Morgunblaðið - 20.12.1987, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. DESEMBER 1987
.»
>

Aukin fræðsla vænlegust til
aðauka áhuga á varðveislu
gamalla húsa
segir Hjörleifur
Stefánsson í
spjalli um ný-
útkomna bók þar
sem fjallað er um
byggingarsögu
miðbæjarins í
Reykjavík
Horft suður Aðalstræti, líklega úr kvistg'lugga Bryggjuhússins um 1870.
H
Norðurhluti Tjarnarinnar árið 1885.
******-■■!
Norðurhluti Tjarnarinnar skömmu síðar eða 1895.

s Ȓ I R 1 BJ
Ljósmynd af Dómkirkjunni f niðurlægingu. Myndin líklega tekin
skömmu áður en viðgerðir hófust árið 1878.
Byggmgarsaga. mið-
bæjarins: Kvosin
Torfusamtökin hafa nýlega gefíð
út mikla bók um byggingarsögu
miðbæjar Reykjavíkur. Þetta hlýtur
að teljast nokkuð sérstakur at-
burður af ýmsum sökum. I fyrsta
lagi hefur fátt eitt verið gefið út á
bók um íslenska byggingarlist, í
öðru lagi er hér fjallað í fyrsta sinn
ítarlega um byggingarsögu mið-
bæjar Reykjavíkur og í þriðja lagi
má telja það forvitnilegt að áhuga-
mannasamtök skuli ráðast í svo
viðamikið verk sem skráning og
útgáfa þessarar bókar hlýtur að
vera. Hjörleifur Stefánsson arkitekt
er ritstjóri bókarinnar og annar
höfunda hennar, en auk hans tóku
Guðný Gerður Gunnarsdóttir, þjóð-
háttafræðingur, og Guðmundur
Ingólfsson, ljósmyndari, þátt í gerð
bókarinnar. Hér á eftir fer viðtal
blaðamanns Morgunblaðsins við
Hjörleif um bókina.
Forvitnilegt væri í upphafi
samtalsins að heyra um forsögu
þessarar bókar, af hverju ráðist
var í útgáfu hennar?
Þá er ef til vill best að segja
fyrst í stuttu máli frá efni hennar.
Bókin greinir frá byggingarsögu
miðbæjarins frá fyrstu tíð til okkar
daga. Sagt er frá gamla Reykjavík-
urbænum eftir því sem hægt er,
gömlu sóknarkirkjunni í Reykjavík,
fyrstu Innréttingahúsunum, hvem-
ig þeim Qölgaði og þau breyttust
og fyrstu verslunarhúsunum og
hvemig fyrstu götur bæjarins
mjmduðust. Rakin er byggingar-
saga hverrar lóðar frá upphafi,
hvenær og hvemig þar var fyrst
byggt, hvemig húsin breyttust eða
voru rifín og ný byggð í staðinn
þar sem það á við. Helstu húsagerð-
um er lýst, reynt eftir mætti að
skýra uppmna og einkenni hverrar
gerðar og skýra áhrif erlendra
strauma í byggingarlist Reykjavík-
ur.
Akvörðun um að Torfusamtökin
skyldu ráðast í það að gefa út bók
um byggingarsögu miðbæjarins var
tekin fyrir rúmum tveimur áram.
Þá hafði verið unnið að undirbún-
ingi slíks verks um nokkurra ára
skeið í Árbæjarsafni, en vinna við
verkið hafði fallið niður.
Deiliskipulagstillaga að Kvosinni
hafði verið lögð fram og gert var
ráð fyrir því að allmörg gömul hús
yrðu rifin. Um svipað leyti var efnt
til samkeppni meðal arkitekta um
nýbyggingu fyrir Alþingi þar sem
ráðgert var að enn fleiri gömul hús
yrðu látin víkja.
Við, sem áttum sæti í stjóm
Torfusamtakanna, töldum aukna
fræðslu um byggingarsögu borgar-
innar einna vænlegasta til að auka
áhuga almennings og stjómenda
borgarinnar á því að fleiri gömul
hús yrðu varðveitt. Við einsettum
okkur þess vegna að ganga í það
að ljúka þyí verki sem byijað hafði
verið á í Árbæjarsafni undir stjóm
Nönnu Hermannsson, þáverandi
borgarminj avarðar.
Torfusamtökin hafa fengið fjár-
styrki úr Húsafriðunarsjóði,
Vísindasjóði og Borgarsjóði til að
vinna að gerð bókarinnar og auk
þess hafa stofnanir eins og Arbæj-
arsafn, Þjóðminjasafn og Borgar-
skipulag veitt okkur ýmiss konar
aðstoð.
Þessi bók er frábragðin fyrri rit-
um um sama efni í mikilvægum
atriðum. í fyrsta lagi byggist hún
á öllum áður prentuðum ritum um
byggingarsögu Reykjavíkur, bók-
um, tímaritum og blöðum sem við
höftim fundið við kerfisbundna leit.
Einnig er byggt á ýmsum skjöl-
um f Borgarskjalasafni og Þjóð-
skjalasafni um hús fyrri tíma, en
þar var að finna umtalsverðan fróð-
leik sem ekki hafði áður komið fram
Hjörleifur Stefánsson, arkitekt.
„Það er löngn orðið
tímabært að miðbænum
verði sýndur sá sómi
sem hann á skilið og
hann gerður fallegur,
fróðlegur og skemmti-
legurstaður . . .Það
er með öðrum orðum
mikil þörf á að sköpun-
armætti okkar tíma
verði beitt í miðbænum.
An hans er hætt við að
miðbærinn verði smám
saman eyðingu að bráð
eins og átt hefur sér
stað um langan tíma.“
í dagsljósið. Jafnframt byggist hún
á úrvali mjmda úr helstu ljósmynda-
söfnum landsins.
Vert er einnig að nefna að við
höfum skoðað mörg húsanna náið
og sum höfum við mælt og teiknað.
Mörg húsanna mynduðust úr mörg-
um byggingaráföngum og við
höfum reynt að skýra byggingar-
sögu þeirra með teikningum.
Svo er enn einn mikilvægur þátt-
ur sem vert er að nefna. Við höfum
skráð alla helstu þætti í byggingar-
sögu hverrar lóðar og nær hvers
húss í miðbænum, jafnt húsa sem
við teljum merkileg og þeirra sem
við teljum ómerkari.
Mat manna á mikilvægi ein-
stakra húsa er brejdilegt eins og
allir vita, það er einstaklingsbundið
og breytist með tímanum í þokka-
bót.
Loks vil ég svo nefna enn einn
þáttinn sem gerir bók okkar frá-
bragðna eldri ritum um sama efni.
Öll hús miðbæjarins voru ljósmynd-
uð á skipulagðan hátt og útlit þeirra
og ástand á 200 ára afmæli borgar-
innar skráð á fílmu. í bókinni era
margar þessara mynda og til út-
skýringar og samanburðar höfum
við birt eldri ljósmyndir eftir því sem
við hefur átt.
Því hefur oft verið haldið fram
í umræðunni um varðveislu eða
verndun gamalla húsa að þið,
húsvemdunarsinnar, viljið láta
varðveita hvera kofa og skúr,
engu megi breyta og allt eigi að
standa í stað. Er þessi bók um
byggingarsögu miðbæjarins mál-
svari slíkrar húsverndunar-
stefnu?
Nei, það er hún svo sannarlega
ekki. Við settum þessa bók saman
í þeim tilgangi að það kunni að
stuðla að því að fleiri hús verði
varðveitt í miðbænum en horfur era
á, það höfum við ekki farið dult
með.
Hins vegar höfum við forðast að
leggja mat á varðveislugildi ein-