Morgunblaðið - 17.07.1990, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. JULI 1990
17
200 ara ártíð
Adams Smíths
St. Andrews. Frá Guðmundi Heiðari Frímannssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
I DAG, 17. júlí, eru 200 ár liðin
frá dánardægri Adams Smiths,
sem stundum er nefiidur höfúnd-
ur hagfræðinnnar. Sjónarmið
hans eru enn ofarlega á baugi
meðal hagfræðinga og stjórn-
málamanna.
Adam Smith er oft nefndur faðir
hagfræðinnar og er sennilega fræg-
asti Skoti allra tíma. Hann var
fæddur í bænum Kirkcaldy, sem
stendur á norðurströnd Forth-fjarð-
arins í Fife-héraðinu árið 1723. Það
er ekki vitað hvaða dag hann fædd-
ist en skírður var hann 5. júní það
ár. Hann gekk þar í skóla, en í
háskóla nam hann í Glasgow og í
Oxford. Hann kenndi í Edinborg
og við háskólann í Glasgow. Síðasta
hluta ævinnar var hann tollheimtu-
maður í Edinborg.
Árið 1776 kom út eftir hann
bókin Rannsókn á orsökum og eðli
auðlegðar þjóðanna. Hún markar
upphaf þeirrar fræðigreinar, sem á
íslenzku hefur verið nefnd auðfræði
eða hagfræði. í þessari bók leiddi
Adam Smith rök að því, að fijáls
markaður væri hagkvæmasta leið
til að stunda viðskipti. Hann taldi,
að verkaskipting myndi aukast með
fijálsum markaði og þar með aukin
hagkvæmni framleiðslunnar. Annar
höfuðkostur fijáls markaðar var,
að hann nýtti einn löst manna, eig-
ingirnina, í almannaþágu.
Adam Smith dró ekki í efa, að
eigingirni væri öflug hvöt í mann-
legu félagi, þótt hann gengi ekki
að því gruflandi, að hún væri löstur
í fari manna. Þess vegna taldi hann,
að við þægjum kvöldverðinn ekki
vegna góðvildar slátrarans, brugg-
arans eða bakarans heldur vegna
þess, að þeir sinntu eigin hagsmun-
um. Og hann sagði að sá einstakl-
ingur, sem það gerði, „væri leiddur
Adam Smith.
af ósýnilegri hendi til að stuðla að
markmiði, sem var alls ekki hluti
ásetnings hans“. Þetta er sennilega
frægasta setning úr bókinni.
Sjónarmið Adams Smiths hafa
verið notuð í stjórnmálaátökum
síðasta áratugar. Markaðskerfið
gekk í endurnýjun lífdaganna, þeg-
ar Margaret Thatcher varð forsæt-
isráðherra í Bretlandi ög Ronald
Reagan forseti í Bandaríkjunum.
Talsmenn þeirra stjórna vitnuðu
gjarnan til Adams Smiths. Þótt
margt í riti hans styðji sjónarmið
þeirra, er annað, sem gengur gegn
þeim. Sjónarmið hans hafa líka
öðlazt aukinn þunga vegna þess,
að á síðasta hálfa ári hefur hálf
Evrópa, sem reisti efnahagslíf sitt
á kenningum annars hagfræðings,
Karls Marx, hrunið til grunna.
Ráðstefnur hafa verið síðustu
vikur í Edinborg um margvísleg
efni, sem tengjast ritum Adams
Smiths. Fjöldamörg sjónarmið hans
eiga sér djúpan hljómgrunn í sam-
tímanum.
Polland:
Frumvarp um einka-
væðing-u samþykkt
Varsjá. Reuter.
NEÐRI deild pólska þingsins
samþykkti nýlega með miklum
meirihluta atkvæða sljórnar-
frumvarp um einkavæðingu
ríkisfyrirtækja. Stjórnin segir að
verði frumvarpið að lögum geti
einkavæðingin í Póllandi gengið
hraðar fyrir sig en í nokkru öðru
landi.
328 voru fylgjandi frumvarpinu
en aðeins tveir á móti. 39 þingmenn
sátu hjá. Þingmennirnir felldu
nokkrar breytingartillögur, sem
lagðar voru fram til að gera frum-
varpið áhrifaminna og jafnvelfresta
afgreiðslu þess þar til eftir alfijáls-
ar kosningar í landinu. Efri deild
þingsins, þar sem Samstöðumenn
eru í meirihluta, þarf nú að sam-
þykkja frumvarpið.
Leszek Balcerowicz fjármálaráð-
herra sagði á þinginu á fimmtudag
að stjórnin vildi að einkavæðingin
gengi hraðar fyrir sig en í nokkru
öðru landi. Einkavæðingaráformin
vægju þyngst í viðleitni hennar til
að losa sig við arfleifð kommúnism-
ans og engin stjórn í Austur-Evrópu
stefndi að jafn róttækum efnahags-
breytingum.
I frumvarpinu er gert ráð fyrir
því að ríkisfyrirtækjum verði breytt
í hlutafélög og hlutabréfin seld al-
menningi. Sérhver Pólveiji fái einn-
ig ókeypis ávísun á hlut í fyrirtæki
að eigin vali. Starfsmenn nýju
hlutafélaganna geta keypt fimmt-
ung hlutabréfa þess á hálfvirði. Þá
mega útlendingar kaupa 10% hlut
í fyrirtækjunum en þurfa að sækja
sérstaklega um heimild til frekari
fjárfestinga.
Um 7.600 ríkisfyrirtæki eru í
Póllandi og byggjast 80% þjóðar-
framleiðslunnar á þeim.
Sovéskt út-
varp/sjónvarp:
Flokksein-
okun aflétt
Moskvu. Reuter.
MÍKHAÍL Gorbatsjov Sovétleið-
togi gaf á sunnudag út forsetatil-
skipun, sem varð jafnskjótt að
lögum, þar sem einokun komm-
únistaflokksins á á útvarpi og
sjónvarpi er aflétt. I yfírlýsing-
unni sagði að vaxandi lýðræði
gerði nauðsynlegar „gagngerar
breytingar á rekstri útvarps og
sjónvarps í landinu.“
Flokkurinn mun áfram eiga sínar
eigin stöðvar og Gorbatsjov lagði
áherslu á að ríkisvaldið hefði áfram
úrslitavald yfir ríkisreknu stöðvun-
um. Hvert einstakt Iýðveldi mun fá
aukið vald yfir stöðvum á yfirráða-
svæði sínu. Þó er tekið fram að þau
megi ekki grípa til einhliða aðgerða
en verði að ráðgast við Moskvu-
stjórnina um málefni útvarps og
sjónvarps. Sækja þarf um leyfi til
útvarps- og sjónvarpsrekstrar hjá
sérstakri nefnd stjórnvalda.
Veitu
álaunum
hjá sjálfum þér
-Qáifestu
í Telqubréfum!
TEKJUBRÉF- 20% áreávöxtun
miðað við 6 fyrstu mánuði ársins.
TEKJUBRÉF - 9% raunávöxtun
miðað við 6 fyrstu mánuði ársins.
TEKJUBRÉF - vextir eru greiddir út
á 3 mánaða fresti.
TEKJUBRÉF - öruggreynslaí4ár.
02)
VERÐBRÉFAMARKAÐUR
FJÁRFESTING ARFÉLAGSINS HF
- Löggdt verðbréfafyrirtæki -
HAFNARSTRÆTI28566 • KRINGLUNNI689700 • AKUREYRI11100