Morgunblaðið - 05.01.1990, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 5. JANUAR 1990
Sjávarútvegurinn
er vanræktur!
eftir Krislján
Pálsson
Inngangur
Sjávarútvegurinn er sú atvinnu-
grein sem hefur lyft efnahag okkar
Islendinga eða herraþjóðar fyrr á
tímum upp í það, sem best gerist
þegar vel hefur aflast, en að sama
skapi gert margan manninn gjald-
þrota þegar þorskurinn hefur horf ið.
Það voru einmitt þessar miklu
sveiflur sem komu hvað harkalegast
niður á landanum þegar skipin voru
smá, en þá orti Einar Benediktsson
í íslandsljóðum sínum:
„Vissurðu hvað Frakkinn fékk til hlutar.
Fleytan er of smá sá grái er utar.“
Þróunarferillinn
Með smíði stærri skipa, báta og
togara hefur okkur tekist að halda
uppi einhveijum bestu lífskjörum
sem þekkjast í heiminum, þrátt fyrir
sveiflur í veiði einstakra fiskistofna.
Þjóðin gerði sér grein fyrir því að
uppspretta alls auðs á íslandi er af
afrakstri fiskistofnanna. Þessi mikil-
væga staðreynd er kannski það sem
stór hluti þessarar þjóðar hefur
gleymt í dag, sem er kannski ekki
óeðlilegt þegar litið er á allan þann
uppgang sem orðið hefur á suðvest-
urhorninu og hver glæsihöllin risið
upp af annarri. Eftir situr svo sjávar-
útvegurinn, bjargræðið sjálft á gjör-
gæslu rúið öllu eigið fé og máttlaust
til allra átaka og framfarasóknar.
Hvert áfall í dag í sjávarútveginum
eins og hrun loðnustofnsins verður
margfalt áfall vegna þess að þjóðar-
búið er vart fært að taka þeim.
Ástæður
Almenningur og þingmenn spytja
sig: hvers vegna þessi óskaplegu
fjárhagsvandamál þegar hvert met-
aflaárið hefur rekið annað sl. 18 ár?
Ég tel margar samverkandi ástæður
vera fyrir þeim vanda sem við erum
í, en helstu ástæðurnar tel ég vera
gengisfalsanir stjórnvaida, vaxtaok-
ur, vanrækslu stjórnvalda við þennan
helsta atvinnuveg þjóðarinnar, þekk-
ingarleysi á mikilvægi landsbyggðar-
innar í rekstri sjávarútvegsins og
stöðnuð sölukerfi á íslenskum sjávar-
afurðum.
Gengisstefiian
Ég vil nú rökstyðja þetta nánar.
Það er kunnara en frá þurfi að segja
hvemig gengi gjaldmiðla hefur verið
stýrt af stjómvöldum ýmist með fast-
gengisstefnu eða stórgengisfelling-
um, þar sem gengi krónunnar hefur
fallið um allt að 90% eitt árið eða
það hefur vart hreyfst annað árið
og svo allt þar á milli. Þannig hefur
þetta gengið allan þennan áratug,
afleiðingarnar eru hallir eins og
Seðlabanki og Byggðastofnun sem
byggðar em fyrir gengismun, geng-
ismun hverra? Gengismun þeirra sem
framleiddu þennan gjaldeyri, þ.e.
sjávarútvegsins svo ekki sé talað um
þann arð sem f luttur hefur verið frá
sjávarútvegnum til innf lutningsfyrir-
tækja með gengisstefnu sem ekki
hefur verið í neinu samræmi við verð-
lag í landinu né ástand. Afleiðingarn-
ar eru endalausar skrifstofu- og
verslunarbyggingar í Reykjavík.
Vextir
Vaxtaokrið hefur bætt gráu ofan
á svart og er síðasta útspil peninga-
stofnana að hækka vexti um 28%
þ.e. úr 7,25 í 9,25% ef einhver þarf
að skuldbreyta. Þetta er svo maka-
laust þegar litið er á hveijir það era
sem þurfa skuldbreytinga við, þ.e.
einmitt þeir sem skulda mest og
getá síst borið hærri vexti. Af leiðing-
amar era sífellt að koma í ljós eins
og t.d. með uppsögnum í skipasmíða-
iðnaðinum, sem ekki stendur undir
vöxtum né getur boðið þau hagstæðu
smíðalán sem aðrar þjóðir bjóða.
Vanræksla
Ég kalla það vanrækslu þegar
sjávarútvegurinn er látinn afskipta-
laus vegna þess að sérfræðingaveldið
vildi finna eitthvað nýtt, eins og fisk-
eldi, refarækt, fjármögnunarfyrir-
tæki og f 1., sem er blásið upp sem
hið nýja og spennandi sem komi til
með að taka við af sjávarútveginum.
Því miður hafa flest allar tilraunir
til nýsköpunar í gjaldeyrisöflun
reynst árangurslitlar. Sjávarútvegur-
Kristján Pálsson
„Ég tel margar sam-
verkandi ástæður vera
fyrir þeim vanda sem
við erum í, en helstu
ástæðurnar tel ég vera
gengisfalsanir sljórn-
valda, vaxtaokur, van-
rækslu stjórnvalda við
þennan helsta atvinnu-
veg þjóðarinnar, þekk-
ingarleysi á mikilvægi
landsbyggðarinnar í
rekstri sjávarútvegsins
og stöðnuð sölukerfí á
íslenskum sjávarafurð-
um.“
inn stendur enn undir gjaldeyrisöf lun
þjóðarinnar. Afleiðingar ofdekurs
þjóðarinnar við sérfræðingana era
mestu gjaldþrot sem dunið hafa yfir
þjóðina í fiskeldi og refarækt og
rándýram tilraunum á mörgum svið-
um.
Vanþekking á
landsbyggðinni
Á síðustu áram hefur máttur
landsbyggðarinnar farið mjög
dvínandi og raddir okkar ekki teknar
mjög alvarlega. Það hefur verið kall-
að landsbyggðarvæl þegar kvartað
er um mikinn fólksf lótta af lands-
byggðinni vegna mikils kostnaðar við
almenna framfærslu umfram það
sem býðst á sv-hominu. Afleiðingin
er sú, að þjóðin hefur fjarlægst sjáv-
arútveginn æ meir. Það er ófínt að
vera í fiski. Fólkið hópast samt á
svæði, sem í raun hafa lifibrauð sitt
af því að þjónusta sjávarútveginn og
til annarra þjónustufyrirtækja, sem
byggja afkomu sína á því að mega
eyða gjaldeyri. Auðvitað er einhver
sjávarútvegur á þessu svæði, en sem
hlutfall af mannfjölda á suðvestur-
svæðinu fer hann síminnkandi. Með
peningaprentun, verðlausum pappír-
um og plastkortum hefur enn tekist
að halda uppi lífskjöram á þessu landi
og enn þrengist hringurinn.
Staðnað sölukerfi
íslendingar hafa í marga áratugi
verið taldir eiga mjög öflug og góð
sölukerfi á sölu sjávarafla eins og
SH, SÍS og SÍF. Árangur þessara
fyrirtækja hefur byggst að nokkra
leyti á einokunaraðstöðu þeirra á
sölu afurða á stærstu markaðina.
Því miður verður að segjast, að það
verð sem fengist hefur fyrir afurðim-
ar síðustu árin hefur engan veginn
dugað og er það ein ástæðan fyrir
slæmri stöðu sjávarútvegsins. Afleið-
ingin er stóraukin sala á óunnum
fiski úr landi, enda greitt ævintýra-
lega hátt verð erlendis. Hvað gera
erlendu kaupmennirnir svo við þenn-
an fokdýra fisk? Þeir flaka hann og
selja í verslunum. í skjóli gámaút-
flutnings hefur dafnað margskonar
svindl varðandi tegundir og magn í
gámumj þar sem útflytendur hafa
nefnt fisktegundir þeim nöfnum, sem
hafa passað best við kvótann þeirra.
Ég veit líka um það að umboðsmenn
eriendis hafa kvóta til ráðstöfunar,
sem þeir bjóða þeim, sem vilja fiska
og selja þeim óunnið úr landi.
Allt er þetta til að draga úr störf-
um hér heima og flytja til útlend-
inga. Það vita allir að fjármagnið
finnur sér alltaf einhveijar leiðir ef
menn sjá sér gróðavon. Ef við finnum
ÞJÓÐDANSAFÉLAG REYKJAVÍKUR
sívGÖMLU DANSARNIR
:- ^ * Sundlaugovegur
- IÚNl &
OKKAR SERGREIN
Við höfum kennt dans frá 1951 og stuðlað að útbreiðslu hans með kennslu í barnadöns-
um, þjóðdönsum og gömlu dönsunum. Þú hlýtur að finna eitthvað við þitt hæfi.
Gömlu dansarnir hefjast mánudaginn 8. janúar. Þeir verða þrískiptir.
Kl. 19.30-20.30 Byrjendahópur þar sem grunnspor eru kennd ítarlega.
12. skipti á 4.500,-kr.
Kl. 20.30-21.30 Framhald kr. 4.500,-
Kl. 21.30-23.00 Opnir tímar fyrir lengra komna. Þú mætir þegar þér
hentar og kvöldið kostar 400,- kr. (ath. 90 mín.)
Við byrjum á Rælum, Óla skans, Svensk maskerade.
Harmóníkuleikari hjá öllum hópum.
8. janúar Rælar, Óli skans, Svensk maskerade
15. janúar Polkar, Stjörnupolki
22. janúar Skottís, Mars, Skoski dansinn
29. janúar Vals, Tennessepolki
5. febrúar Vínarkrus, Hambo
12. febrúar Marsurka, Tyrolavals og hopsa
ÞJOÐDANSAR
á fimmtudögum kl. 20.30
fyrir alla.
BARNADANSAR
12 tíma námskeið hefjast 8. janúar 1990
Mánudaga 3-4 ára kl. 16.00-16.30 kr. 2.300,-
4-5 ára kl. 16.40-17.10 kr. 2.300,-
6-8 ára kl. 17.15-18.00 kr. 3.500,-
9-11 ára kl. 18.05-19.05 kr. 4.500,-
Systkinaafsláttur er 25%
STARFSMANNAFÉLÖG OG SAUMAKLÚBBAR ATHUGIÐ!
Við bjóðum upp á sértíma fyrir starfsmannahópa og félög eftir samkomulagi.
ÞJÓÐDANSAFÉLAG REYKJAVÍKUR,
SUNDLAUGAVEGI 34, SÍMAR 681616, 687464, 675777.
ekki leiðir til að stjórna þessu þá
drakknar hér allt í spillingu og skrif-
finnsku.
Leiðir til úrbóta
Ég hef dregið hér upp marga
dökka punkta varðandi stöðu sjávar-
útvegsins og er því miður ekkert
ofsagt. Það er þó alls ekki svo að
við eigum ekki leiðir til að leysa
okkar vanda, þó við verðum að viður-
kenna að kostirnir verða færri, því
dýpra sem við sökkvum í skuldabasl-
ið. Ég tel að stjómvöld verði á marg-
an hátt að breyta þeirri stefnu, sem
fylgt hefur verið í sjávarútvegsmál-
um og stjórn peningamála og jafn-
framt að breyta þeirri ímynd sem
fiskvinnsla og landsbyggðin hafa.
Til að það takist vil ég leggja eftirfar-
andi til:
Upplýsingabæklingar.
Að gefnir verði út upplýs-
ingabæklingar um mikilvægi sjáv-
arútvegs fyrir íslendinga og að sjáv-
arfang sé forsenda þeirra lífskjara
sem við búum við.
Jöfhun lífskjara.
Að kynntur sé hinn mikilvægi
þáttur landsbyggðarinnar í þeirri
verðmætasköpun sem fæst úr sjáv-
arútvegnum og að gripið verði strax
til raunhæfra ráðstafana til að
stöðva fólksflóttann af landsbyggð-
inni með jöfnun lífskjara. Það verð-
ur m.a. að jafna húshitunarkostnað
í landinu og það er einnig nauðsyn-
legt að tryggja endursölu íbúða á
landsbyggðinni. Margt mætti gera
með einföldum stjómvaldsaðgerð-
um ef vilji og þor er fyrir hendi.
Aflétta einokun.
Ég tel nauðsynlegt að gefa al-
gjört frelsi með sölu sjávarafurða.
Einokun stórra sölufyrirtækja er
tímaskekkja og hefur eignarhald
þeirra í íslenskum fiskvinnslufyrir-
tækjum deyft alla sjálfsbjargarvið-
leitni stjórnenda húsanna til að af la
sér sölumanna og markaða sjálfir.
Framleiðandinn er að mínu mati úr
tengslum við markaðinn sjálfan.
Það era mest forstjórar sölufyrir-
tækjanna sem erfitt er að ná í og
oft langt frá framleiðslunni. Það
kemur best fram í því að stóru sölu-
samtökin hafa ekki verið fær um
að bregðast skjótt við markaðs-
breytingum. Það sjáum við á þeirri
þróun að sífellt stærri hluti aflans
fer óunninn úr landi. Ég tel einnig
nauðsynlegt að stjórnvöld styrki
fyrirtæki með afgerandi hætti, sem
þróa sig í frekari fullvinnslu sjávar-
fangs en nú er gert.
Erlend eignaraðild.
Pjárhagsvandi sjávarútvegsins er
svo mikill í dag, að það er eins og
að gefa deyjandi manni ópíum að
fara út í eina skuldbreytinguna
enn, aðrar leiðir verður því að skoða
til að styrkja fjárhagsstöðuna. Það
hafa orðið ákveðnar breytingar á
eignarhaldi í sumum sjávarútvegs-
fyrirtækjum og erlendir aðilar eign-
ast í þeim hluti og er eitt slíkt
dæmi héðan, eins og kunnugt er.
Það má velta því fyrir sér hvort við
séum að selja landið og lífsafkom-
una ef við hleypum útlendingum inn
í þennan grunnatvinnuveg þjóðar-
innar. Ég er ekki viss um að hætt-
an sé svo mikil ef við höfum fulla
stjórn á hlutunum. Okkur vantar
eigið fé inn í fyrirtækin og það
fæst ekki á Islandi, hér fást einung-
is dýr lán. Erlent fjármagn er einn-
ig að koma inn bakdyramegin
stjórnlaust með kaupum útlendinga
á kvóta sem þeir selja síðan þeim
sem vilja senda fiskinn út óunninn.
Mörg dæmi eru til um áhuga er-
lendra aðila á því að eignast hlut-
deild í okkar holla fiski. Eg tel fulla
ástæðu til að skoða í alvöra að
hleypa erlendum aðilum inn í sjávar-
útvegsfyrritæki okkar en á móti
komi:
1. Að enginn fiskur verði fluttur
óunninn úr landi.
2. Að íslendingar hafi ávallt meiri-
hluta í stjórn sjávarútvegsfyrir-
tækja óháð eignarhlut.
Við eigum allt undir sölu á erlend-
um mörkuðum, ég tel því nauðsyn-
legt að svara kalli þeirra sem við
okkur vilja skipta á þann hátt að það
geti styrkt íslenskan sjávarútveg og
byggð í okkar landi. Við verðum að
standa okkur í samkeppninni og ein-
angrast ekki í þjóðerniskennd. Á
meðan við tryggjum eignarhald okk-
ar á fiskimiðunum og hvikum þar
hvergi þá er ekkert að óttast.
Höfundur er hæjnrstjóri í Ólafsvík.