Morgunblaðið - 03.02.1991, Blaðsíða 10

MÁLEFNI NÝRNASJÚKRA Á ÍSLAND
IGRÆDD NYRU OG GERVINYRA
Dagfríður Halldórsdóttir, Jóna Ólafsdóttir og Páll Ásmundsson. Þau eiga sæti í fræðslunefnd Fé-
lags nýrnasjúkra.
eftir Guðrúnu Guólougsdóttur
„DROTTINN rannsakar lyörtun
og nýrun,“ segir Sesselja móðir
Ugga litla við vinkonu sína Soff-
íu Einarsdóttur, seinna stjúp-
móður Ugga, aðalsöguhetju
Fjallkirkju Gunnars Gunnars-
sonar. Þannig talaði fólk síðustu
aldamóta um það sem ekki var
á færi mannlegs máttar að vita
eða skilja. Nú, hundrað árum
seinna, er þetta orðtak komið á
skakk og skjön við upphaflega
merkingu sína. Nú er það ekki
aðeins Drottins að rannsaka
hjörtun og nýrun, nú eru menn
í fullu starfi önnum kafnir við
það dagana langa að rannsaka :
hjörtu og nýru meðbræðra
sinna. Ekki nóg með það, þeir
nema jafnvel burtu nýru og
hjörtu og flytja þau yfir í sjúkt
fólk, þar sem þessi líffæri taka
til starfa og framlengja líf þess
um ótalin ár. Á íslandi er til
nokkur hópur manna sem fengið
hefur ígrædd nýru og annar eins
hópur n,yrnasjúklinga sem stöð-
ugt þarf að fara í gervinýra til
þess að láta hreinsa blóð sitt
þegar nýru þeirra geta ekki
annast það lengur.
Einn þeirra lækna sem tekið
hafa sér hið gamla hlut-
verk Drottins, að skoða
hjörtu og nýru samborg-
arana, heitir Páll Ás-
mundsson og er yfirlækn-
ir á Landspítala. Blaða-
maður Morgunblaðsins
átti tal við Pál fyrir nokkru um nýma-
sjúkdóma og nýrnaígræðslur. „Við
höfum leitast við að fmna lifandi
nýmagjafa fyrir það fólk sem við
höfum til meðhöndlunar vegna
nýrnabilunar. Það eru þá helst þeir
allra nánustu sem koma til greina,
systkini eða foreldrar," segir Páll.
„Þetta er mikið mál sem þarfnast
góðs undirbúnings. Yfirleitt tekur
fólk vel i það að gefa nákomnum
ættingja sínum nýra, en það þarf
eigi að síður að gæta þess að fólk
gefi nýra af fúsum og ftjálsum vilja
en ekki fýrir þrýsting frá umhverf-
inu. Áður en til ákvörðunar kemur
þarf að fræða fólk og jafnframt að
gefa því tækifæri til að komast út
úr málinu, vilji það í raun og veru
ekki gefa nýra sitt. En sú niðurstaða
er fágæt. Langflestir em fúsir að
gefa ættinga í lífshættu annað nýra
sitt. Flestar ígræðslur úr lifandi gjöf-
um hafa verið gerðar í Kaupmanna-
höfn en nokkrar hafa verið gerðar
í Bandaríkjunum, Englandi og
Svíþjóð.
ígrædd nýru úr
látnum mönnum
Sé ekki kostur á lifandi nýrna-
gjafa koma í sumum tilvikum nýru
til ígræðslu úr fólki sem er nýlátið.
Til þessa hefur verið um að ræða
nýru úr útlendu fólki. Við höfum
verið í samstarfi við Norðurlöndin
hvað þetta snertir. Ef fundist hefur
nýra sem passar sérstaklega í ein-
hvern íslending þá er látið vita og
þá verður að bregðast mjög fljótt
við. Oft er hringt á þeim tíma sem
ekki er hægt að nota áætlunarvélar.
Við höfum þá fengið hjálp frá Flug-
málastjóm til að flytja sjúklinginn.
Þá er flogið með hann á Ríkisspítal-
ann í Kaupmannahöfn, sem við höf-
um verið í sérstöku sambandi við,
en nýrað gæti allt eins komið frá
Finnlandi eða annars staðar frá.
Stofnun sem kölluð er Scandiatrans-
plant hefur skrá yfir alla nýrnaveika
á þessu svæði. Við höfum verið aðil-
ar að þessu síðan 1971, án þess að
hafa hingað til lagt neitt af mörkum.
Þetta á sennilega eftir að breytast
ef samþykkt verða hér á landi ný
lög, bæði um dauðaskilgreiningu og
ígræðslu líffæra. Vegna breyttra
aðstæðna hafa margar þjóðir á liðn-
um árum sett sér lög sem telja
mann Tátinn ef heili hans er hættur
að starfa. íslendingar eru síðastir
þjóða í Vestur-Evrópu til að und-
irbúa slíka Iöggjöf. Samþykkt þess
frumvarps sem fyrir liggur hefði í
för með sér litla breytingu en mikil-
væga engu að síður. Dauðsföll á
íslandi eru nú árlega 1700 til 1800
(uppl. frá Hagstofu ísl.) Einungis í
10-20% tilvika má búast við að leita
þurfi beinna skilmerkja heiladreps.
Verði þessi lög samþykkt má búast
við að inn í myndina komi ígræðsla
annarra líffæra, má þar nefna hjörtu
og lifur. Við höfum fengið ótrúlega
góða þjónustu frá þessari stofnun
frá upphafi. Hornhimnuflutningur
milli augna hefur verið framkvæmd-
ur hér í mörg ár.
Aðstandendur taka því yfirleitt
vel þegar farið er fram á að fá að
nota nýra úr látnum mannni. í slík-
um tilvikum er líka lögð áhersla á
fræðslu. Oft eru líffærin úr fólki sem
hefur verið heiladautt. Líka er stund-
um um að ræða fólk sem hefur lýst
yfir, og skrifað uppá kort því til
sannindamerkis, að nota megi líf-
færi úr því við dauða þess til að
græða í aðra. Slíkir nýrnagjafar eru
yfirleitt tiltölulega ungir. Flestir
þeirra sem deyja á þennan hátt verða
fyrir slysum, en stundum er dauða-
orsökin heilablæðingar sem stökum
sinnum koma fyrir hjá ungu fólki.
Líffærin, sem þurfa að vera í góðu
ásigkomulagi, koma helst frá tauga-
skurðlækningadeildum. Ef við fær-
um út í svona lagað hér, þyrftum
við að vera í sambandi við einhveija
ígræðslumiðstöð. Þá myndi koma
starfsmaður frá þeirri stofnun til að
fjarlægja líffærin úr hinum látna.
Slík samvinna myndi koma okkur
til góða að því leyti að við fengjum
fleiri tilboð um líffæri. Þetta eru til-
tölulega sjaldgæfar aðgerðir, því það
er aðeins í um tíu dauðsföllum á ári
sem hægt er að nýta líffæri. Það
eru álíka mörg tilvik og sjúklinga
sem þurfa á nýrnaígræðslu að halda
árlega."
Erfítt að þiggja líffæri
frá ókunnugum
Blaðamaður ræddi einnig við Jónu
Ólafsdóttur hjúkrunarfræðing, sem
sæti á í stjórn Félags nýrnasjúkra
og hjúkraði nýrnasjúkum um árabil.
„I mínu starfi varð ég þess stundum
vör hve erfiðara það er fyrir nýrna-
þega að þiggja líffæri úr látnu fólki
en lifandi. Lifandi nýmagjafí er yfir-
leitt nákunnugur ættingi sjúklings-
ins, en látnir nýrnagjafar eru hins
vegar algerlega ókunnugir nýrna-
þega,“ sagði Jóna. „Einu sinni
hringdi ég í unga konu sem þurfti
að fá ígrætt nýra. Ég sagði henni
þau gleðitíðindi að það biði eftir
henni nýra. Það var ákveðið að hún
færi í nýrnavél áður en hún færi út.
Þegar við sátum saman um nóttina
fór hún að velta fyrir sér ýmsum
spurningum viðvíkjandi aðgerðinni.
Þá kom í ljós að hún velti fyrir sér
hvort þetta væri nýra úr ungri mann-
eskju eða gamalli, úr karli eða konu.
Hún velti einnig fyrir sér hvernig
það væri að vakna upp með nýra
úr öðrum manni inni í sér og ýmis-
legt annað hugsaði hún um í þessa
veru. Það er mikið álag að fara í