Morgunblaðið - 20.04.1988, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. APRÍL 1988
Alfreð Elíasson for-
stjóri — Minning
Þeim minningar- og þakkarorð-
um sem ég bið nú Morgunblaðið
að birta frá mér á útfarardegi Al-
freðs Elíassonar mun ég ekki reyna
að raða innan hefðbundinna vé-
banda og ber þar margt til, m.a.
það, að þjóðinni eru fyrir löngu
kunn þau brautryðrjandastörf og
afrek Alfreðs sem voru svo ein-
stæð, að atvinnusaga íslendinga á
20. öld verður tæpast skráð nema
hans sé þar getið. Aðdáunarorð frá
mér munu þar engu við auka.
Þeim sem vilja afla sér fróðleiks
um helstu æviatriði Alfreðs og það
sem honum var hugstæðast fyrir
flórum árum skal á það bent, að
fróðleik um það má fínna í ævisög-
unni sem hann sagði sjálfur ágæt-
um skrásetjara og enn mun fáan-
leg. Sú bók mun jafnan reynast
verðmæt heimild þeim mörgu sem
eiga áreiðanlega síðar eftir að
skyggnast þar um á sögusviði sem
Alfreð lagði fyrrum hönd á plóg.
Við þá birtu sem brugðið er í bók-
inni á mynd hinnar frábæru eigin-
konu Alfreðs, Kristjönu Millu, er
mér ljúft að auka því nú, að allt
frá því er Alfreð veiktist á rúmlega
miðrjum aldri og til þess er Milla sat
við sjúkrabeðinn á andlátsstund
hans hefur hún veitt honum allan
sinn mikla styrk af óþrotlegri fórn-
arlund. Við lok þess sem lesa má í
bókinni verða auknar þjáningar hið
eina eftirminnilega sem Alfreðs
beið. Frægðarferill hans var að
baki. Honum lauk raunar miklu
fyrr. Frá þeim dapurlegu og örlaga-
ríku þáttaskilum eru mér nú senni-
lega eftirminnilegastir októberdag-
amir árið 1971 er við Milla veittum
Alfreð, þá rúmlega fimmtugum,
aðstoð í ferð hans til Kaupmanna-
hafnar þar sem vonir stóðu til að
unnt yrði með uppskurði að veita
honum lækningu við þeim sjúkdómi
sem þá hafði skyndilega heltekið
hann. Enda þótt nokkur skýjarof
yrðu að þeirri ferð iokinni varð
þykknið, sem þá hafði dregið fyrir
hamingjusól, váboði þess skelfilega
myrkurs mikilla þjáninga sem urðu
í sívaxandi mæli hlutskipti Alfreðs,
svipti hann strax þreki og varð ein
skýringa þess að skömmu eftir áfall
hans varð félagið, sem hann hafði
átt ríkastan þátt í að stofna og
stjómað farsællega, endurminning
ein.
Það er mjög freistandi við leiðar-
lok að riija eitthvað sérstakt upp
frá áratuga löngum góðkynnum
mínum af Alfreð. Margt veldur að
þar mun verða mjög stillt við hóf,
eigi síst að þar er úr svo gildum
sjóði að ausa, að á honum myndi
naumast sjá þótt úr væri tekið til
uppistöðu í eina blaðagrein. Er mér
raunar ekki unnt að velja þar úr
einhveijar þær perlur, sem Alfreð
eftirlét mér, og betur myndu prýða
minninguna um hann en þær sem
eftir yrði að skilja. Fjölbreytileiki
þeirra nær allt frá því er ég fylgd-
ist með fyrstu viðleitni Alfreðs og
félaga hans til stofnunar Loftleiða.
Þar var ég skömmu síðar kvaddur
til liðveislu sem ég reyndi að veita
allt til þess er sögu félagsins var
lokið. Á eftirminnilegum ferli skina
og skúra var Alfreð jafnan þar sem
mest á reyndi og hæst bar. Hann
var fyrstur til að sjá váboðana rísa
og stýrði listilegast undan áföllun-
um. Við treystum honum öllum
öðrum betur til að koma hinu veik-
burða fleyi okkar heilu í höfii í þeim
mikla andbyr sem oft varð við að
stríða.
Við nutum einnig sameiginlega
birtunnar sem okkur, óbreyttum
liðsmönnum, fannst bregða á allan
hópinn þar sem Alfreð stóð fremst-
ur í frægðarljómanum sem um hann
lék vegna þeirra miklu sigurvinn-
inga sem urðu á velgengnisárum
Loftleiða, allt frá því er Alfreð hafði
forystu um að sækja félaginu
lífsbjörg upp á Vatnajökul og til
þess er það varð, undir stjóm hans,
umsvifamikill og gjöfull atvinnurek-
andi hér heima og erlendis þar sem
það víðfræðgi nafn íslands og veitti
með ágætum árangri harða sam-
keppni risafyrirtækjum stórþjóða.
Þá var það rík lífshamingja okkur
öllum, starfsmönnum félagsins,
mikill munaður að mega teljast
hlutgengir í sigursveit Loftleiða.
Enda þótt efnalegir ávinningar
séu öllum þakkarverðir sem þeirra
nutu á ýmsum sviðum hér heima
og erlendis og afraksturs þeirra
gæti enn í þeim arfí sem Loftleiðir
eftirlétu við sammna flugfélaganna
þá er nú annað, sem ekki verður
með tölum talið, mér miklu hug-
stæðara. Mér verður það augljósast
þegar fundum okkar, gömlu starfs-
félaganna frá Loftleiðaárunum, ber
saman og við njótum samvistanna
í hlýjunni frá löngu liðnum dögum,
hve margir þeir voru á árunum
góðu sem sofnuðu að kvöldi í til-
hlökkun þess að fá að vakna á nýj-
um morgni til nytsamlegra starfa
í hópi traustra og kærra vina. Full-
vissan um órofa samstöðu okkar
leiddi ekki einungis til þess að lífið
varð okkur öllum jafnan ljúft hvort
sem blærinn var hlýr eða hann and-
aði köldu. Þetta er eflaust lítt skilj-
anlegt öllum öðrum en þeim sem
sannreynt hafa bæði skelfilegan
starfskvíða og hina dýrlegustu
vinnugleði. Þeim verður hið síðar-
greinda eitt hið eftirsóknarverðasta
allra lífsgæða.
Við sem komið höfðum úr ýmsum
áttum, og vorum vitanlega mjög
ólík, urðum fljótlega eftir að við
gengum í þjónustu Loftleiða tengd
þeim traustu bræðraböndum sem
eru frumskilyrði þess að samvinna
geti orðið öllum unaðsleg. Styrkasta
stoð hennar var sameiginleg trú
okkar á mikið lífslán Alfreðs, full-
vissan um að enginn væri honum
færari til forystu. Þegar augljóst
var orðið að hann náði ekki Iengur
öllum vopnum sínum riðlaðist fylk-
ingin og ósigurinn æddi inn um hið
mikla skarð sem opið stóð og ófyllt.
Vera má að minningin um bar-
áttu- og starfsgleði samfylkingar-
innar góðu hverfi að fullu með okk-
ur sem hennar nutum og að á hana
verði aldrei minnt í þeirri sögu Loft-
leiða sem síðar verður skráð. Að
mínum skilningi er hún á ýmsan
hátt sögulega mjög verðmæt, eigi
síst vegna þess að þegar ég lít nú
yfir æviferil Alfreðs virðist mér það
eitt hinna miklu afreka hans hve
listilega honum tókst að fylkja okk-
ur, samstarfsmönnum sínum hér
heima og erlendis, svo örugglega
saman í sveit að fullvissan ein um
að vera þar velkomin gerði okkur
öllum lífið ljúft í blíðu og stríðu.
Löng formennska í skipulögðum
félagsskap okkar hér heima leggur
mér nú þær skyldur á herðar að
færa síðbúnar þakkir okkar allra
fyrir þau miklu verðmæti ríkrar
lífsfyllingar góðs samstarfs sem
Alfreð gaf okkur kost á að njóta
og enn eru í fullu gildi þegar hugs-
að er til dýrmætustu daga bestu
æviáranna.
Það eru — þótt undarlegt megi
virðast — ekki hin sögufrægu afrek
Alfreðs sem freista mín mest til
upprifjunar á útfarardegi hans. Mér
er nú miklu hugstæðara hve vænn
maður og góður drengur er með
honum genginn. Til grundvallar
þeim fullyrðingum er margt svo
nátengt mér og fjölskyldum okkar
að ég vil ekki bera það á torg, en
ég má til lítils dæmis um mikla
mannkosti skýra frá því, að ég
minnist þess ekki að hann neitaði
um greiða til aðstoðar vegna sjúk-
dóma, fátæktar eða einhvers annars
sem honum var unnt, innan nauð-
synlegustu takmarkana, að færa til
betri vegar. Þó hef ég áreiðanlega
ekki vitað nema um fátt eitt af þvf
sem hann veitti af hinni miklu
hjartahlýju sinni. Það er mér meðal
annars augljóst af því að þeir koma
mér enn þægilega á óvart sem eru
að bætast í þann stóra hóp sem
hefur trúað mér fyrir því, sem leynt
átti að fara, að Alfreð hefði fyrrum
greitt götu þeirra af miklum dreng-
skap. Um það þarf nú ekki lengur
að þegja.
Eflaust hefur ýmislegt verið í
fari og á ferli Alfreðs sem hann
hefði sjálfur kosið á annan og betri
veg, einkum það er varðar síðustu
æviár hans. Alt hverfur það nú í
skugga þeirra örlaga sem honum —
og okkur öllum — voru í öndverðu
búin. En þegar við hin verðum horf-
in í dimmuna mun Alfreðs lengi
verða loflega minnst í sögu samtíð-
ar okkar og bjarmi minninganna,
sem leikur nú um hann í hugum
þeirra sem enn muna hann, er því
skærari sem þeir kynntust honum
betur.
Hjartans þakkir fyrir samfylgd-
ina.
Sigurður Magnússon
Með Alfreð Elíassyni er genginn
einn af brautryðjendum íslenskra
flugmála. Alfreð var sem kunnugt
er einn af stofnendum Loftleiða
árið 1944 og helgaði því félagi og
síðan Flugleiðum alla starfskrafta
sína óskipta.
Alfreð var í hópi þeirra þriggja
manna sem ótvírætt telja má for-
ystumenn í íslenskum flugmálum
frá því á ijórða og fímmta tug aldar-
innar. Hinir eru Agnar Kofoed
Hansen og Öm Ó. Johnson, sem
báðir eru látnir. Þessir þrír menn
skilja eftir sig djúp spor í flugsög-
unni.
Árið 1954 varð Alfreð forstjóri
Loftleiða og gegndi því starfi til
stofnunar Flugleiða, en þar varð
hann einn af þremur forstjórum
þess félags þar til hann lét af störf-
um 1979 vegna vanheilsu.
Stofnun Loftleiða og rekstur þess
félags markaði þáttaskil í íslenskri
flugsögu og reyndar íslensku at-
hafnalífí. Því félagi tókst að marka
sér bás í alþjóðlegri flugstarfsemi
svo eftir var tekið. Með því að nýta
hnattstöðu landsins og þá alþjóða-
flugsamninga sem Islendingar
höfðu stofnað til, svo og þá aðstöðu
sem þá ríkti í flugstarfsemi á Norð-
ur-Atlantshafi, hóf félagið flug-
rekstur milli endastöðva í Banda-
rflqunum og áfangastaða í Evrópu.
Ótrúlegur árangur náðist og varð
félagið á tiltölulega fáum árum eitt
stærsta atvinnufyrirtæki landsins.
Frá árinu 1953 störfuðum við
Alfreð náið saman í stjóm Loft-
leiða. Stjóm félagsins skipaði sam-
hentur hópur manna sem hafði það
eitt markmið að gera veg félagsins
sem mestan. Allar meginákvarðanir
voru teknar án ágreinings og segja
má að farsællega hafí þar tekist
til. Sérstaklega átti þetta við um
stærri mál þar sem oft þurfti að
taka djarfar ákkvarðanir við tak-
markaða getu.
Alfreð var afar samvinnuþýður
maður og Ijúfur í allri umgengni.
Hann var vel liðinn af starfsmönn-
um félagsins enda drengilegur og
tillitssamur í hvívetna. Alfreð var
hamhleypa til vinnu ef svo bar und-
ir og afar ósérhlífínn, enda gerði
hann ávallt kröfur til annarra um
vel_ unnin störf.
í umræðum og ákvörðunum átti
hann auðvelt með að taka tillit til
skoðana annarra og var afar ráð-
þægur. Það bar vott um víðsýni
hans, enda hafði hann til að bera
góða greind. Þá var Alfreð mjög
félagslyndur maður og gat verið
hrókur alls fagnaðar á góðri stund.
Hann hafði einnig til að bera mjög
næma tilfinningu fyrir því skoplega
í lífinu og beitti þvl ósjaldan, en
þó ávallt í hófí.
Þá var Alfreð afar áræðinn og
óhræddur við að taka ákvarðanir,
sem gátu orkað tvímælis, enda
þurfti oft á því að halda á löngum
starfsferli hans. Hann gerði sér
glögga grein fyrir því sigilda lög-
máli að vogun vinnur og án áhættu
næst sjaldan umtalsverður árangur,
sérstaklega þegar efni eru takmörk-
uð svo sem á fyrstu árum Loftleiða.
Það var mikill skaði íslenskri
flugstarfsemi að Alfreð skyldi missa
heilsuna um aldur fram. Hann hafði
til að bera víðtæka og yfírgrips-
mikla þekkingu á flugstarfsemi sem
hefði getað komið sér vel í þeirri
langtíma uppbyggingu sem átti sér
stað með sameiningu gömlu flugfé-
laganna tveggja. Flugleiðir misstu
þar af tækifæri til að færa sér í
nyt margþætta reynslu hans.
Alfreð andaðist 12. apríl sl. eftir
langvarandi heilsuleysi. Eftirlifandi
ættingjum hans vottast fyllsta sam-
úð.
Sigurður Helgason
Þegar litið er yfir sögu flugs á
íslandi til þessa dags verður ekki
hjá því komist að sjá áhrif og verk
Alfreðs Elíassonar skína þar í gegn.
Þar hafa margir aðrir lagt hönd á
plóginn og gert vel, en segja má að
í flestum tilfellum hafí Alfreð kom-
ið þar við sögu sem brautiyðjandi.
Alfreð Elíasson var að öllu leyti
vel gerður maður. Hann hafði auk
þess ótvíræða forystuhæfileika og
hafði því einstakt lag á að fá aðra
til liðsinnis. Þessir eiginleikar Al-
freðs voru þess eðlis, að margir
hrifust með honum, af hugsjónum
hans, elju og dugnaði. Alfreð kom
fram af hreinskilni, sagði óragur
sínar skoðanir á málum og aldrei
veit ég'til þess að hann færi í mann-
greinarálit. Kunni ég einna best að
meta þennan eiginleika hans. Það
var ánægjulegt að starfa með
manni gæddum slíkum kostum,
enda skapaðist órúlega góður
starfsandi hjá Loftleiðum, sem hélt
félaginu gangandi í meðbyr, sem
mótbyr.
Það er ekki ætlun mín, að rekja
öll þau verk sem Alfreð hefur unn-
ið, því það hefur nú þegar að mestu
leyti verið gert, bæði hér heima og
erlendis. Verk hans vöktu ekki síst
Verðskuldaða athygli einmitt er-
lendis. Þeir sem við flugið starfa,
svo og þeir sem koma til með að
gera það, eiga Alfreð Elíassyni mik-
ið að þakka.
Fyrir hans tilstilli og ötula bar-
áttu í þágu flugsins, sem var honum
hugsjón, hafa íslendingar öðlast
sess meðal stærstu þjóða á vett-
vangi flugsins. Þetta er afrek, og
það væri verðugt lesefni fyrir þá
sem ekki til þekkja að kynna sér
starfssögu Alfreðs Elfassonar.
Ég veit að Alfreð vildi fylgja
hugsjón sinni enn frekar eftir, en
því miður entist honum ekki starfs-
þrek til þess, vegna heilsubrests.
Með árunum ágerðust veikindin uns
yfir lauk. Á þessu erfiða tímabili
reyndust eiginkona hans, Kristjana
Milla, og bömin honum stoð og
stytta sem endranær. Kristjana
Milla hefur tekið upp þráðinn og
haldið uppi merkjum f þágu flugsins
og meðal annars setið f stjóm Flug-
leiða.
Alfreð Elfasson var stórhuga og
mikill baráttumaður. Hann var einn
af þeim, sem gerði flugið að stórri
atvinnugrein, bæði hér heima og
erlendis, í þágu lands og þjóðar.
Það má því með sanni segja, að
Alfreð Elíasson var verðskuldaður
sonur íslands. Megi gæfan gefa
okkur fleiri slíka.
Dagfinnur Stefánsson
Með Alfreð Elíassyni er genginn
einn mestur athafnamaður okkar á
tuttugustu öld.
Loftleiðir eru fyrðulegt ævintýri
í atvinnusögu íslendinga. Aldrei
hefur uppgangur íslensks fyrirtæk-
is verið jafn stórkostlegur, aldrei
hefur íslenskt fyrirtæki unnið sér
eins mikinn orðstír utan landstein-
anna. Aðstæðumar buðu upp á
ævintýri og það voru Loftleiðamenn
sem notfærðu sér það. Velgengni
þeirra var ekki skjótfengin: fyrstu
tíu árin í Loftleiðasögu vom á
brattann, óslitin brekka og um skeið
mátti kalla þeir stæðu á jafnsléttu,
rétt eins og upphafsárið 1944. Þá
lögðust þeir á eitt, samhentur hópur
undir foiystu AÍfreðs Elíassonar.
Og á aðeins fáum árum varð þessi
vonarpeningur að „öflugasta félagi
Iandsmanna" eins og ritstjórar
Morgunblaðsins kölluðu Loftleiðir.
Alfreð Elíasson fæddist í
Reykjavík 16. mars 1920. Foreldrar
hans voru hjónin Áslaug Kristins-
dóttir hárgreiðslukona í Reykjavík
og Elías Dagfínnsson biyti, sem var
lengi á skipum Landhelgisgæslunn-
ar og Ríkisskips. Áslaug var dóttir
Guðnýjar Guðmundsdóttur frá Kjal-
amesi og Kristins Guðmundssonar
steinsmiðs í Reykjavík, ættaður úr
Borgarfirði. Elías var eitt ellefu
bama Halldóru Elíasdóttur_ Er-
lendssonar á Lambastöðum á Álfta-
nesi á Mýrum og Dagfinns sjó-
manns Jónssonar frá Krossholti í
Hnappadalssýslu. Systir Alfreðs er
Halldóra, sem gift var Halldóri Sig-
uijónssyni yfírflugvirkja Loftleiða,
en honum var margt til lista lagt
og teiknaði m.a. Loftleiðamerkið.
Strax á unga aldri fann Alfreð
athafnaþörf sinni stað. Hann bar
út blöð, hjólaði með fisk í hús fyrir
Steingrím í Fiskhöllinni, hélt rollur
í garðinum heima hjá sér, varð
umsvifamikill dúfna- og kanínu-
bóndi, og síðan frímerkjakaup-
maður. Hann lærði hnefaleika og
varð íslandsmeistari í fluguvigt, en
hætti þeim slagsmálum þegar hann
lauk prófí úr Verslunarsícóla íslands
og tók að gera út leigubíla. Um það
lauk átti hann þijá leigubfla, ók
einum sjálfur, en réð menn upp á
prósentur til að aka hinum tveim-
ur. Með dugnaði og sparsemi var
hann orðinn efnamaður aðeins
tvítugur að árum. En vinnan og
afrakstur hennar var honum ekki
nóg; hann þurfti að svala ævintýra-
þrá sinni.
í miðri heimsstyijöldinni síðari
braust Alfreð til Vesturheims, 22
ára gamall, og lærði flug í skóla
Konráðs Jóhannessonar í Winnipeg.
Að loknu flugmannsprófinu gekk
hann í kanadíska flugherinn og afl-
aði sér nauðsynlegrar reynslu með
því að þjálfa sprengjuvarpara sem
voru á leið í stríðið. Alfreð var hand-
hafi flugskírteinis númer átta og
einn af stofnendum Félags íslenskra
atvinnuflugmanna. Hann fékk
fyrstur íslendinga réttindi til þess
að stjóma fjögurra hreyfla milli-
landaflugvél og flaug heim fyrstu
þremur Skymaster-vélum Loftleiða,
Heklu, Geysi og Heklu II. Rólyndi
Alfreðs, og hin mikla nákvæmni
hans, gerði hann að mjög traustum
og farsælum flugmanni; öryggi
hans var annálað. Hann var yfir-
flugstjóri Loftleiða og flugrekstrar-
stjóri frá stofiiun, 1944, til 1953
er hann tók við stjóm félagsins.
Til að treysta atvinnuhorfumar
þegar heim kæmi fékk Alfreð góð-
vin sinn, Kristin Olsen, og Sigurð
Ólafsson til að kaupa með sér litla
flugvél. Með hjálp vina og vanda-
manna tókst þeim að safna nægu
fé til kaupa á fjögurra sæta sjóflug-
vél af gerðinni Stinson Reliant. Um
þá vél var flugfélagið Loftleiðir hf.
stofrað í Reykjavík 10. mars 1944.
Á leigubflstjóraárum sínum átti
Alfreð Chrysler-bifreið sem honum
fannst ekki nýtast sem skyldi. Hann
færði því til sætin í bflnum og kom
fyrir bekk á milli fram- og aftursæt-
anna þar sem gátu setið þrír far-
þegar með góðu móti. Þar með átti
hann 7 sæta bfl í stað 4 sæta áður