Morgunblaðið - 28.08.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. ÁGÚST 1987
Hegða böm sér illa?
eftír Wilhelm
Norðfjörð
Það er ástæða til að velta þess-
ari spumingu' fyrir sér, þegar
viðburðarríku sumri er að ljúka,
skólar að byija og fastmótaðra fjöl-
skyldulíf tekur við.
Bandaríski sálfræðingurinn Dr.
Thomas Gordon hefur fjallað mikið
um samskipti foreldra og bama, en
hann varð heimsfrægur fyrir bók
sína Parent Effectiveness Training.
Bókin flallar um samskipti foreldra
og bama og kemur nú út hjá Al-
menna bókafélaginu. Gordon
byggði bók sína upp af m.a. reynslu
sinni sem leiðbeinanda og höfundar
námskeiða fyrir foreldra. Sem sál-
fræðingur hafði hann komist að því
að foreldrar áttu við ýmis vanda-
mál að stríða varðandi uppeldi
bama sinni. Miklar kröfur voru
gerðar til foreldra af skólum og
stofnunum samfélagsins og þeim
gjaman kennt um ef að bamaupp-
eldið gekk ekki nógu vel. Gordon
komst að því að foreldrar virtust
hvergi geta aflað sér fræðslu um
þessi mál. Það var gert ráð fyrir
því að ef þú eignast bam þá kanntu
að ala það upp eins og um væri að
ræða eðlislögmál. Gordon byrjaði
svo að bjóða foreldrum námskeið
sem byggja á þeim hugmyndum er
koma fram í fyrmefndri bók. Þessi
námskeið fóru sigurför um USA
og hafa breiðst út um allan heim.
Síðar kom Gordon með sérstök
námskeið fyrir kennara og stjóm-
endur fyrirtækja.
Þegar samskipti foreldra og
bama eru rædd er gott að taka
dæmi: Jói er mjög forvitinn og virk-
ur tveggja ára drengur. Hann tæmir
skúffu móður sinnar og dreifir úr
henni yfir allt gólfið. Þegar móðir
hans uppgötvar þetta bregst hún
reiðilega við og rassskellir hann.
Jói fer auðvitað að gráta og virðist
ekkert skilja í þessu. Um kvöldið
þegar pabbi Jóa kemur heim fær
hann skýrslu um hegðun Jóa um
leið og hann stígur inn um dymar.
„Jói hegðaði sér illa í dag og ég
varð að rassskella hann.“ Maður
hennar spyr: „Hvað gerði Jói?“
Spumingin er mjög skiljanleg
vegna þess að skilaboðin „Jói hegð-
aði sér illa“ segja ekkert um það
hvað Jói raunverulega gerði heldur
aðeins að móðir hans mat hann sem
bam er hegðaði sér illa.
Ljótur strákur
Ef að það verður svo ríkjandi
„hefð“ í fjölskyldu, að Jói er kallað-
ur „ljótur.strákur" og Gunna „ljót
stelpa“, þegar hegðun þeirra er
ekki að skapi foreldra, má búast
við því að það verði erfitt fyrir böm-
in að sjá sig í jákvæðu ljósi. Sjálfs-
mynd bamsins bíður hnekki, sem
hefur margþættar afleiðingar í för
með sér. Gjaman koma upp sam-
skiptaerfíðleikar — fjölskyldan situr
föst í einhveiju neikvæðu hegðunar-
mynstri, þar sem sama vandamálið
gengur aftur ár eftir ár, sannkallað-
ur vítahringur.
Hugtakið „að hegða sér illa“ er
fýrst og fremst notað í samskiptum
við böm en sjaldan við fullorðna,
vini eða maka. Þetta er sláandi því
margir foreldrar eru þeirrar skoð-
unar, að við eigum að koma fram
við bömin okkar eins og við komum
fram við okkur bestu vini, þ.e.a.s.
með virðingu, sveigjanleika, kurt-
eisi o.s.frv. Með öðmm orðum
börnin eiga að vera félagar okkar.
ímyndum okkur að við séum í þann
veginn að taka á móti vinum okk-
ar, Óla og Júlíu, í matarboð með
sömu aðferðum og viðmóti og við
notum í samskiptum við bömin
okkar.
„Jæja loksins komið þið, hvað
hafið þið verið að gera? Óli farðu
úr skónum úti, — góði lokaðu dyr-
unum. Ó Júlía, gaman að sjá þig,
hvemig hefurðu það? — Júlía mín
ekki borða of mikið af salthnetunum
og kexinu, þá hefurðu enga matar-
lyst. Ég er búin að eyða svo miklum
tíma í matargerðina. Hvað er að
þér, Óli mirin, þú ert allur á iði.
„Ekki ákveða það að
barnið sé að reyna að
skaprauna þér — það
er aðeins að reyna að
gera eitthvað fyrir
sjálft sig. Það gerir það
ekki að slæmu barni
eða að barni sem „hag-
ar sér illa“.“
Auðvitað máttu fara, en passaðu
að missa ekki á gólfið, ég var búin
að þvo það. Júlía, ég sé enga sveppi
á disknum þínum. Viltu þá ekki?
Þú verður að prófa, annars færðu
engan ijómaís með jarðarbeijum á
eftir."
Ætli það sé ekki erfíðara að
umgangast böm eins og félaga
heldur en margur heldur.
Börn og þarf ir
Að bam hegði sér illa þýðir að
það hefur gert eitthvað slæmt
gagnvart foreldri. Ef atferli bams
hefur ekki slæmar afleiðingar fyrir
foreldri, þá er talað um góða hegð-
un eins og Jói var bara góður í
dag. Allt atferli eru viðbrögð við
mannlegum þörfum og þannig er
það líka hjá bömunum okkar. Að
Wilhelm Norðfjörð
mati Gordons yrði fjölskyldulíf mun
ánægjulegra fyrir böm og minna
um neikvæðar tilfinningar hjá for-
eldrum ef þeir héldu í heiðri eftirfar-
andi reglur um börn:
Regla 1. Börn hafa grundvallar
þarfír eins og fullorðnir, sem eru
mikilvægar fyrir þau. Þ^u reyna
sífellt að gera eitthvað til að mæta
þessum þörfum.
Regla 2. .Böm haga sér ekki illa.
Atferli þeirra og hegðun em ein-
faldlega leiðir, sem þau hafa valið
til að mæta þessum mikilvægu þörf-
um.
Þessar reglur gera ráð fyrir að
allt sem böm gera sé atferli. Ef við
lítum á þetta þannig þá er bam
allan daginn að hegða sér — þau
eru að reyna að fá þörfum sínum
fullnægt.
Fleira sameinar
en sundrar...
eftirAdolfH.
Petersen
Það gladdi mig að sjá viðbrögð
einhvers við grein minni sem birtist
í Mbl. 15. þ.m. sem fjallaði um lé-
lega dönskukunnáttu ungu kynslóð-
arinnar og þar sem rök voru færð
fyrir því að norska og sænska væru
ekki síður nauðsynlegar til kennslu
í skólum landsins.
Pétur nokkur Rasmussen
dönskukennari með meiru haslaði
sér fram á ritvöllinn og birtist grein
hans sl. föstudag. Ég fylltist stolti
yfír því að fá viðbrögð af ekki
ómerkari manni.
En mig furðar að eins hálærður
maður og Pétur er, leggi sig svo
lágt að skrifa aðeins um sína per-
sónulega hugaróra með órökstudd-
um fullyrðingum og engum
handbærum tölulegum upplýsing-
um til hliðsjónar. Að ganga út frá
eigin ályktunum mundu lærðir
menn á sama sviði ekki kalla
vísindalegar.
Grunnhyggja Péturs er slík að
ég er gerður að þeim sundrunga-
draug sem geymst hefur í huga
þessa manns í fjölda ára. Það er
m.a. þess vegna sem hann hefur
ekki getað fylgst með þeirri þróun
sem átt hefur sér stað undanfarin
ár á þessu sviði. Það kalla menn
ekki að vera málefnalegir.
Ekki ætla ég að lítilsvirða per-
sónu þessa Péturs enda þekki ég
manninn ekki neitt. Ég beiti ekki
sömu aðferðum og þessi maður.
Ég ætla þess í stað að impra aðeins
á þeim áhyggjunnarefnum sem
hann ber í bijósti sér, enda ekki
nema von þegar sjálf starf hans er
í veði. Hræðsla hans við norsku-
og sænskukennslu byggist ekki upp
á kennslu- eða málfræðilegum rök-
um heldur á atvinnumissi að hluta
til enda geri ég ráð fyrir að hann
geri eins og margir aðrir, nefnilega
að hugsa um eigið skinn í stað vel-
ferð þjóðarinnar og í þessu tilfelli
varðar það alla nemendur í grunn-
skólum landsins.
Ég ætla ekki að leggja mig niður
við að svara öllu því sem hann telur
upp sér til framdráttar. Til þess eru
þessi „rök“ hans eins og hann kall-
ar þau ekki það áreiðanleg. Þess í
stað ætla ég að svara þeim fjórum
undirfyrirsögnum sem hann notar
í grein sinni, en það er allt sem
hann vildi sagt hafa. Smáa letrið
til uppfyllingar hefði því verið
óþarfí. Undirfyrirsagnimar eru:
1) Danska er skýr og hefur ekki
breyst.
2) Danska Íslendinga skilst vel.
3) Góð dönskukunnátta.
4) Skóladanskan gengur vel.
Svo mörg vom þau orð. Hver sá
sem lesið hefur fyrmefnda grein
mín sér að þessir fjórir punktar
standast engan veginn. Hver sem
ferðast til Danmerkur með skólad-
önskuna í ferðatöskunni sér einnig
að þessir punktar hafa við engin
rök að styðjast.
í fyrsta lagi fínnst honum að
Adolf H. Petersen
„Þegar talað er um til-
verurétt dönskunnar í
-skóunum eins og ég
orðaði það í fyrri grein-
inni er átt við rétt
hennar einnar í kennslu
norrænna mála.“
danska sé skýr af þeirri einföldu
ástæðu að hann er alinn upp í Dan-
mörku. Ef honum fínnst hún ekki
hafa breyst þá fylgist hann ekki
með rannsóknum sem unnar em
t.d. í háskólunum í K.höfn og Upp-
sölum. Þar er verið að bera saman
hljóðkerfí dönskunnar nú og fyrir
70 ámm og er það tvennt ólíkt
samkvæmt nýjustu greinargerðum
um þau mál.
í öðm lagi skilst danska íslend-
inga ekki vel. Ég er ekki að segja
að hún sé óskiljanleg, en það verður
einnig að ganga út frá hinni hlið-
inni að danska sjálfra Dana skiljist
líka.
I þriðja lagi er dönskukunnáttan
minni nú en áður og bendir hann
réttilega á að það sé að hluta til í
enskunni í gegnum ijölmiðlana að
kenna. Ekki skil ég hvaðan hann
fær þá vitneskju um dönskukunn-
áttu ungmenna þar sem kemur
fram að meirihluti þeirra skildi
norsku og sænsku, en langfæstir
dönskukna, samkvæmt rannsókn
Ullu Börestam (sem ég í fjótfærni
nefndi doktorsritgerð, en er aðeins
hluti af stærra doktorsverkefni
hennar og leiðréttist það hér með).
í fjórða lagi er skilningur á hljóm-
bandadönsku og dönsku almenn-
ings ekki sami hlutur. Mikið var
ég hissa á að lesa þessa rökleysu.
Gerir Pétur sér ekki grein fyrir því
að á hljómböndum er töluð skýr og
hæg danska? Hann nefnir það meira
að segja sjálfur, en rangtúlkar síðan
eigin orð. Að halda að unnt sé að
læra tungumál á hljómbandinu einu
er sami hlutur og reyna að la^ra
knattspymu með lestri leiðbeininga
ánþess þó að fá að snerta knöttinn.
I fímmta lagi er hvorki skortur
á námsefni né kennurum í norsku
og sænsku eins og fram kom á
ráðstefnu um þessi mál fyrir nokkr-
um dögum, þar sem hann talddi
marga með nærveru sinni, en
greinilega ekki fylgst nógu vel með
þegar málefni sænsku- og norsku-
kennslu bar á góma.
I sjötta lagi nefnir hann engin
dæmi þess að norska og sænska
hafí hljóð sem eru fráburgðin
íslensku hljóðunum. Hann nefnir
aðeins að atriði í þessum málum
séu frábrugðin. En hve mörg? í
sæsnku: Eitt sem lærist með tíman-
um (sj eins og í sju), í norsku: varla
teljandi, nema þá að hann telji
hljómfall málsins til trafala fyrir
íslendinga. Ekki hefur það með
hljóðkerfí að gera.
I sjöunda lagi sakar ekki að vor-
kenna honum fyrir að eiga erfítt
með að skilja Gautaborgar- og
Stokkhólmssænsku. Vera má að
hluti hins fyrmefnda sé svolítið
bjagaður, en Pétur er fyrsti Daninn
sem ég veit um sem kvartar yfir
slíku. Ætlunin er ekki heldur að
kenna neinar mállýskur heldur eru
norsku og sænsku ríkismálin best
til þess falin og jafnvel fínnlands-
sænskan sem Pétur telur vera
auðskiljanlega. Einmitt í þeirri setn-
ingu grein hans liggur hundurinn
grafínn. En samt vill hann afneita
þessu skýra samskiptamáli.
Ég vona að ég særi ekki hið
danska stolt Péturs með þessari
grein, því það verður að hafa í huga
að aðeins fáeinir sem sátu á fyrr-
nefndri ráðstefnu á Hótel Sögu
voru á sama máli og hann. Meðal
annars voru kynntar tillögur frá
dönskum málvísindamanni þar sem
hann leggur til tvískipt val. Annars
vegar í 5. eða 6. bekk, þar- sem
nemendum séu gefnir möguleikar á
að velja eitt þessara þriggja mála
og hins vegar í 8. bekk þar sem
nemendur getra endurskoðað val
sitt, þ.e. annað hvort halda áfram
með sama tungumál eða skipt yfír
í eitthvað annað. Einnig komu fram
á ráðstefnunni hugmyndir frá
námsstjóranum í dönsku, Sigurlín
Sveinbjamardóttur, um tilveru
norsku og sænsku í dönskutímum.
Hugmynd þessi er þróun í þrétta
átt ef hún nær fram að ganga í
menntamálaráðuneytinu og ætti
hún varla að fara fram hjá Pétri
þar sem hann þekkir námsstjórann
manna best.
Vona ég nú að fleiri leggi orð í
belg og á málefnalegum rökstudd-
um grundvelli, en ekki með ályktun-
um eins og margnefndur Pétur
gerir. Þætti mér vænt um ef foreldr-
ar og nemendur setji penna á blað
og jafnvel fleiri dönskukennarar
sem hefðu einhver haldbær rök.
Pétur álítur að allir þeir sem vilja
grunnskólanemendum vel með jafn-
rétti þessara þriggja mála vilji
dönskuna burt. En málið er ekki
svo einfalt. Það er aðeins verið að
beijast fyrir því að norskan og
sænskan fái jafnmikinn aðgang að
skólakerfínu og danskan. Þegar
talað er um tilverurétt dönskunnar
í skólunum eins og ég orðaði það
í fyrri greininni er átt við rétt henn-
ar einnar í kennslu norrænna mála.
Þess vegna leikur ekki nokkur
vafí á því að margir taki undir þau
orð sem látin voru falla á ráðstefn-
unni. Það er fleira sem sameinar
en sundrar þegar rædd er kennsla
í þessum tungumálum.
Pétur þessi Rasmussen tilheyrir
því þessum litla minnihluta sem
vill dönsku og ekkert annað. Það
kalla menn sundrungaröfl.
Höfundur er fjölmiðlafræðingnr
ogstarfaði meðaJ annars sem
stundakennari ísænsku sl. vetur.
Nýtt nýtt
FULL BÚÐ AF NÝJUM VÖRUM.
Glugginn,
Laugavegi 40, Kúnsthúsinu.