Morgunblaðið - 21.03.1991, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. MARZ 1991
Fyrirþásemspá
í verð og gæði
Hlutverk Ríkisútvarpsins
verður ekki frá því selt
u. junnsun & Kaaberhf
SÍMI: 91 -24000
eftir Bjarna
Sigtryggsson
• „Ríkisútvarpið þarf að feta
vandrataðan meðalveg; að
hvika ekki frá skyldum sínum
en bjóða þó dagskrá sem fellur
flestum í geð.“
• „Rás 2 verður ekki skilin frá
þjónustu Ríkisútvarpsins frem-
ur en aðrir dagskrárliði."
Tvær veigamiklaii ákvarðanir hafa
nýlega verið teknar, sem varða Ríkis-
útvarpið og framtíð þess. Önnur
þeirra er ákvörðun Háskólaráðs um
að leita eftir heimild og stuðningi
við uppbyggingu sjónvarpsstöðvar
sem Háskóli íslands starfræki; hin
er samþykkt landsfundar Sjálfstæð-
isflokksins um að selja beri aðra af
rásum Ríkisútvarpsins, hljóðvarps.
Þar sem báðar þessar ákvarðanir
virðast hafa verið teknar án þess að
fyrir hafi legið nægjanlega ítarleg
greinargerð um hlutverk ríkisút-
varps, langar mig að leggja hér orð
í belg og freista þess að skýra nokk-
ur atriði, sem varða málið mjög.
Rás 2 er ekki sjálfstæð útvarps-
stöð, heldur aðeins hluti af heildar
dagskrárgerð Ríkisútvarpsins. Þar
er að störfum dagskrárfólk Ríkisút-
varpsins; dagskrá rásarinnar er einn
þáttur dagskrárstefnu útvarpsins og
miðast við það að uppfylla óskir
hlustenda um land allt.
Þessari dagskrá er svo komið til
skila aum dreifikerfi, sem er í umsjá
Pósts og síma. Það er því vandséð
hvað vera ætti til sölu og allt eins
hægt að bjóða sérstakfega til sölu
þáttinn Landið og miðin ásamt Þjóð-
arsál og Leikriti vikunnar.
Markmið einkastöðva
Mergur málsins er sá, 'að Rás 2
verður ekki aðskilin frá þjónustu
Ríkisútvarpsins fremur en einstaka
dagskrárliðir. Hinsvegar var sú
breyting gerð á útvarpslögum fyrir
fáum árum, að réttur til útvarps-
rekstrar var gefinn frjáls. Það var
íslenska útvarpsfélagið sem þá reið
á vaðið og hóf jafnframt útvarps-
sendingum Bylgjunnar sölu almenn-
ingshlutabréfa. Þá varþað kunngjört
að markmið félagsins væri að ná
ávöxtun eigin fjár, sem mig minnir
að hafi verið 21,74% ársávöxtun eða
þar um bil.
Þar með var lýðum ljóst hvert var
meginmarkmið þess félags.
Frá Ríkisútvarpinu er hins vegar
ekkert að selja, því öllum stendur til
boða rétturinn til að útvarpa — en
munurinn á hinum fijálsa rétti ein-
staklinga og rétti Ríkisútvarpsins er
sú skylda hins síðarnefnda að ná til
alls þorra þjóðarinnar. Það sem
greinir á er því þetta:
1. Allir sem útvarpa hafa rétt til að
selja auglýsingar í dagskrá sinni.
Aðeins Ríkisútvarpið hefur rétt
til að innheimta afnotagjald.
2. Allir sem útvarpa mega gera það
með hveijum hætti sem þeim sýn-
ist, nema Ríkisútvarpið. Það verð-
ur að sinna margháttuðum skyld-
um, þar sem einkastöðvar eru
lausar allra kvaða.
Þær skyldur sem Ríkisútvarpinií
eru á herðar lagðar eru margháttað-
ar. Það gegnir veigamiklu öryggis-
hlutverki, sem enginn annar getur
sinnt, þar sem engin önnur stöð hef-
ur þá skyldu að ná til alls þorra lands-
manna. Það gegnir skyldum og rækt
við íslenska tungu og menningu, sem
einkastöðvar geta vikið sér hjá að
sinna. Og síðast en ekki síst hefur
Ríkisútvarpið fræðsluskyldu að
gegna, sem rétt er að huga sérstak-
lega að nú, þegar Háskóli íslands
telur sig þess umkominn að sinna
því hlutverki.
Fræðsluskylda
Dr. Anthony Bates, prófessor og
einn af frumkvöðlum sjónvarps-
kennslu við Open University í Eng-
landi og guðfaðir sjónvarpskennslu
í fjölda annarra landa, þeirra á með-
ál Noregi, hefur í einu rita sinna
gert ítarlega grein fyrir fræðsluhlut-
verki ríkisútvarps ’) þar sem hann
greinir milli þess sem kalla mætti
annars vegar fræðsluefni og hins
vegar fræðandi efni.
Fræðsluefni (Educational Pro-
gramming) er það sjónvarpsefni
ssem beinlínis er gert til að nota sem
námsstoð. Enskukennsla í sjónvarpi
er gleggsta dæmi um slíka dagskrár-
gerð. Fræðandi efni (Educative Pro-
gramming) getur hentað sem náms-
stoð, en er fyrst og fremst gert fyrir
almenna áhorfendur. Það er fræð-
andi þar sem það vekur gjarnan til
umhugsunar og veitir innsýn í tiltek-
inn heim, en getur í senn, ef vel tekst
til, orðið ágætis afþreying.
Ríkisútvarp/sjónvarp hefur skyld-
um að gegna að upplýsa, fræða og
mennta, og frá þeim skyldum getur
það engan veginn vikist. Einkasjón-
varp má bjóða þá dagskrá sem stjórn-
endum þess sýnist — og ekki ólíidegt
að eigendur þess krefjist tiltekinnar
ávöxtunar á fjárframlög sín. Þess
vegna er að vænta þeirrar tilhneig-
ingar einkastöðva að keppast um að
bjóða vinsælt afþreyingarefni sem
höfðar til sem flestra áhorfenda og
laðar þannig til sín auglýsendur. Rík-
isútvarp þarf hins vegar að feta
vandrataðan meðalveg; að hvika ekki
frá skyldum sínum en bjóða þó dag-
skrá sem fellur sem flestum í geð.
Þetta síðarnefnda er einkanlega mik-
ilvægt gagnvart þeim áhorfendum,
sem eiga ekki annarra útvarps- eða
sjónvarpsstöðva völ. En jafnframt
er það mikilvægt fyrir Rikisútvarp
og sjónvarp að dagskrárheildin falli
mörgum í geð, eigi hinu fræðandi
hlutverki að verða vel sinnt. Það
yrði til lítils að gera mikilvægum
menningarviðburðum skil, að vara
fólk við náttúruhamförum eða fiytja
fólki við sjávarsíðuna fréttir af afla-
brögðum og fiskmörkuðum, ef dag-
skráin í heild væri svo illa og tætings-
lega samsett, að hún höfðaði ekki
tii meginþorra fólks.
Það var af þessum ástæðum sem
Ríkisútvarpið þróaði tvíþætta út-
varpsdagskrá þegar þess var kostur,
ti! þess að bjóða sem vandaðasta
heild. Og það er af sömu ástæðum
sem ekki væri raunhæft að bjóða
hluta þessarar dagskrár til sölu.
Misskilningur Háskólaráðs
En jafnframt skýrir þetta hvers
vegna sú ákvörðun Háskólaráðs að
hefja undirbúning eigin sjónvarps-
stöðvar, er byggð á misskilningi.
í fyrsta lagi er það aðeins Ríkis-
sjónvarpið sem hefur yfir að ráða
dreifikerfi fyrir sjónvarp er nær til
alls þorra landsmanna. Háskólasjón-
varp yrði því óhjákvæmilega að fá
aðgang að lausum tímum í dagskrá
Ríkissjónvarpsins.
í öðru Iagi er hætt við því að