Morgunblaðið - 03.02.1991, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. FEBRUAR 1991
1661
!' MÓAGU&’iÍlÁÉiIÐ' sun
«r
i. F
ar íáöi
30’
ÍT
2 3
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúarritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Stj órnmálasamband
við Litháen
Islenzk þingmannanefnd kom í
heimsókn til Lithácns fyrir
helgi og ummæli Eyjólfs Konráðs
Jónssonar, alþingismanns, í við-
tali við Morgunblaðið í gær,
benda til, að enn séu einhverjir
erfiðleikar á því að koma á
stjórnmálasambandi milli ríkj-
anna, þótt ríkisstjórnin hafi tekið
formlega ákvörðun um, að slíkt
skyldi gert. Jón Baldvin Hanni-
balsson, utanríkisráðherra, sagði
í viðtali við Morgunblaðið í gær,
að málið væri í höndum Litháa
og frekari vinna þyrfti að koma
til af þeirra hálfu áður en hægt
væri að ganga frá því hér.
Þessi ummæli utanríkisráð-
herra komu Eyjólfi Konráð Jóns-
syni á óvart, þar sem hann var
staddur í Vilnius og hafði átt
viðræður við Landsbergis, for-
seta Litháens, ásamt tveimur
öðrum íslenzkum þingmönnum.
„Þetta eru aldeilis fréttir fyrir
mig og fyrir þá, að það standi
upp á Litháa í þessu máli,“ sagði
Eyjólfur Konráð í samtali við
Morgunblaðið og bætti því við,"
samkvæmt upplýsingum frá
Landsbergis, að búizt væri við,
að hann og Jeltsín, forseti rússn-
eska þingsins, mundu undirrita
samkomulag um stjórnmálasam-
band milli Litháens og Rússlands
innan einnar viku.
Árni Gunnarsson, alþingis-
maður, sem einnig fór til Lithá-
ens, sagði í samtali við Morgun-
blaðið í gær: „Þeir hafa greini-
lega reiknað með því, að þetta
gengi hraðar hjá okkur, því aug-
ljóst er eftir viðræðurnar við
Landsbergis í dag, að þetta er
nú þeirra helzta haldreipi í þeim
slag, sem þeir eru í núna.- Þeir
hafa miklar áhyggjur af því, að
Jeltsín sé að tapa stöðu sinni í
rússneska þinginu.“
Þott það hafi ekki komið fram
opinberlega virðist sýnt af um-
mælum íslenzku þingmannanna,
að samskipti Litháens og rússn-
eska lýðveldisins hafi verulega
þýðingu í þessu sambandi. En
hvernig sem það mál er vaxið
er ljóst, að staðan af íslands
hálfu er þessi: íslenzka ríkis-
stjórnin hefur ítrekað lýst því
yfir, að formleg viðurkenning
Islands á Litháen frá því snemma
á þessari öld sé í fullu gildi.
Ágreiningur hefur skotið upp
kollinum hér innanlands um það,
1 1 r GIFTA
JL 1 »Sjálfstæð-
isflokksins er undir
því komin hvort hon-
um tekst að sannfæra
fólk um það honum
sé betur treystandi til
að standa vörð um borgaralega
mannúðarstefnu en öðrum þjóðfé-
lagsöflum; hann sé ábyrgasta
stjórnmálaafl landsins á upplausn-
ar- og breytingatímum. Innan þess-
arar stefnu eiga að blómstra marg-
vísleg sjónarmið. Andstæðurnar
kveikja nýjar hugmyndir. Flokkur-
inn þarfnast nú fremur en nokkru
sinni leiðsagnar ólíkra einstaklinga
úr öllum stéttum sem eru reiðubún-
ir að horfast í augu við áskoranir
nýs tíma. Það er jafnstórum flokki
hættulegt að þrengjast utanum fá-
menna flokksforystu, hvortsem er
á Suðurlandi eða Vestfjörðum;
Reykjanesskaga, Austurlandi, við
Eyjafjörð eða annars staðar. Gifta
Sjálfstæðisflokksins er þó ekki sízt
komin undir margbreytileik og al-
mennri þátttöku. Hún hefst í raun
þarsem skilin eru milli flokksbund-
inna sjálfstæðismanna og þeirra
kjósenda annarra sem hafa löngun
til að fylgja flokknum vegna þess
honum er betur treystandi fyrir
borgaralegri arfleifð á upplausn-
artímum en öðrum stjómmálaöfl-
um. Og þá mun-það ekki sízt ríða
baggamuninn að forystan verði
ekki viðskila við samtíðina; að
tíminn hlaupi ekki frá henni.
1 1 HÉR MÆTTI VEL
AAO*minna á ummæli Ha-
vels, eins helzta andófsmanns ald-
HELGI
spjall
arinnar en hann er
víst dæmigerður fjöl-
hyggjumaður, ef
marka má pólitíska
réttaijarmið. Ég veit
ekki hvort ég er hægri
eða vinstri sinnaður,
segir hann. Auk þess má hafa í
huga það var á forsendum félags-
legs markaðskerfis, eða borgara-
legrar mannúðarstefnu Erhards
sem Þýzkaland reis af rústum; vel-
ferðarstefnu sem vísar fram en
ekki aftur einsog margar úreltar
kennisetningar. Slík stefna boðar
virkt lýðræði, en engan endanlegan
sannleika til hægri eða vinstri. Er
þó fjarri öllu miðjumoði einsog við
þekkjum það. Hefur frelsi með
mannúð að leiðarljósi, en þessi tvö
orð ættu að vera kjörorð sjálfstæð-
isfólks, einsog Gísli Jónsson
kand.mag. hefur skrifað mér.
II n ÞAÐ ER AUGUÓST
III »gamla flokkaskipunin
hangir á bláþræði. Ég þykist sjá
svipuð einkenni nú og þegar flokk-
amir sem létu mest að sér kveða í
sjálfstæðisbaráttunni framyfir
1918 tóku að gliðna sundur áðuren
nýir flokkar risu af gömlum rústum,
en um það hef ég fjallað annars
staðar, bæði í ritinu Klofningur
Sjálfstæðisflokksins gamla 1915 og
Ólafs sögu Thors, og læt nægja að
vísa til þess. Sameiningartáknið,
sjálfstæðið, var fengið. Ný við-
fangsefni blöstu við. Samflokks-
menn tvístruðust í allar áttir. Finna
þurfti ný rifrildisefni. Og þá rak
marxisma á fjörur borgaralegra
flokksbrota og sameinaði þau í ein-
hvort ástæða sé til eða nauðsyn-
legt að ítreka og staðfesta þá
viðurkenningu. En ef einungis
er tekið mið af þeirri upphaflegu
afstöðu ríkisstjórnarinnar, að
formleg viðurkenning frá fyrri
tíð sé í fullu gildi, dugar það eitt
til þess, að við getum tekið
ákvörðun um að taka upp stjórn-
málasamband við Litháen. Sam-
kvæmt þeirri afstöðu ríkisstjórn-
arinnar lítum við á Litháen, sem
frjálst og fullvalda ríki og getum
tekið upp stjórnmálasamband við
Litháa, þegar okkur og þeim
hentar.
Nú má búast við viðbrögðum
af hálfu Sovétstjórnarinnar og
þau geta orðið harkaleg. En það
hefur alltaf legið fyrir, að svo
gæti orðið. Morgunblaðið hefur
í þessu sambandi ítrekað bent
á, að við eigum engra þeirra
hagsmuna að gæta í samskiptum
við Sovétríkin, sem valdi því, að
við getum ekki fylgt sannfær-
ingu okkar í þessu máli. Þetta
er sagt vegna þess, að augljós-
lega ráða aðrir hagsmunir því
hversu tregar ýmsar vestrænar
þjóðir eru til að taka upp málstað
Eystrasaltsþjóðanna.
Við getum keypt olíu frá öðr-
um en Sovétmönnum. Þeir hafa
nú þegar dregið svo verulega úr
síldarkaupum, að þau viðskipti
geta ekki þvælst fyrir mönnum
og við getum selt allan annan
fisk til annarra landa. Þess vegna
erum við fijálsir menn og getum
veitt þessari kúguðu þjóð allan
þann stuðning, sem smáþjóð get-
ur veitt annarri smáþjóð.
Bæði ríkisstjórnin og Jón
Baldvin Hannibalsson, utanríkis-
ráðherra, geta treyst því, að
íslenzká þjóðin mun standa að
baki þeim eins og klettur, ef
stjórnmálasamband við Litháen
verður til þess, að Sovétmenn
grípa til einhverra harkalegra
aðgerða gegn okkur. í þessu
máli eigum við að víkja aukaat-
riðum til hliðar og láta hugsjónir
og sannfæringu ráða ferð okkar.
Við höfum efni á því. Þess vegna
á að ganga frá stjórnmálasam-
bandi við Litháen nú, þótt ein-
hver vanhöld kunni að vera af
þeirra hálfu, sem ekki var séð
fyrir, þegar ríkisstjórnin tók
sínar ákvarðanir.
um flokki. Þannig kviknaði Sjálf-
stæðisflokkurinn í átakaeldi mikilla
andstæðna og hann varð söguleg
nauðsyn.
Framað fullveldi tókust sterkar
fylkingar á um sjálfstæðismálið og
leiðina að markinu. En þegar full-
veldið féll okkur í skaut einsog full-
þroska ávöxtur af aski sögunnar
riðluðust gömlu flokkarnir, ný við-
fangsefni blöstu við. Mörg flokks-
brot urðu til en sameinuðust síðan
í núverandi flokkaskipan. Tímamót-
in voru skýr, andstæður í sjálfstæð-
isátökum vantaði þegar fullt frelsi
var fengið. Nýr heimur blasti við.
Flest mál voru orðin þverpólitísk
ef miðað vár við gömlu flokkana.
Ljárinn dignaði, það þurfti að brýna
á ný.
Urlausnarefnin sem við blasa
verða ekki leyst með tveggja flokka
kerfi. Illleysanleg vandamál einsog
byggðastefna, kjördæmismál, kvóti
og viðhorf til fullveldis eru að verða
þverpólitísk og minna á deilurnar
uppúr 1918. Menn skipa sér í flokka
eftir lífsviðhorfum; þau fylgja litn-
ingunum. Ágreiningur milli hægri
og vinstri flokka svonefndra er nú
einkum um útþenslu og forsjá ríkis-
báknsins, þ.e. um skattastefnu,
samneyzlu, og hversu mikið félags-
lega aðstoðin á að kosta. En um
þetta er einnig deilt innan flokk-
anna og sýnist sitt hveijum þegar
á reynir. Línurnar eru engan veginn
jafnskýrar og áður; ágreiningurinn
ekki jafnaugljós.
M.
(meira næsta sunnudag.)
ALÞINGISKOSNINGAR
fara fram eftir tæpa
þijá mánuði. Þótt und-
irbúningur fyrir kosn-
ingarnar sé löngu haf-
inn af hálfu stjórn-
málaflokkanna er,
hann ekki kominn svo langt, að marka
megi í málfiutningi talsmanna þeirra,
hver verði helztu kosningamálin hjá flokk-
unum. Hins vegar er ekki fráleitt að íhuga
um hvaða mál æskilegt er, að kosninga-
baráttan snúist. Þótt margir geri lítið úr
baráttu flokkanna fyrir kosningar, mál-
flutningi þeirra og áróðri og fólk hafi
gjarnan á orði síðustu daga fyrir kjördag,
að það sé orðið leitt á pólitíkinni og nenni
ekki að fylgjast með fjölmiðlum, sem séu
uppfullir af kosningaumijöllun, er hér þó
um að ræða lýðræðið í verki. Og það er
engin ástæða til að gera lítið úr því.
Um hvað er æskilegt, að kosningabar-
áttan í vetur og vor snúist? Það er æski-
legt, að hún snúist um stóru málin, megin-
málin, sem sköpum geta skipt um framtíð
þjóðarinnar og þau eru óvenju mörg á
dagskrá að þessu sinni. Stjórnmálin á
Islandi eru um of bundin við persónur.
Sjálfsagt verður það alltaf svo að ein-
hveiju.marki, ekki sízt á fjölmiðlaöld, en
málefnin mega ekki gleymast. Hér á eft-
ir verða rakin nokkur af þeim málum, sem
Morgunblaðið telur æskilegt, að fjallað
verði um í kosningabaráttunni.
Stærsta og þýðingarmesta málið, sem
nú er til umfjöllunar á innlendum vett-
vangi er tvímælalaust fiskveiðistefnan og
það er höfuðnauðsyn, að um hana verði
ítarlega rætt í kosningabaráttunni m.a.
til þess að tryggja, að kjósendur geri sér
grein fyrir um hvað ágreiningurinn snýst.
Eins og ítrekað hefur verið vikið að hér
í blaðinu verður enginn friður um þá fisk-
veiðistefnu, sem nú er í gildi og kvótakerf-
ið í sinni núverandi mynd. Þess vegna er
æskilegt, að umræður um málið í kosn-
ingabaráttunni verði til þess að skýra það
betur og skilgreina og leggja um leið
drög að málamiðlun, sem byggir á því
grundvallaratriði, að fiskimiðin eru sam-
eign þjóðarinnar. Fyrir því eru bæði sögu-
leg rök í ljósi ellefu hundruð ára búsetu
þjóðarinnar og lagarök, þar sem er sú
ákvörðun löggjafarvaldsins að lögfesta
ákvæði um sameiginlegan eignarrétt
þjóðarinnar að fiskimiðunum.
Afstaða Morgunblaðsins til þessa máls
er ótvíræð. Morgunblaðið telur, að í nú-
verandi kvótakerfi felist einhver mesta
eignatilfærsla íslandssögunnar, sumir
segja hin mesta frá því, að konungsvald-
ið sölsaði undir sig kirkjujarðir í skjóli
siðaskiptanna um miðjá sextándu öld.
Morgunblaðið er þeirrar skoðunar, að
eðlilegt sé, þar sem um takmarkaða auð-
lind er að ræða, að nokkurt endurgjald
komi fyrir afnotaréttinn af henni. Hins
vegar hefur blaðið bent á nauðsyn þess,
að slíkar hugmyndir verði útfærðar frek-
ar til þess að þær verði samkeppnisfær-
ar, ef svo má að orði komast, við kvóta-
kerfið eins og það hefur þróazt og verið
framkvæmt. Jafnframt er augljóst, að um
nýja skipan þessara mála verður að nást
málamiðlun. Utgerðarmenn geta ekki
búizt við að halda núverandi kerfi en
andmælendur þess verða að gera sér grein
fyrir því, að nýrri fiskveiðistefnu verður
ekki hrundið í framkvæmd án þátttöku
og aðildar útgerðarmanna og sjómanna.
Annað stórt mál, sem æskilegt er, að
komi til ítarlegrar umræðu í kosningabar-
áttunni eru tengsl okkar við þróunina í
Evrópu. Nú standa yfir viðræður milli
EB og EFTA um myndun hins svokallaða
evrópska efnahagssvæðis. Meiri bjartsýni
sýnist nú ríkja um niðurstöður þeirra við-
ræðna en áður. Það á út af fyrir sig al-
veg eftir að gera þjóðinni grein fyrir því
hvað felst í hugsanlegri þátttöku okkar
í EES en sjálfsagt erfiðleikum bundið að
gera það fyrr en samningaviðræður eru
komnar á lokastig. Hins vegar er nauð-
synlegt að ræða vítt og breitt um afstöðu
okkar til Evrópumálanna, um þann mögu-
leika, að ísland verði hluti af sameiginleg-
um vinnumarkaði EB og EFTA-ríkja, um
fijálsa fjármagnsflutninga milli landa, um
afstöðu okkar til samstarfs þessara þjóða
á sviði peningamála og um viðskiptamál
okkar og EB. Skoðanir eru skiptar í flest-
um ef ekki öllum flokkum um þessi mál.
Nokkur hópur manna a.m.k. í Sjálfstæðis-
flokki og Alþýðuflokki og jafnvel fleiri
flokkum hallast að því, að aðild að EB
geti komið til greina eftir nokkur ár.
Aðrir eru því algerlega andvígir.
Einnig í þessum efnum er afstaða
Morgunblaðsins skýr: blaðið telur, að
aðild að EB komi ekki til greina að
óbreyttum aðstæðum. Eignaraðild útlend-
inga að íslenzkum sjávarútvegsfyrirtækj-
um komi ekki til greina og veiðiheimildir
EB-ríkja innan ’ íslenzkrar fiskveiðilög-
sögu komi ekki til greina. Að öðru leyti
telur Morgunblaðið, að við eigum að taka
upp náin samskipti við Evrópuríkin enda
leiðir það af sjálfu sér, að svo verði. Þessi
ríki standa ekki einungis næst okkur í
menningarlegu tilliti heldur eru þau orðin
aðalviðskiptasvæði okkar og þýðingar-
mesti útflutnirigsmarkaður. Jafnframt er
ljóst, að merkilegt stefnumótandi starf
fer fram á vegum framkvæmdastjórnar
Evrópubandalagsins í Brussel, sem við
íslendingar getum hagnýtt okkur með
margvíslegum hætti og með því að fylgja
eftir ýmiss konar stefnumörkun á þeihi
vettvangi getum við skapað íslenzku at-
vinnulífi svipuð starfsskilyrði og þau fyrir-
tæki búa við, sem okkar fyrirtæki þurfa
að keppa við. Þott aðild að Evrópubanda-
laginu sé ekki raunhæfur kostur á næstu
árum að óbreyttum aðstæðum er nauð-
synlegt og óhjákvæmilegt fyrir okkur að
fylgja eftir þróun Evrópuríkjanna á fjöl-
mörgum sviðum.
Hér hafa verið nefnd tvö þeirra mála,
sem hæst ber á innlendum vettvangi og
í alþjóðlegum samskiptum okkar. Nauð-
synlegt er, að bæði þessi málefni verði
rædd ítarlega í kosningabaráttunni til
þess að kjósendur geti áttað sig á stefnu
og afstöðu flokkanna til þessara grund-
vallarmála.
Frjálst at-
vinnulíf -
aukin sam-
keppni
DYPSTA EFNA-
hagslega lægð,
sem við höfum lent
í um tveggja ára-
tuga skeið hefur
nú staðið á þriðja
ár, leitt til stöðnun-
ar í atvinnulífi og
verulegrar kjaraskerðingar, ef miðað er
við lífskjör á árinu 1987 og framan af
árinu 1988. Núverandi ríkisstjórn hefur
staðið nánast aðgerðarlaus frammi fyrir
þessum vanda. Einu athafnir hennar eru
þær að setja upp flókið og dýrt sjóða-
kerfi til þess að halda gjaldþrota fyrir-
tækjum gangandi í nokkur ár í viðbót.
Þessi ráðstöfun hefur seinkað endurskipu-
lagningu íslenzks atvinnulífs í allmörg
ár, en slík nýskipan er forsenda bættra
lífskjara í landinu.
Af þessum sökum hlýtur stefnan í at-
vinnumálum að verða eitt helzta kosn-
ingamálið í vor. Fiskveiðistefnan, sem
áður var nefnd er að sjálfsögðu grundvöll-
urinn en á henni þarf að byggja ný átök
til endurnýjunar í atvinnulífinu. Reynsla
okkar íslendinga er sú, að atvinnufyrir-
tækjunum vegnar bezt, þegar þau njóta
sem mests fijálsræðis til athafna og að
neytendum vegnar bezt, þegar fijáls sam-
keppni fær að njóta sín.
Fijáls samkeppni nýtur sín á sumum
sviðum í okkar þjóðfélagi en ekki öllum.
Samgöngur eru orðinn veigamikill þáttur
í atvinnulífinu og þar er frjáls samkeppni
of takmörkuð. I millilandaflugi ríkir inn-
REYKJAVIKURBREF
■i ■
Laugardagur 2. febrúar
lend einokun, þótt Flugleiðir verði að
mæta samkeppni frá erlendum flugfélög-
um, sem hafa ríkari heimild til flugs hing-
að en þau notfæra sér og í innanlands-
flugi er takmörkuð samkeppni. í sigling-
um ríkir frelsi en það er þó minna en
ætla mætti á yfirborðinu. Þegar danskt
skipafélag hugði á reglulegar siglingar
til Islands sl. haust kom í ljós, að í fyrstu
komst það hvergi að hafnarbakka, sem
eru nánast einokaðir af íslenzkum skipa-
félögum! Ástæða er til að spyija, hvort
stArlega hafi dregið úr samkeppni milli
viðskiptabanka og sparisjóða eftir sam-
einingu fjögurra banka í Islandsbanka og
tilefni er til að benda á, að nánast öll
verðbréfafyrirtæki landsins eru að öllu
leyti eða að verulegum hluta í eigu banka
og sparisjóða, sem jafnframt annast mest-
an hluta hins nýja og unga hlutabréfa-
markaðar.
Það er neytendum til hagsbóta að auka
samkeppni á þessum sviðum. Morgun-
blaðið hefur hvatt til þess, að millilanda- ’
flug verði gefið fijálst og vakið athygli á
þeirri hættu, sem er á, að samkeppni á
fjármagnsmarkaðnum verði mjög tak-
mörkuð eins og nú horfir. Jafnframt hef-
ur blaðið undirstrikað nauðsyn þess, að
settar verði strangar leikreglur á hinum
unga hlutabréfamarkaði, sem komi í veg
fyrir, að hluthafar verði hlunnfarnir á
einn eða annan veg.
Með því að gefa flugið fijálst og opna
allar gáttir í viðskiptum með ijármagn
við útlönd er hægt ’ að hleypa nýjum
krafti í samgöngufyrirtæki og fjármagns-
markaðinn og jafnframt tryggja þá sam-
keppni frá útlöndum, sem bersýnilega er
nauðsynleg á sumum sviðum til þess að
neytendur verði ekki fórnarlömb einokun-
ar og of lítillar samkeppni.
En jafnframt er nauðsynlegt að ijúfa
þá einokun, sem íslenzkur landbúnaður
hefur á framleiðslu matvæla fyrir lands-
menn, alltof dýrra matvæla. Það er mik-
ill misskilningur, að einhver innflutningur
á matvælum erlendis frá muni leggja
íslenzkan landbúnað í rúst. Þvert á móti
er fyllsta ástæða til að ætla, að landbún-
aðarafurðir standi svo traustum fótum
meðal neytenda, að innfluttar búvörur
ættu erfitt uppdráttar í samkeppni við
hinar innlendu. Engu að síður er nauðsyn-
legt að skapa íslenzkum landbúnaði að-
hald með einhveijum innflutningi og
reyna með því móti að ná fram lækkun
á matvælaverði, sem er alltof hátt hér
miðað við það, sem gerist í öðrum löndum
og fólk verður ekki sízt vart við á sam-
dráttartímum, sem nú.
Það.er afar æskilegt, að þessi málefni
atvinnulífsins komi til umræðu í þeirri
kosningabaráttu, sem í hönd fer. Hvaða
flokkar eru tilbúnir til að standa að frelsi
í millilandaflugi? Hvaða flokkar eru til-
búnir til að stuðla að aukinni samkeppni
á fjármagnsmarkaðnum? Hvaða flokkar
eru tilbúnir til að veita innlendri landbún-
aðarframleiðslu aðhald með einhveijum
takmörkuðum innflutningi? Menn þurfa
ekki að velkjast í vafa um, að kjósendur
hafa áhuga á að fá svör við þessum spurn-
ingum fyrir kosningar. Nýsköpun atvinn-
ulífsins er forsenda fyrir því, að hægt
verði að bæta lífskjör landsmanna, þegar
til lengri tíma er litið, en bág kjör hluta
þjóðarinnar eru eitt þeirra mála, sem
óhjákvæmilega koma til umræðu í kosn-
ingabaráttunni. Eins og bent var á hér í
Reykjavíkurbréfi fyrir skömmu verður
ekki undan því vikizt að bæta verulega
kjör þeirra, sem erfiðasta afkomu hafa.
Á SÍÐUSTU VIK-
um hefur nýtt mál
komizt í sviðsljósið,
sem stjórnmála-
flokkarnir verða að
taka afstöðu til,
þótt þeir fegnir vildu losna við það, senni-
Menningar-
legt sjálf-
stæði
lega af ótta við háttvirta kjósendur, en
það er sú innrás alþjóðlegrar fjölmiðlunar
í íslenzka menningarlandhelgi, sem við
stöndum frammi fyrir.
Enginn stjórnmálamaður hefur gengið
fram fyrir skjöldu. Enginn hefur látið
uppi skoðun, sem máli skiptir. Útsending-
ar gervihnattasjónvarpsstöðvanna hafa
verið vinsælar meðal almennings og þess
vegna þora stjómmálamennimir ekki að
láta aðra skoðun í Ijós, þótt þeir kunni
að hafa hana. Þetta kjarkleysi breytir
ekki því, að nýjar aðstæður kalla á stefnu-
mörkun og það hið fyrsta. Þess vegna
er bæði rétt og skylt, að þessi málefni
komi til umræðu í kosningabaráttunni og
flokkamir geri grein fyrir afstöðu sinni.
Inn í þetta fléttast svo hin almenna staða
á íslenzkum ijölmiðlamarkaði, sem kallar
á nýjar aðgerðir. Hversu lengi á Ríkisút-
varpið að njóta forréttinda með innheimtu
afnotagjalda? Er tímabært að setja
ákveðnar reglur um efni sjónvarpsstöðv-
anna, eins og tíðkast í flestum Evrópu-
löndum? Er ástæða til að setja ákveðnar
reglur um auglýsingar í sjónvarpi, eins
og framkvæmdastjórn Evrópubandalags-
ins er að gera? Er orðið tímabært að
verja verulegum fjármunum til þess að
setja íslenzkt tal inn á erlent myndefni?
Morgunblaðið hefur bent á ákveðnar
leiðir í þessum efnum: Það er betra, að
20-30 erlendar gervihnattastöðvar frá
mörgum þjóðlöndum, sem senda út á
mörgum tungumálum náist á íslandi held-
ur en ein eða tvær frá hinum engilsaxn-
eska heimi. Jafnframt er eðlilegt, að þeir,
sem fá úthlutað rásum til þess að senda
slíkt efni út greiði fyrir það umtalsverðar
íjárhæðir, eins og nú er gert í Bretlandi
að ráði Margrétar Thatcher. Þessum ijár-
munum má svo verja til þess að efla inn-
lenda dagskrárgerð og bæta samkeppnis-
stöðu íslenzkra sjónvarpsstöðva gagnvart
hinum erlendu. Morgunblaðið hefur raun-
ar líka sett fram þá skoðun, að öflugustu
menningarvarnir þjóðarinnar yrðu í því
fólgnar að veija verulegum fjármunum
úr almannasjóðum til þess að talsetja
erlent kvikiriyndaefni með íslenzku tali,
eins og gert er í flestum Evrópulöndum.
Byggðamál-
in - ríkis-
fjármál
FYRIRSJAAN-
legt er, að byggða-
málin verða ofar-
lega á baugi í þess-
ari kosningabar-
áttu eins og verið
hefur í marga áratugi. Að þessu sinni er
þó Ijóst, að byggðamálin eru mjög samof-
in fiskveiðistefnunni. Á margan hátt má
segja, að vel heppnuð og öflug fiskveiði-
stefna sé um leið vel heppnuð og öflug
byggðastefna. Velferð landsbyggðarinnar
er með öðrum orðum nátengd stöðu sjáv-
arútvegsins. Gangi útgerð og fiskvinnsla
vel er uppgangur á landsbyggðinni. Sé
um að ræða samdrátt í þessum höfuðat-
vinnugreinum landsmanna getur blasað
við fólksflótti úr stijálbýli.
Byggðamálin verða því ekki skilin frá
þeim almennu umræðum um stöðu at-
vinnulífsins, sem vikið var að hér að fram-
an. Fjáraustur úr opinberum sjóðum til
einstakra byggðarlaga hefur enga hag-
nýta þýðingu. Hann getur leyst aðkall-
andi vanda í skamman tíma en er engin
lausn og verður ekki til þess að tryggja
búsetu í landinu öllu, sem er markmið
okkar og metnaður.
Loks er fyrirsjáanlegt, að ríkisfjármálin
og skattaáþjánin verða eitt af höfuðmál-
um kosninganna. Hallarekstur á ríkissjóði
síðustu árin er geigvænlegur. Skuldasöfn-
un ríkisins er ískyggileg. Eina vörn núver-
andi ríkisstjórnar og fjármálaráðherra er
sú, að tekizt hafi að fjármagna þennan
halla með lántökum innanlands. En hvers
vegna hefur það tekizt? Vegna þeirrar
almennu deyfðar, sem ríkt hefur í at-
vinnumálum og dregið verulega úr láns-
Morgunblaðið/KGA
fjárþörf fyrirtækjanna. Um leið og nýtt
líf færist í atvinnuvegina þurfa þeir á
auknu fjármagni að halda og þá verður
ekki til fé í landinu bæði fyrir atvinnufyr-
irtæki og til þess að íjármagna sívaxandi
halla ríkissjóðs.
í kosningabaráttunni hvílir sú skylda
á stjórnmálaflokkunum að gera þjóðinni
grein fyrir því annars vegar, hvemig þeir
hyggjast draga úr hallarekstri ríkissjóðs
og hins vegar hvemig þeir hugsa sér að
draga úr þeirri skattpíningu, sem hér er
stunduð nú. Raunar er fyrirsjáanlegt, að
hugsanlegar skattahækkanir verða eitt
af helztu átakamálum kosninganna, þar
sem formenn Framsóknarflokks og Al-
þýðubandalags hafa báðir lýst því yfír,
að skatta þurfí að hækka.
Hér hafa verið nefnd nokkur málefni,
sem ýmist er æskilegt að komi til um-
ræðu í kosningabaráttunni í vetur og vor
eða fyrirsjáanlegt er að verða til um-
ræðu. Það skiptir óvenju miklu máli að
þessu sinni að kosningabaráttan beinist
í málefnalegan farveg vegna þess, að
þjóðin stendur frammi fyrir svo mörgum
mikilvægum málum, sem taka þarf af-
stöðu til á næstu áram. Tíminn fram að
aldamótum verður bæði örlagaríkur og
viðburðaríkur.
„Um hvað er
æskilegt, að kosn-
ingabaráttan í
vetur og vor snú-
ist? Það er æski-
legt, að hún snúist
um stóru málin,
meginmálin, sem
sköpum geta
skipt um framtíð
þjóðarinnar og
þau eru óvenju
mörg á dagskrá
að þessu sinni.“