Morgunblaðið - 16.02.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1990
Guðmundur Daníelsson
rithöfundur - Minning
Það var yfir kaffíbolla í bóka-
safninu á Selfossi að Guðmundur
sagði okkur Önnu Guðmundsdóttur,
bókaverði, hvað hefði haft mest
áhrif á skáldskap hans og stíl. Hann
nefndi íslendingasögur og Biblíuna.
Hann lét ógetið þess sem er rót og
uppspretta alls hins mikla verks,
sem hann lætur eftir sig. Hann
víkur að þessu í fyrsta kafla síðustu
bókar sinnar. Skáldskapurinn lifir
og nærist á því tungutaki sem
menn nema við móðurkné. Valgerð-
ur amma hans kunni ógrynnin öll
af kvæðum og sögum. Líf kynslóð-
anna spratt fram í þeim. Guðmund-
ur helgaði líf sitt því að yrkja um
það líf sem lifað er á íslandi á þvi
máli sem hann lærði í æsku. Verk
hans eru ekkert uppskrúfað kúnst-
verk sem haldið er uppi af utanað-
lærðum formúlum. Hann einfald-
lega færði í letur reynslu sína af
því lífí sem lifað er í landinu. Sum-
ir halda að sveitamenn geti ekki
ort, af því að þeir séu negldir niður
í flórinn og hafi hlaðshelluna fyrir
sjóndeildarhring. Menn verði að
hafa tileinkað sér eitthvað af glæsi-
leik heimsmenningarinnar til að
geta sett saman orð á blað. Vel
má vera að það líf sem er í útlend-
um bókum sé forvitnilegt og fróð-
legt. En það væri engin heimsmenn-
ing til ef bændur og búalið hefðu
ekki um hönd vísur og kvæði um
það sem gerist í sveitinni. Heims-
bókmenntirnar eru symfónía þeirra
stefja.
En hvaðan kom Guðmundi eljan
og krafturinn sem efldu hann til
þeirra stórvirkja, sem hann lætur
eftir sig? Því verður seint svarað
úr þessu. En maðurinn var einfald-
lega gæddur óviðjafnanlegu ímynd-
unarafli, þekkingu og kunnáttu á
íslenzku máli og óbrigðulum smekk
á því sem fer vel í kvæði eða sögu.
Ég minnist þess er hann var að
þýða kvæði eftir Maxím Tank. Eitt
þeirra vildi ekki lukkast. Það vant-
aði neistann, þetta sem gerir texta
að ljóði. Við fórum yfír þýðinguna
og bárum saman við frumtextann.
Á augabragði kom Guðmundur með
fjölda tillagna til breytinga og henti
á lofti þær, sem ótvírætt voru hinar
beztu, og á skammri stund var
kvæðið fullort.
Næsta kynslóð á eftir að endur-
meta skáldskap Guðmundar, og
ekki hvað sízt það sem hann ritaði
í bundnu máli. Hann gat þess oft
við mig hversu mörg ungskáldin
virtust villast á óbundnu máli og
Fæddur 10. maí 1939
Dáinn 17. nóvember 1989
í dag fer fram í Akraneskirkju
minningarathöfn um Guðjón Gísla-
son, skipstjóra, sem féll útbyrðis
af báti sínum og drukknaði.
Föstudaginn 17. nóvember sl.
barst sú sorgarfregn hér um Akra-
nes að eins af okkar alreyndustu
og traustustu sjómönnum væri -
saknað og leit væri hafín að báti
hans, Síldinni AK-88. Þegar hann
var ekki kominn að landi á svipuð-
um tíma og hann var vanur og svar-
aði ekki kalli hófst skipuleg leit.
Margir bátar og flugvél leituðu á
stóru svæði og fannst báturinn
mannlaus á reki um 13 sjómílur út
af Akranesi seint um kvöldið. Var
þá ljóst að hann hafði fallið fyrir
borð. Við sem heima biðum trúðum
ekki að þetta hefði gerst, en þetta
var staðreynd. Hann var farinn.
Hann hét fullu nafni Guðjón
Ingvi Gíslason og var fæddur 10.
maí 1939 hér á Akranesi. Hann var
elstur af þremur sonum þeirra Ingi-
leifar Guðjónsdóttur og Gísla Páls
Oddssonar frá Hliði á Akranesi.
bundnu. Þau virtust halda að bera
mætti fram sem kvæði texta sem
gersneyddur var myndhvörfum og
líkingum. Guðmundur hélt fast hið
það viðhorf, að verkefni ljóðskálds-
ins væri helzt það að meitla og
hnitmiða líkingar.
Guðmundur mátti sæta því, að
vera litinn hornauga af þeim, sem
um áratugaskeið þóttust hafa and-
legan styrk til að gefa tóninn í
bókmenntum þjóðarinnar. „Bók-
menntir og aðrar listir voru mældar
á vog hugmyndafræði, sem glæpa-
menn höfðu löggilt sem trúarbrögð.
Menningin þjáðist af rauðum hund-
um. Smitberarnir óðu uppi og
stimpluðu þá heimskingja, sem ekki
sýktust." Svo skrifar Guðmundur á
bls. 140 síðustu bókar sinnar Óskin
er hættuleg. Hann hittir sem oftar
naglann á höfuðið. Enn eru smit-
beramir á vakki, þótt af þeim sé
dregið. Og stendur nú fyrir dyrum
uppgjör við þá. Guðmundur gekk
aldrei í lið með hinum rauðu hund-
um. Hann neitaði að undirrita
„Stokkhólmsávarpið“, trúarjátn-
ingu kommúnista. Frá viðskiptum
sínum þá gekk hann með heiðri og
sóma.
Guðmundur orti einatt um veru-
leikann í kring um hann. Má þar
til nefna Tólftónafuglinn. í þeirri
bók er eftirtektarverð saga sögð
milli línanna, og þarf að segja, þótt
seinna verði. Það varð mér ljóst,
þegar við Guðmundur bröltum einn
sólríkan vordag um móa skammt
frá Litla-Hrauni til að leita uppi
hinn eiginlega Tólftónafugl, sem
þar stendur í þrívíðum veruleikan-
um, frekar einmana og dálítið yfir-
gefinn.
Það er erfitt að sætta sig við þá
hugsun, að aldrei framar muni
Guðmundur hringja til að ræða
menn og málefni skáldskaparins,
og að aldrei framar komi bréf með
rithönd hans. En Guðmundur hefur
sjálfur reist sér minnisvarða með
verkum sínum, og hann er óbrot-
gjarn.
Arnór Hannibalsson
í ljóðabókinni Skáldamót, þýdd
ljóð, sem kom út í byrjun vetrar
er margt snilldarlega vel gerðra
ljóða.
Guðmundur færði mér þessa bók.
Ég veit hann var stoltur af þessu
síðasta afreki sínu enda ástæða til.
I bókinni er kvæðið Að velja eft-
ir Ivan Fedosejev:
Næstur er Oddur, skipstjóri, fæddur
1942 og yngstur er Egill Steinar,
húsasmiður, fæddur 1956. Áhugi
Guðjóns á sjómennsku var snemma
vakinn, enda átti hann til sjómanna
að telja í báðar ættir. Strax um
fermingu var hann farinn að stunda
sjóinn. Leið hans lá í Stýrimanna-
skóla íslands, þaðan sem hann út-
skrifaðist árið 1963. Upp frá því
yar hann lengi skipstjóri á bátum
héðan frá Akranesi. Fyrstu vertíð-
ina sína var hann með Sæfara AK
en tók fljótlega við skipstjórn á
Önnu SI og var með hana næstu
tvö ár. Haustið 1966 réðst hann til
Haraldar Böðvarssonar & Co og var
þar næstu tíu árin. Fyrst með
Skírni, síðan Harald og loks Höfr-
ung II.
Um mitt ár 1975 fór hann út í
smábátaútgerð, fyrst í félagi með
öðrum og síðan einn. Hann kunni
best við að vera sinn eiginn herra
og engum háður. Lengst af átti
hann sex tonna bát, sem bar nafn-
ið Síldin AK-88, en fyrir rúmum
þremur árum lét hann smíða níu
tonna bát, sem bar það sama nafn.
Á honum reri hann þar til yfír lauk.
Ef að eg mitt endadægur
ætti að velja, mundi eg segja:
„Vinur minn, sjá, vor er komið,
vetrarisi af fljótum rutt.
Sikkju grænni skrýðist landið,
skvaldra gæsir mál sitt frægt,
loksins komnar lengst úr suðri.
Líf mitt kveðja? Deyja núna?
Útilokað! Ekki hægt!“
og í sama kvæði:
Ekki á hausti hætta að lifa,
hverfa í kistu undir svörðinn.
Þegar engið allt er slegið,
ótal litir skóginn prýða,
berin tínd og hirt er heyið,
hörpu í skýjum vindur slær,
vil eg lifa, vinur kær.
Skáldið, Ivan, austan frá Siberíu,
þar sem fljótið Lena rennur til norð-
urs, skildi og skynjaði Guðmundur
enda voru þeir bræður þó að annar
væri mongólskrar ættar en hinn af
rammíslenskum ættum, bóndason-
ur úr Rangárþingi. Þetta kvæði ber
í sér mynd Guðmundar Daníelsson-
ar. „Ekki á hausti hætta að lifa ...“
„hörpu í skýum vindur slær.“
Ég hefi í meir en tvo áratugi
verið nákunnugur Guðmundi og
konu hans, Sigríði. Kynni mín af
honum voru aldrei tengd skvaldri,
þó að dægurmálin ættu hug hans
ekki síður en annarra manna. Það
að þrasa var honum þvert um geð.
Vandamálin stílfærði hann og hóf
til hugsunar og tilgangs. Um það
vitna hinar fjölmörgu greinar, sem
hann reit í eigið blað, Suðurland,
og ótal önnur blöð.
Það var eins og ekkert bæri fyr-
ir hann á lífsleiðinni, sem hann gat
ekki gert að yrkisefni sínu. Margir
deildu á Guðmund fyrir það hvað
hann var nærtækur um efnisval en
aðdáun mína átti hann meðal ann-
ars þess vegna.
Ritsnilld var Guðmundi meðfædd
gáfa. Hann reit málið eins og hann
hafði numið það í föðurgarði, til-
gerðarlaust en þó mergjað.
Leitin að sannleikanum svo
nefnda var honum og eðlislæg og
djúp hvöt. Ég minnist þess samtals
við Guðmund þegar umræðan sner-
ist um lifandi og dautt efni og niður-
staðan varð í algjörri _ sátt sú, að
allt efni væri gætt lífí, steinninn
eins og blómið, viska okkar eins
lítil og sandkom sjávarstrandar,
þroskinn væri í því fólginn að vita
af þessu en láta sem annað væri.
Það er undarlegt að eiga ekki
von á því lengur að hitta Guðmund
Hin seinni ár reri faðir hans með
honum og voru þeir feðgar.einstak-
lega samrýndir. Stunduðu þeir sjó-
inn saman allt fram á síðasta sum-
ar er Gísli Páll fór í land, en hann
lést 16. september sl. Það urðu því
einungis tveir mánuðir milli þeirra
feðga.
Guðjón kvæntist hinn 6. júní
1970 Valdísi Guðnadóttur. Valdís
er ættuð frá Bolungarvík, dóttir
hjónanna Guðrúnar L. Kristjáns-
dóttur og Guðna Bjarnasonar, en
Daníelsson að máli og það er erfítt
að hugsa sér Selfoss án hans. Hann
var skáldið okkar, ritnsillingurinn,
maðurinn sem breytti gráum hvers-
degi í skáldskap og sögur. Selfoss-
kaupstaður á honum skuld að
gjalda. Bækur hans munu um
ókomna framtíð varðveita mannlíf
þessarar aldar eins og því var lifað
í Flóa og Holtum og raunar um
íslands allt.
Minning Guðmundar mun lifa því
að „hörpu í skýum vindur slær“.
Ég votta Sigríði, börnum og vensla-
mönnum samúð mína og minnar
fjölskyldu.
Brynleifur H. Steingrímsson
Guðmundur lést í Sjúkrahúsi
Suðurlands þann 8. febrúar sl. Við
kynntumst honum sem börn á Eyr-
arbakka er hann var skólastjóri við
barnaskólann þar. Hann kenndi
okkur alla bamaskólagöngu og þeg-
ar við fórum í Gagnfræðaskólann á
Selfossi var hann hættur sem skóla-
stjóri á Eyrarbakka og orðinn kenn-
ari við Gagnfræðaskólann þar og
kenndi hann okkur þar líka þau 4
ár sem við vorum þar.
Við eigum margar góðar og
skemmtilegar minningar frá þess-
um árum. Það var oft líf og fjör í
kennslutímum hjá Guðmundi og
margar sögumar sagði hann okkur
og oft var setið í kringum hann við
borðið í kennarastofunni og oft
sagði hann okkur söguna af „Sinn-
epskettinum".
Guðmundur sagði mjög skemmti-
lega frá og hafði gaman af því,
hann var mjög góður og þolinmóður
kennari. Eins og gengur og gerist
voru oft framin einhver strákapör
en Guðmundur var alitaf fljótur að
fyrirgefa. Þegar í Gagnfræðaskól-
ann kom fannst okkur það mikið
öryggi að hafa Guðmund þar, því
þau bjuggu þár til ársins 1966, er
þau fluttu til Akraness. Guðjón og
Valdís byggðu sér hús á Hjarðar-
holti 17 hér í bæ og áttu þau heim-
ili sitt þar upp frá því. Þau eignuð-
ust þijú böm, sem öll eru í for-
eldrahúsum. Elst er Inga Lilja, fædd
24. október 1970. Hún varð stúdent
frá Fjölbrautaskólanum á Akranesi
nú um jólin. Unnusti hennar er Ein-
ar Maríasson. Næst er Guðný, fædd
29. ágúst 1972, hún er nemandi
við Fjölbrautaskólann. Yngstur er
Gísli 'Páll, fæddur 27. febrúar 1976
og fermist að vori.
Tengdamóður sinni reyndist Guð-
jón góður og var mikill kærleikur
milli þeirra, en tengdaföður sinn
missti hann 1971.
Fjölskyldan var samhent, börnin
hænd að föður sínum og veit ég
að vandfundinn hefur verið eins
góður faðir og Guðjón var börnum
sínum. Börnin voru mikið með hon-
um í leik og starfí og reri elsta
dóttir hans, Inga Lilja, með föður
sínum í þijú sumur. Guðjón og
Valdís áttu sumarbústað við Langá
á Mýrum og þangað var farið eins
oft og kostur var og dvalið í fallegu
umhverfi. Þar var þeirra sælureitur
og þangað var gott að koma í heim-
sókn.
Fjölskyldan vann að eigin útgerð
og verkaði að mestu leyti sinn fisk
sjálf. Þar lögðu allir hönd á plóginn
og stóð Valdís ásamt börnunum
dyggilega við hlið eiginmanns síns
það voru mikil viðbrigði að koma
úr fámennum skóla á Eyrarbakka
í Gagnfræðaskólann á Selfossi með
mörgum sinnum fleiri nemendum.
Það væri hægt að minnast
margra atvika en við látum hér
staðar numið.
Með þessum fáu orðum viljum
við þakka Guðmundi fyrir sam-
fylgdina. Við geymum minningarn-
ar um hann í hjörtum okkar.
Okkar dýpstu samúðarkveðjur til
þín, elsku Sigríður, ijölskyldu þinn-
ar og annarra ættingja. Megi Guð
geyma ykkur.
Gógó og Uwe
Mig langar að minnast með
nokkrum orðum elskulegs afa míns,
Guðmundar Daníelssonar, sem
fæddist 4. október 1910 að Gutt-
ormshaga í Holtum, Rangárvalla-
sýslu.
Orð mega sín lítils í þeirri sorg
og söknuði sem fyllir huga manns
við fráfall afa.
Ég varð þeirrar hamingju aðnjót-
andi að fá tækifæri til að umgang-
ast afa mjög mikið allt frá því ég
var lítið bam. Svo margar góðar
minningar á ég um afa minn að
ekki nema örlítið brot af þeim verð-
ur rakið hér.
Ég man fyrst eftir afa þegar þau
amma bjuggu á Eyrarbakka, en þar
var hanri skólastjóri og kennari í
mörg ár. Þá dvaldi ég oft hjá þeim
bæði í lengri og skemmri tíma. Einn
af fjölmörgum skemmtilegum at-
burðum sem við afí upplifðum sam-
an átti sér stað eftir að hann flutt-
ist ásamt ömmu á Selfoss, í nýtt
hús sem þau byggðu. Það þurfti
auðvitað að útbúa garð í kringum
húsið. Ég lá ekki á liði mínu, þá á
sjöunda aldursári, að hjálpa afa við
að tyrfa grasflötina. Éftir langan
og strangan vinnudag veitti okkur
svo sannarlega ekki af hressingu.
Þá fékk ég í fyrsta sinn alvöru
kaffísopa, „kaffí að hætti afa“, sem
var bæði lútsterkt og dýsætt svart
kaffi. Við sátum á trékössum úti í
bílskúr og spáðum í dagsverkið og
sparaði afi ekki lýsingarorðin á
þeirri miklu og duglegu aðstoðar-
manneskju sem hann hafði.
Mér þótti þetta þvílík upphefð
að mér líður þetta seint eða aldrei
úr minni. Já, hann afi var alveg
einstakur afi.
Aldrei getur maður verið sáttur
við að missa ástvini, hvort sem um
er að ræða börn eða fullorðið fólk.
En við sem eftir stöndum verðum
að læra að lifa með þessu.
Þótt hann afí sé dáinn þá lifir
minningin um hánn í hjörtum okkar
sem eftir lifum að eilífu.
Elsku amma mín. Megi Guð
styrkja þig í sorg þinni og fylla þig
krafti til að halda áfram með okkur.
Sigríður María Gunnarsdóttir
eins og í öllu öðru. í.janúar 1986
byggðum við saman fískverkunar-
hús við Ægisbraut og upp frá því
var mikil og góð samvinna milli fjöl-
skyldna okkar.
Guðjón var traustur félagi og
mér var hann alla tíð góður frændi,
allt frá því að fjölskylda mín bjó á
Hliði. Hann var mikið ljúfmenni og
barngóður og nutu börn okkar þess
í ríkum mæli.
Guðjón var hæglátur og lítt gef-
inn fyrir að láta á sér bera, en þeim
mun traustari og áreiðanlegri. Sam-
vinna okkar var ánægjuleg og með
honum var gott að vinna. Hann var
einstaklega vandvirkur, mikið
snyrtimenni sem vildi hafa hlutina
í röð og reglu. Guðjón var þekktur
fyrir gætni og varfærni, útbjó ávallt
skip sitt og búnað allan svo að til
fyrirmyndar var.
Stórt skarð er nú komið í fjöí-
skylduna á Hliði, þegar feðgarnir
kveðja með svo stuttu millibili.
Þung eru sporin fyrir móður
hans, er sér nú á bak eiginmanni
sínum og elsta syni, en henni reynd-
ist hann traustur sonur og var sam-
band þeirra náið.
Mikill er missir eiginkonu og
barna er nú sjá á bak ástríkum eig-
inmanni og föður. Við biðjum guð
að styrkja ástvinina og treystum
því að minningin um góðan dreng
verði huggun harmi gegn.
Herdís Þórðardóttir og
Jóhannes Ólafsson
Guðjón Gíslason,
Akranesi - Miiming