjonnesskinka, kokteilpylsur, hangikjöt,
heitar og kaldar sósur, 6 tegundir af meðlæti.
Heitur réttur dagsins
Súr-sæt grisarif með hrísgrjónum. Uppskrift fylgir.
Allar þessar kræsingar eins og þú getur í þig látiö fyrir aðeins
kr. 595.-
Wilhelm og Jacob Grimm
Þýzk orðabók
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
Jacob Grimm und Wilhelm
Grímm: Deutsches Wörterbuch.
I-XVI. Leipzig 1854-1961.
Deutscher Taschenbuch Verlag
1-33. 1984.
Jacob og Wilhelm Grimm eru
víðkunnastir fyrir þjóðsagna- og
ævintýrasöfn sín „Kinder und
Hausmárchen" 1812—14 og
„Deutsche Sagen" 1816—18. Þeir
bræður lögðu grunninn að þýskum
málvísindum og rannsóknum ger-
manskra fræða með „Deutsche
Grammatik" og „Deutsche Mytho-
logie" (verk Jacobs) „Deutsche
Heldensage" (verk Wilhelms).
Jacob setti saman „Geschichte der
deutschen Sprache" í tveim bindum,
1848. Auk þessara verka liggur
eftir þá magn ritgerða og verka er
snerta hliðstæð efni. Kveilgan að
ritstörfum þeirra bræðra var róm-
antíska stefnan.
Þeir bræður störfuðu við háskól-
ann í Göttingen frá 1830 þar til
þeir voru sviptir stöðum sínum af
pólitískum ástæðum. Þeir héldu þá
til Kassel og 1841 var þeim boðið
til Berlínar, þar sem þeir urðu með-
limir Prússnesku Vísindaakademí-
unnar. Það var í Kassel sem þeir
hófu undirbúning að viðamesta við-
fangsefni sínu, samantekt orðabók-
ar, sem þeir héldu síðan áfram eftir
að þeir settust að í Berlín, „þar sem
þeir nutu náðar Prússakonungs,
sem veitti þeim skjól og frelsi til
þess að sinna rannsóknum
sínum ...“ (lausl. umskrifað úr
formála Jacobs Grimm að fyrsta
bindi orðabókarinnar 1854).
Orðabækur Adelungs og Campes
sem þar til voru helstu þýsku
orðabækumar, voru unnar í anda
upplýsingarstefnunnar. „Versuch
eines vollstándigen grammatisch-
kritischen Wörterbuch der hoch-
deutschen Mundart" kom út í fímm
bindum á árunum 1774—86, var á
sfnum tíma viðamikið verk, sem
heldur ennþá gildi sínu varðandi
þýsku 18. aldar. „Wörterbuch der
deutschen Sprache" eftir Campe
var mótuð af uppbyggingarstefnu
skynsemishyggjunnar enn frekar
en bók Adelungs. (Sálarfræði og
siðalærdómur eftir Campe voru
þýddar á íslensku og geftiar út í
Leirárgörðum 1799 og 1800).
Báðar þessar orðabækur voru
fjarri þeim kröfum sem rómantíker-
ar og málvísindamenn á borð við
Grimmsbræður gátu talið fullnægj-
andi.
Jacob Grimm segir í bréfí frá
28.8. 1838, „við höfum tekið að
okkur verkefni... gerð fullkom-
innar þýskrar orðabókar frá Lúther
til Goethes ... og verk allra þýskra
höfunda þar á milli munu orðtekn-
ir“._
Ári síðar skrifar Jacob Grimm,
að „við höfum reist okkur hurðarás
um öxl, með því að taka að okkur
þetta verk“. Þótt verkið virtist þeim
bræðrum fljótlega yfírþyrmandi þá
héldu þeir því áfram ótrauðir og
mótuðu form þess og gerð.
Orðið er fyrst þýtt á latínu, merk-
ing þess gefín með hliðstæðu
iatnesku orði eða hugtaki. Síðan
er uppruninn rakinn. Þróun orðsins
og merking rakin úr fomu máli til
miðháþýsku og síðan rakin þróun
þess, form og merking í nýháþýsku
með dæmum úr verkum Qölmargra
höfunda. Hugmynd Grimmsbræðra
var að bók þeirra yrði öllum sæmi-
lega læsum mönnum aðgengileg og
nytsamleg.
Þótt það væri ætlun þeirra, þá
var verkið of viðamikið til þess að
svo yrði og enda dróst útgáfan.
Fyrst í stað unnu Grimmsbræður
einir að því, en fljótlega eða 1839
höfðu þeir þijátíu aðstoðarmenn til-
tæka.
Fyrstu heftin tóku að koma út
1852 og 1854 var fyrsta bindið
fullprentað. Jacob og Wilhelm unnu
saman að verkinu til 1859, en það
ár lést Wilhelm. Jacob lést 1863
og þá voru komin út fjögur bindi.
Verkið hefur verið gagnrýnt frá
ýmsum hliðum, efnismagnið yfír-
þyrmandi, skýringar ófullnægjandi
og upprunafræðin oft hæpin. Þrátt
fyrir þessa annmarka er þetta verk
ómetanleg náma allra þeirra sem
stunda þýska tungu og bókmenntir,
tilvísanimar em í rauninni bók-
menntasaga þýskra bókmennta í
hundmð ára. Eftir fráfall Jacobs
Grimm urðu áhersluatriðin lítillega
frábmgðin því sem áður hafði verið
og reynt var að takmarka og velja
úr heimildamagninu. 1908 tók
nefnd á vegum Prússnesku Vísinda-
akademíunnar að sér yfímmsjón
verksins. Loks lauk útgáfunni eftir
rúm hundrað ár 1961.
Verkið ber þess merki hversu
langan tima tók að gefa það út.
Ýmis orð sem em nú algeng, vant-
ar, og þá fyrst og fremst þau sem
byija á fyrri stöfum stafrófsins og
einnig em hugtök og orð sem em
horfín úr mæltu máli. En þetta
stafar af tímalengdinni, notkun
orða og hugtaka breytist oft á
skemmri tíma en 100 ámm.
Þessi útgáfa dtv er meðal veiga-
mestu verka sem dtv hefur gefíð
út, alls 33 bindi um 30.000 blaðsíð-
ur tveggja dálka, svo að verkið losar
70.000 blaðsíður í stóm broti, sé
miðað við leturflöt.
Útgáfa dtv 1984 seldist mjög
vel, sé miðað við stærð og verð.
Fyrsta prentun seldist upp, alls
10.000 eintök á tveimur mánuðum.
Næstu 8.000 eintökin vom uppseld
eftir sex vikur.
Alft áðurnefnt hráefni færð þú í KJötmið-
stððlnnl.
ART1ARHÓLL
Á horni Ingólfsstrætis og Hverfisgötu.
Borðapantanir í sima 18833.
Árlégur basar hjá KFUK
FYRSTA laugardag i desember ár hvert, heldur KFUK basar sinn í húsi félagsins að Amtmannsstíg 2b. í
ár verður hann laugardaginn 6. desember og hefst hann kl. 14.00. Að venju verður þar margt eigu-
legra muna hentugum til jólagjafa. Á meðan basarinn er opinn verður selt kaffi og meðlæti.
Sunnudaginn 7. desember verður samkoma á sama stað og hefst hún kl. 20.30. Þar verður happdrætti
og margt fleira. Hugleiðinguna hefur Ásta Jónsdóttir.
(Fréttatilkynninp)