Morgunblaðið - 14.11.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. NOVEMBER 1991
ísland í Evrópu
eftír Þorvald
Gylfason
Það hlýtur að vera öllum þorra
almennings í EFTA-löndunum
mikill léttir, að samningar um
Evrópskt efnahagssvæði (EES eða
EEA) skuli hafa tekizt. Það hefði
valdið miklum vonbrigðum um alla
Evrópu, ef ágreiningur um um-
ferðarþunga í Alpafjöllum og um
sjávarútveg í Noregi og hér heima
hefði orðið til þess að koma í veg
fyrir samninga. Það gerðist ekki.
Það er samningamönnum íslands
til sóma, að þeim skuli hafa tekizt
að stuðla að þessari niðurstöðu.
I. Mikið í húfi
Þeir sem hafa borið mest lof á
EES-samninginn hér heima, hafa
lagt mesta áherzlu á frjálsan mark-
aðsaðgang íslenzkra sjávarafurða.
Víst er það mikils vert, að hagur
útvegsfyrirtækja hefur verið
tryggður með þessum hætti. Hag-
ræði fyrirtækjanna af tollfrelsi
felst í því, að þau geta þá selt
meiri fisk í Evrópu og fengið hærra
verð fyrir hann en ella.
Hinu mega menn þó ekki horfa
fram hjá, að EES-samningurinn
snýst um margt annað, sem skipt-
ir miklu meira máli, þegar öllu er
á botninn hvolft. Hagur okkar fs-
lendinga af þessum samningi er
alls ekki bundinn við tollfijálsan
aðgang að Evrópumarkaði. Hann
er ekki heldur bundinn við væntan-
legan efnahagsávinning eingöngu.
Hér er miklu meira í húfi.
íslenzkt þjóðfélag hefur tekið
stakkaskiptum á þessari öld. Við
lifum ekki lengur á fiski fyrst og
fremst. Sjávarútvegur gegnir ekki
jafnmikilvægu hlutverki í þjóð-
arbúskap okkar og áður, enda hafa
stjórnvöld keppt að því undanfarna
áratugi að draga úr einhæfni at-
vinnulífsins í landinu. Það er fyrir-
sjáanlegt, að hlutdeild sjávarút-
vegs í mannafla, þjóðarframleiðslu
og gjaldeyristekjum mun minnka
verulega á næstu árum og áratug-
um vegna þess, að fiskstofnarnir
umhverfís landið eru fullnýttir. Við
getum því ekki vænzt þess að
draga meiri físk úr sjó en við ger-
um nú. Hins vegar getum við reynt
að koma sjávarfanginu í hærra
verð, meðal annars með auknu
markaðsstarfi, meiri vinnslu og
með því að flytja fiskinn ferskan
út á erlendan gæðafiskmarkáð.
II. Hagur almennings
Við íslendingar lifum ekki á
útflutningi strangt tekið, heídur
innflutningi. Það eru útlendingar,
sem lifa á okkar útflutningi. Þeir
borða fiskinn, sem við flytjum út.
Við notum gjaldeyristekjumar af
útflutningnum til að kaupa inn-
flutning. Rösklega þriðjungur af
allri vöru og þjónustu, sem við
notum, er keyptur frá útlöndum.
Við lifum á innflutningi. Það gera
allar aðrar Evrópuþjóðir líka. Við
flytjum út til þess að geta flutt
inn. Við hefðum engan hag af út-
flutningi, ef ekkert væri að fá fyr-
ir gjaldeyristekjumar.
Af þessu getum við séð, að lækk-
un innflutningsverðs er mikið
hagsmunamál fyrir þessa þjóð ekki
síðúr en hækkun útflutningsverðs.
Hagur okkar íslendinga og ann-
arra Evrópuþjóða af EES-
samningnum er að miklu leyti fólg-
inn í þessu. Efnahagsávinningur-
inn felst fyrst og fremst í því, að
aukin samkeppni í viðskiptum með
vörur, þjónustu og fjármagn og
aukið frelsi til búferiaflutninga
mun færa verðlag og um leið fram-
færslukostnað heimilanna niður á
við og glæða eftirspum og fram-
leiðslu með því móti.
Hversu mikil verða þessi áhrif?
Erlendir hagfræðingar hafa komizt
að þeirri niðurstöðu, áð almennt
verðlag í álfunni muni lækka smám
saman úm 6% á firnm til sex ámm
í kjölfar markaðssameiningarinnar
að öðru jöfnu og að framleiðsla
pg tekjur muni aukast um 4-5% á
ári umfram þann hagvöxt, sem
ætti sér stað ella. Hér er átt við
markaðssameiningu Evrópuband-
alagsríkjanna tólf án EFTA-land-
anna sex (eða sjö, ef Lichtenstein
er talið með). Þetta er höfuðniður-
staða Cecchini-skýrslunnar svo
nefndu, sem kom út á vegum Evr-
ópubandalagsins 1988. EES-
samningurinn tryggir EFTA-þjóð-
unum næstum allan ávinning EB-
ríkjanna af innri markaðnum eftir
1992, ef lítils háttar tolleftirlit á
STARFSLOK
Upplýsingafundur fyrir fólk frá 60 ára aldri, haldinn að Hótel Lind
Rauðarárstíg 18, Reykjavík, laugardaginn 16. nóvember frá kl. 13 - 17.
kl. 13.00 Kynning á dagskrá.
kl. 13.10 „Að ávaxta sitt pund”.
Séra Tómas Sveinsson.
kl. 13.30 Bætur frá Tryggingastofnun.
Ásta R.Jóhannesdóttir, deildarstjóri.
kl. 13.50 Húsnæðismál.
Ásgeir Jóhannesson, forstjóri.
kl. 14.10 Skipulag á þjónustu við aldraða í Reykjavík.
Þórir S.Guðbergsson, félagsráðgjafi.
kl. 14.30 Ábyrgð á eigin heilsu.
Sigurður Kristinsson, læknir.
kl. 14.45 íþróttir og útivist.
Guðrún Níelsen, íþróttakennari.
kl. 15.05 Kaffi.
kl. 15.30 Sjálfboðaliðastarf Rauða kross íslands.
Guðlaug Ingólfsdóttir, Kvennadeild Reykjavíkurdeildar RKÍ.
kl. 15.50 Fjármál.
Gunnar Baldvinsson, rekstrarhagfræðingur.
kl. 16.10 Undirbúningur starfsloka.
Ásdís Skúladóttir, félagsfræðingur.
kl. 16.30 Tómstundir.
Anna Sigurkarlsdóttir, forstöðumaður.
kl. 16.50 Umræður og dagskrárlok.
Skráning í síma 26722 fyrir kl. 12 föstudaginn 15. nóvember.

FRÆÐSLUMIÐSTÖÐ
RAUÐA KROSS ÍSLANDS
Rauðarárstíg 18 - Reykjavík - sími: 91-26722
Þorvaldur Gylfason
„Efnahagsávinningnr-
inn felst fyrst og fremst
í því, að aukin sam-
keppni í viðskiptum
með vörur, þjónustu og
fjármagn og aukið
frelsi til búferlaflutn-
inga mun færá verðlag
og um leið framfærslu-
kostnað heimilanna nið-
ur á við og glæða eftir-
spurn og framleiðslu
með því móti.”
landamærum EB og EFTA-ríkja
er undan skilið. Á hinn bóginn má
búast við því, að víðtækari mark-
aðssameining 18 eða 19 ríkja í
stað 12, eins og nú hefur verið
samið um, muni væntanlega skila
enn meiri búbót en ella.
Hvernig má það vera, að mark-
aðssameining geti skilað svo mikl-
um árangri? Svarið er einfalt. Við
höfum langa reynslu af fijálsum
vöruviðskiptum í Evrópu. Vöruvið-
skiptafrelsi hefur átt dijúgan þátt
í batnandi lífskjörum almennings
í álfunni undanfarinn mannsaldur.
Það kemur hagfræðingum ekki á
óvart. Þeir hafa bent á kosti
fijálsra búskaparhátta í meira en
tvö hundruð ár. Með rök og reynslu
að leiðarljósi hafa ríkisstjórnir Evr-
ópulandanna nú ákveðið að stíga
næsta skref og innleiða fijáls við-
skipti með þjónustu og fjármagn
og fijálsa búferlaflutninga. Þá mun
ýmis þjónusta lækka í verði í skjóli
aukinnar samkeppni, til dæmis
bankaþjónusta, ferðalög, flutning-
ar og tryggingar. Aukin sam-
keppni um útboð ýmissa fram-
kvæmda mun draga úr kostnaði.
Síðast en ekki sízt munu aukin
samkeppni og samvinna milli Evr-
ópuþjóðanna leiða til meiri hag-
kvæmni í rekstri fyrirtækja og
örari tækniframfara.
Tölurnar í Cecchini-skýrslunni
eru að sönnu ekki óyggjandi, enda
er engum reynslurökum til að
dreifa um áhrif markaðssamein-
ingar af því tagi, sem er í vænd-
um, en þær eru þó líklega nálægt
réttu lagi að dómi margra sérfræð-
inga. Sumir hagfræðingar hafa
nefnt lægri tölur í þesssu við-
fangi, aðrir hafa nefnt hærri tölur.
Þess er vænzt í öllu falli, að lífs-
kjör almennings og afkoma fýrir-
tækja muni batna verulega með
lækkandi verðlagi, aukinni fram-
leiðslu og auknum tekjum. Þetta
er hagræðið, sem er talið munu
hljótast af því að aflétta þeim við-
skiptahömlum, sem eftir eru í álf-
unni, ef landbúnaður er undan
skilinn. Til þess er leikurinn gerður
meðal annars.
Ef sams konar búhnykkur félli
okkur íslendingum í skaut, myndi
hann skila okkur um 16 milljörðum
króna í þjóðarbúið — ekki í eitt
skipti, heldur á hveiju ári. Þessi
fjárhæð jafngildir rösklega
250.000 krónum á hveija íjögurra
manna fjölskyldu í landinu á hveiju
ári. Þetta er efnahagsávinningur-
inn, sem við íslendingar getum
vænzt af aðild að Evrópska efna-
hagssvæðinu, séu niðurstöður
Cecchini-skýrslunnar heimfærðar
á okkur. Ávinningur útvegsfyrir-
tækja er aðeins lítill hluti þessa
heildarávinnings. Þjóðhagsstofnun
hefur komizt að svipaðri niður-
stöðu með þeim fyrirvara, að hag-
ræði okkar af auknu fijálsræði í
þjónustuviðskiptum verður minna
en ella vegna þess, að verzlun og
þjónusta gegna minna hlutverki í
þjóðarbúskap okkar en annarra
Evrópuþjóða enn sem komið er. Á
hinn bóginn munum við njóta hag-
ræðis í fiskútflutningi umfram aðr-
ar þjóðir, sem flytja ekki út fisk.
Þetta er þó ekki allt. Smáþjóðir
hagnast yfirleitt meira en stórþjóð-
ir á auknu frjálsræði í alþjóðavið-
skiptum. Þar að auki hefur land-
búnaði verið haldið utan við EES-
samninginn, þótt það sé nú al-
mennt viðurkennt í Evrópulöndum,
að sameiginleg landbúnaðarstefna
Evrópubandalagsins sé komin í
þrot og nauðsyn beri til að nýta
kosti aukins fijálsræðis í bú-
vöruviðskiptum í álfunni á næstu
árum eins og í öðrum viðskiptum.
Þar er verulegs viðbótarávinnings
að vænta á næstu árum, bæði hér
heima og erlendis. Mótun nýrrar
landbúnaðarstefnu hér á landi og
annars staðar verður trúlega auð-
veldari í samvinnu við aðrar þjóðir
en ella. Loks hafa athyglisverð rök
verið leidd að því, að markaðssa-
meining Evrópu fýrir árslok 1992
geti glætt hagvöxt í álfunni til
frambúðar. Reynist það rétt, getur
ávinningurinn af markaðssamein-
ingu Evrópu orðið mun meiri en
tölurnar að framan gefa til kynna,
því að aukinn hagvöxtur hleður
utan á sig með tímanum.
III. Efnahagsmál og menning
»
»
»
»
Þegar allt þetta er haft í huga,
þarf engum að koma það á óvart,
að ríkisstjórnir allra aðildarþjóða
EB og EFTA hafa ákveðið að
skrifa undir EES-samninginn.
Ekkert Evrópuland hefur skorizt
úr leik. Nýfijálsar þjóðir Austur-
Evrópu bíða þess m eð óþreyju að
bætast í hópinn.
EES-samningurinn varðar þó
ekki eingöngu viðskipti og efnahag
fólks og fyrirtækja í álfunni, held-
ur einnig önnur samskipti Evrópu-
þjóðanna á miklu víðari vettvangi.
Það er þess vegna eðlilegt, að
menn velti vöngum yfír því, hvern-
ig fámennri þjóð eins og okkur
Islendingum muni reiða af í þeim
samskiptum.
Ein mikilvæg spurning varðar
norrænt samstarf. Við íslendingar
höfum átt mikil og vinsamleg sam-
skipti við frændur okkar á Norður-
löndum alla tíð og notið góðs af
þeim. Við höfum átt samleið með
þessum þjóðum á alþjóðavettvangi.
Forsætisráðherrar Danmerkur og
Svíþjóðar hafa sagt, að norrænt
samstarf muni í vaxandi mæli eiga
sér stað á sameiginlegum vett-
vangi Norðurlandaþjóðanna í nýrri
Evrópu. Aðild okkar íslendinga að
norrænu samstarfí hefði verið teflt
í tvísýnu, hefðum við orðið viðskila
við hinar Norðurlandaþjóðirnar nú.
Önnur spurning varðar
menningarsjálfstæði okkar í sam-
félagi þjóðanna í framtíðinni. Staf-
ar menningu okkar og sjálfstæði
hætta af nánara sambýli við aðrar
Evrópuþjóðir? Eða þurfum við
þvert á móti á nánari tengslum við
aðrar Evrópuþjóðir a ð halda til
að geta búið komandi kynslóðum
í landinu viðunandi lífskjör og
starfsskilyrði og staðið vörð um
menningararf okkar með traustan
efnahag að bakhjarli?
Við þurfum vissulega að fara
varlega í samskiptum okkar við
Evrópubandalagið. En við þurfum
líka að vera á varðbergi gagnvart
yfirdrifnum ótta við nánari tengsl
okkar við aðrar Evrópuþjóðir og
gagnvart yfírborðslegri andstöðu
við EES-samninginn á þeim grund-
velli.
i
I
í
IJöfundur er prófessor í hagfræði
i Ish
við Háskóla Islands.