Morgunblaðið - 13.05.1990, Blaðsíða 6

6 C
MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR SUNNUDAGUR 13. MAÍ 1990
Sigursveinn D. Krist
insson, skólastjóri
Fæddur 24. apríl 1911
Dáinn 2. maí 1990
„Byijun sólmánaðar, Skollaskálin
alhvít og Skútudalurinn, en kietta-
peysan hægra megin á Hólshyrnunni
var svört með hvítum röndum. Suð-
rið andaði þýðvindum, og þegar sól-
in skein á klettana roðnuðu þeir
strax á vangann."
Aðfararorð þessi eru upphaf
greinar sem birtist í 1. tímariti
Sjálfsbjargar. Greinin er dagsett í
júlí 1959. Sá sem þetta ritaði, Sigur-
sveinn D. Kristinsson, frændi minn,
er nú allur. Hann lést 2. maí á Borg-
arspítalanum. Þetta er birt hér af
þeirri ástæðu að andblærinn lýsir
nokkuð hugsun Sigursveins og því
meginverkefni sem hann tók sér
fyrir hendur og lifði fyrir, þ.e.a.s.
baráttu fyrir rétti þeirra sem af ein-
hveijum ástæðum eiga undir högg
að sækja. Vorið, tími leysinga, þegar
jörðin brýtur af sér fjötra vetrarins
og blómin, sem vart var hugað líf,
lifna á ný. Það var árstíð frænda
míns.
Sigursveinn var fæddur að Syðsta
Mói í Fljótum 24. apríl 1911. For-
eldrar hans voru hjónin Kristinn
Jonsson og Helga Grímsdóttir. Helga
var þrígift. Synir hennar af fyrri
hjónaböndum voru Rögnvaldur Guð-
mundur Gíslason d. 1925, Gísli Gam-
alíelsson sem dó í æsku og Magnús
Gamalíelsson d. 3. jan. 1985. Al-
systkini Sigursveins voru Margrét
sem dó í bernsku, Gísli d. 2. maí
1975, Sigríður og Halldór sem eru
búsett í Olafsfirði.
Kristinn ogHelga fluttu árið 1915
að Hólkoti í Ólafsfirði. Þar ólst Sig-
ursveinn upp frá 5 ára aldri. — Þeg-
ar Sigursveinn var 13 ára veiktist
hann af lömunarveiki sem gekk yfir
Norðurland. Hann lamaðist alveg
nema höfuð og hægri handleggur.
Veturinn 1924-1925 lá hann á
sjúkrahúsinu á Akureyri. Þar smit-
aðist hann m.a. af berklum. Er heim
kom um vorið naut hann hjúkrunar
móður sinnar og náði sér fljótt. Um
þetta leyti var hann aðeins farinn
að fá mátt í vinstri handlegginn.
Þetta vor fluttu þau Kristinn og
Helga frá Hólkoti til Óiafsíjarðar.
Næstu 3 árin voru að ýmsu leyti
aðlögunartími Sigursveins að þeim
breytta veruleika sem við blasti. Á
þessu skeiði kynntist hann Sæmundi
frænda sínum Dúasyni. Sæmundur
og Guðrún Þorláksdóttir kona hans
bjuggu að Krakavöllum í Flókadai í
Vestur-Fljótum. Þau buðu Sigur-
sveini til sín. Fór hann til þeirra
vorið 1928 og var þar næstu 4 sum-
ur og 1 vetur. Var hann látinn vera
úti og basla við ýmis störf s.s. að
taka þátt í heyskapnum. Sigursveinn
tók þar framförum bæði andlega og
líkamlega. Heimilið að Krakavöllum
var sannkallaður alþýðuháskóli. Þar
fékk Sigursveinn svalað fróðleiks-
löngun sinni, þar var þjóðfélagsvit-
und hans vakin.
Eftir dvölina á Krakavöllum var
Sigursveinn orðinn gagnmenntaður
maður á þess tíma mælikvarða.
Hann var þá orðinn læs á nokkur
tungumál og mun þegar hafa skilið
samhengið milli baráttu íslenskrar
alþýðu og átaka sem áttu sér stað
úti i heimi, þar sem fasisminn var í
uppgangi og mikið lá við að jafnað-
armenn fylktu liði til varnar mann-
gildishugsjónum.
Á árunum upp úr 1930 fékk hann
ágæta tilsögn hjá vini sínum, Jóni
Bergssyni, í handíðum. Vann hann
oft langan vinnudag við að skera
út hillur, myndaramma, mála mynd-
ir og innramma og skrautrita á
bækur. Listmunir þeir sem hann
framleiddi urðu fljótt vinsælir og
seldust víða um land.
Sigursveinn var lipur og hjálp-
samur. Menn leituðu gjarnan ráða
hiá honuxn. Aðstoðaði hann ýmsa
við bréfaskriftir* enda vel ritfær.
Hann hafði bókhald Hraðfrystihúss
Ólafsljarðar með höndum um skeið
og mun einnig hafa stundað ein-
hveija kennslu. Eiginkonu sinni, Ól-
öfu Grímeu Þorláksdóttur, kynntist
Sigursveinn árið 1941. Ólöf var
ekkja eftir Pál Jónsson sundkenn-
ara. Þau Páll eignuðust þijá syni:
Kristinn verslunarmann á Akureyri,
Eggert verkstjóra í Ólafsfirði og
Rögnvald málarameistara í Kó_pa-
vogi. Hjónaband Sigursveins og Óla-
far og lífshlaup allt var farsælt og
verður nánar vikið að því síðar.
Fyrir ágóðann af listmunasölunm
byggði Sigursveinn hús sitt í Ólafs-
firði og flutti í það ásamt konu sinni
haustið 1944. Húsið teiknaði hann
sjálfur og nefndi Garðshorn. Þar
bjuggu þau þar til þau fluttu til
Reykjavíkur árið 1951.
Sigursveinn hafði lært lítið eitt á
orgelharmóníum áður en hann veikt-
ist. Hann eignaðist snemma fiðlu.
Það var hentugt hljóðfæri því hann
gat æft sig útafliggjandi. Árið 1936
kom Theodór Árnason til Ólafsfjarð-
ar. Theodór var fiðluleikari og var
Sigursveinn í námi hjá honum á
árunum 1936-1938. Hann söng í
karlakórnum „Kátum piltum“ undir
stjóm Theodórs og stjórnaði honum
um skeið eftir að Theodór fór frá
Ólafsfirði.
Þegar hér var komið, var hugur
Sigursveins farinn að hneigjast til
tónlistar. Hann hóf nám í Tónlistar-
skólanum í Reykjavík haustið 1946.
í Tónlistarskólanum stundaði
hann nám í fiðluleik og tónsmíðum
til 1950. Til námsins fékk hann ár-
legan styrk frá Alþingi. Það var
ekki síst að þakka nokktum félögum
úr verkalýðshreyfingunni, þ. á m.
Einari Olgeirssyni alþingismanni.
Sigursveinn vann meira og minna
með náminu. Hann sá m.a. um út-
gáfu íslandsljóða, söngvasafns með
ættjarðar- og báráttusöngvum 1949.
Hann lauk prófi í tónsmíðum frá
Tónlistarskólanum í Reykjavík.
Sigursveinn fékk snemma áhuga
á verkalýðs- og stjórnmálum og skip-
aði sér í raðir sósíalista, varð ritari
verkalýðsfélagsins í Ólafsfirði um
skeið og tók virkan þátt í baráttu
Ólafsfirðinga fyrir kaupstaðarrétt-
indum árið 1944.
Sigursveini voru frá upphafi ljósir
annmarkar verkalýðsbaráttu sem
eingöngu miðaði að því að bæta
efnaleg kjör fólks. Hann taldi að
alþýðunni væri nauðsyn að efla
sjálfsvirðingu sína og sjálfsvitund.
Áðeins þannig gæti náðst árangur
í baráttunni fyrir bættum kjörum í
víðasta skilningi. Með þetta í huga
stofnar hann árið 1950 Söngfélag
verkalýðssamtakanna í samráði við
verkalýðsfélögin í Reykjavík og varð
stjórnandi Söngfélagsins til loka árs-
ins 1955. Um þetta leyti beitir hann
sér fyrir stofnun Lúðrasveitar
Verkalýðsins, var stjórnandi hennar
árin 1963 og 1964 og fyrsti heiðurs-
félagi.
Sigursveinn var virkur í þjóðfrels-
ishreyfingunni. Baráttan fyrir sjálf-
stæði þjóðarinnar var kveikjan að
mörgum tónsmíðum hans. Má þar
nefna lag við ljóðið Fylgd eftir Guð-
mund Böðvarsson, sem var frum-
flutt á ráðstefnunni Þjóðareining
gegn her í iandi, 6. maí 1953.
Sigursveinn dvaldi sér til heilsu-
bótar í Kaupmannahöfn 1952-1953
jafnframt því að stunda tónlist-
arnám. Hann fór aftur utan til náms
í tónsmíðum við Þýska tónlistarhá-
skóiann í Berlín 1956. Verkalýðsfé-
lögin greiddu götu hans og veittu
honum nokkurn styrk til fararinnar.
Er heim kom fór Sigursveinn
norður til Sigiufjarðar að beiðni
Óskars Garibaldasonar formanns
verkalýðsfélaganna þar, til að æfa
lúðrasveit og kenna börnum. Um
miðjan vetur voru nemendur orðnir
á annað hundrað. Um vorið, nánar
tiltekið 30. mars 1958, var Tónskóli
Siglufjarðar stofnaður. Sigursveinn
var fyrsti skólastjórinn. Verkalýðsfé-
lögin stóðu að skólanum og léðu
húsnæði. Sigursveinn og Ólöf dvöldu
á Siglufirði í 5 vetur, eða til ársins
1963.
óskráð. Það væri þó full ástæða,
fyrir forystumenn verkalýðshreyf-
ingarinnar, að fræðast um þann sér-
stæða samruna listiðkunar og stétta-
baráttu sem leiddi af dvöl Sigur-
sveins á Siglufirði. Af því blóma-
skeiði lista má margt læra.
Fyrsta Sjálfsbjargarfélagið var
stofnað á Siglufirði 9. júní 1958.
Um allt land var fatlað fólk einangr-
að og hjálparvana. Sigursveinn svat'-
aði kalli þessa fólks. I vel skipulögð-
um samtökum mundi því auðnast
að leiða jafnréttisbaráttuna til sig-
urs. Sjálfur hafði hann brotist úr
ijötrum vanheilsu og fordóma og
skildi mæta vel hlutskipti þeirra sem
svipað var ástatt um. Þetta fólk
beið þess að merki væri gefið og
sóknin hafin. Félögin risu eitt af
öðru og alls staðar var Sigursveinn
í fararbroddi. Landsamband Sjálfs-
bjargarféiaganna var stofnað vorið
1959.
Eftir þessa dvöl á Siglufirði kom
Sigursveinn aftur suður vegna þess
að leitað hafði verið eftir því við
hann að taka að sér tónlistarskóla
í Kópavogi en þegar til átti að taka
var annar maður ráðinn í starfið.
Stofnaði þá Sigursveinn, með stuðn-
ingi nokkurra félaga úr verkalýðs-
hreyfingunni, Tónskóla Sigursveins
D. Kristinssonar. Mikilvægasti
stuðningurinn kom frá fyrrverandi
félögum í Söngfélagi verkalýðssam-
takanna, er margir gerðust styrkta-
raðilar skólans. Stofndagurinn var
30. mars 1964. Sigursveinn var
skólastjóri Tónskólans frá stofnun
hans til ársins 1985.
Það sem hefur einkennt starf
Tónskólans frá upphafi eru hugsjón-
ir Sigursveins og glöggur skilningur
á tónlistaruppeldi. Þar var hann drif-
krafturinn og hugsuðurinn. í Tón-
skólanum var kennt á hljóðfæri sem
ekki höfðu þekkst áður í tónlistar-
skólum s.s. gítar, mandólín, munn-
hörpu og harmóniku. Mikilvægasti
liðurinn var forskólinn, þar sem ung-
ir nemendur voru undirbúnir undir
að læra á hljóðfæri og framan af
sá hann einn um þá kennslu.' í þessu
starfi fékk tónsköpun hans nýjan
byr. Ár eftir ár voru flutt ný verk
með þátttöku fjölda nemenda. Með
liðsstyrk hæfra kennara varð Tón-
skólinn einn ijölmennasti tónlistar-
skóli á landinu. Starfsaðferðir og
ýmsar nýjungar sem Sigursveinn
beitti sér fyrir eru nú fastir liðir í
starfi almennra tónlistarskóla. Hann
gerði sér ljósa grein fyrir nauðsyn
þess að tónlistarskólarnir ynnu sam-
an og var einn af stofnendum Félags
tónlistarskólastjóra árið 1969 og sat
í fyrstu sjórn þess.
Þegar Sigursveinn hafði látið af
störfum árið 1985 sneri hann sér
að áhugamáli sem, vegna anna,
hafði setið á hakanum. Hann hóf
vinnu við útgáfu á lagasafni fyrir
nemendur í tónlistarskólum. í þessu
starfi varð hann þeirrar gæfu aðnjót-
andi að hafa sér til aðstoðar son
sinn, Kristin (f. 14. sept. 1957.
Móðir hans er Gerda Jacobi sem býr
í Berlín) sem af hagleik sá um nótna-
ritun og frágang bæði á frumútgáfu
og bókinni í sinni endanlegu mynd.
Bókin, „Leikið með tónum“, kom út
í nóvember 1987. Kristinn sem nú
er starfsmaður Ríkisóperunnar í
Berlín hefur heimsótt föður sinn og
Olöfu nánast á hveiju ári og nú
seinni árin oft sumarlangt. Það varð
þeim til mikillar ánægju.
Seinni árin gafst Olöfu tækifæri
til að sinna áhugamálum sínum í
auknum mæli. Hun hóf nám við
Myndlistarskólann við Freyjugötu í
teiknun og málun. Jafnframt því að
standa við hlið Sigursveins í upp-
byggingarstarfinu, helgaði hún
frítíma sinn myndlistinni. Myndir
hennar voru m.a. sýndar á nokkrum
sýningum. Þær vöktu athygli fyrir
einlægni og innlifun. Það var afar
laerdómsríkt að fylgjast með hvernig
Ólöf tjáði hugsýnir sínar í myndum.
Hun lést í október 1988. í erfiðum
veikindum naut hún aðhlynningar
Rögnvaidar sonar síns. Hann var
þeim Sigursveini handgenginn alla
tíð og þeirra stoð og stytta er heil-
sunni hrakaði. Þegar Ólöf féll frá
var missir frænda míns mikill. Milli
þeirra hjóna hafði ávallt ríkt full-
komið ástríki og gagnkvæm virðing.
Um tónsmíðaiðkanir Sigursveins
er það að segja að hann var sífellt
að setja eitthvað saman. Eftir hann
liggur mikill fjöldi stærri og smærri
tónverka. Það er mín skoðun að
samtíðin sé ófær um að leggja dóm
á verk Sigursveins. Nálægð slíkrar
persónu skekkir allar myndir sem
reynt er að varpa upp til glöggvun-
ar. Framtíðin ein mun dæma.
Eftir að Sigursveinn lét af störfum
sem skólastjóri Tónskólans fylgdist
hann af áhuga með því sem var að
gerast í skólanum og sótti tónleika
þegar aðstæður leyfðu. Hann tók
þátt í baráttunni gegn því að ríkið
hætti stuðningi við tónlistarskólana,
tjáði einarðlega skoðanir sínar í þeim
efnum á opinberum vettvangi. Hón-
um þótti, eins og okkur hinum, mið-
ur að ekki skyldi takast að hrinda
áhlaupinu en manna fljótastur var
hann að hvetja okkur að horfast í
augu við breyttar aðstæður og mæta
þeim af skynsemi. Sigursveinn var
fjölfróður og varði miklum tíma til
lesturs. Aðallega las hann skáldsög-
ur og sagnfræði. Hjá honum var
ekki komið að tómum kofunum. I
umræðum um þjóðfélagsmál forðað-
ist hann að ræða einangruð fyrir-
brigði. Hann var með á reiðum hönd-
um hliðstæður úr mannkynssögunni
og flestum þáttum mannlífsins.
Hann var rökfastur,. leikinn í að
færa sönnur á mál sitt og fylgdi
ávallt sannfæringu sinni fast eftir.
Ég kynntist Sigursveini og Ólöfu
þegar ég var 9 ára. Ég var „barnið
þeirra“ í hálfan annan vetui'. Þau
bjuggu þá á Gránugötu 14 á Sigtu-
firði, þar voru aðalstöðvar Tónskól-
ans. Sigursveinn kenndi í rúmgóðri
stofu, þar voru æfingar kórsins og
lúðrasveitarinnar haldnar, k eftir
fylltist íbúðin af fólki og Ólöf bar
fram kaffi og pönnukökur. Svo voru
málin rædd. Þá var gaman að hlusta.
Þjóðfélagsmál bar á góma og einnig
bókmenntir og tónlist. Umræður
fóru jöfnum höndum fram á móður-
- málinu og þýsku, en til Siglufjarðar
voru jafnan fengnir hinir hæfustu
kennarar frá Þýskalandi. Ég var
hrifinn inn í heim þessa fólks. Hug-
sjónir voru þess aðalsmerki, það var
hafið yfir allan hversdagsleika.
Sumarið 1966 fór ég enn til frænda
SJÁ BLS. 11C.
Saga Tónskóla Siglufjarðar er enn
Vortilboðá
BV-hancÉðkkum
Góður afsláttur í maí á meðan birgðir endast.
1 Lyftigeta: 800 kg.
Lyftihæð: 80 cm.
Hentugt hjálpartæki
við allskonar störf.
Sparið bakið,
stilliðvinnuhæðina.
, j!v Eigum ávallt fyrirliggjandi
||' hina velþekktu BV-hand-
lyftivagna með 2500
og 1500 kílóa lyftigetu.
UMBOÐS- OG HEILDVEfíSLUN
BlLDSHÖFÐA 16 SIMI672444 TELEFAX672580