Morgunblaðið - 10.12.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1991
í
1
ft
4
i
<
i
SUMARMINNIN GAR
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Guðmundur Guðjónsson. Gunn-
ar Bender: STANGAVEIÐIN
1991. 201 bls. ísafold. 1991.
Arbók þessi er hin glæsiiegasta,
mikið og vel myndskreytt, meira en
áður. Textinn hefst á eins konar
almennum fréttapistli þar sem rædd
eru áhugamál veiðimanna, önnur
en íþróttin sjáif. Síðan er sagt frá
veiðinni í einstökum ám.
Raunar er baráttan við veiðiþjófa
hér allra fremst á blaði, en hún er
sögð ganga misjafnlega sem að lík-
um lætur. Þar geta einnegin komið
upp álitamál þar sem annar segir
má^ hinn segir ekki má, en svo er
meðal annars um veiðirétt bænda
fyrir jörðum sínum, þeirra sem eiga
land að sjó í nánd við árósa. Þar
er deilt um lög og hefðir og sýnist
sitt hveijum. Uthafsveiðar eru og á
dagskrá. En það er skiljanlega
áhugamál veiðimanna að laxinn sé
ekki fangaður áður en hann gengur
í árnar sínar, hreinar og silfurtær-
ar! Allt telst þetta til hagsmuna-
mála stangaveiðimanna.
En sjálfur er laxinn duttlungafull-
ur og jafnvel erfiðara að tjónka við
hann en netabændur, Grænlendinga
og veiðiþjófa til samans. Og veiðin
í sumar sem leið var ekki meiri en
svo að hljóðið er að þessu sinni frem-
ur dauft í mannskapnum. Sumarið
telja veiðimenn hafa verið sérstakt
fyrir margra hluta sakir. Það var
heitara en mörg undanfarin sumur.
Þurrviðrasamt var fyrri partinn og
ár vatnslitlar. Það greiðir ekki götu
fiskinum. Síðari hluta sumars rigndi
aftur á móti meira en góðu hófi
gegndi. Árnar ruddust fram, mó-
rauðar og gruggugar. Og þess hátt-
ar vatnagangur gerir aldrei veiði-
legt. Eða hver vill fiska í gruggugu
vatni?
Það bar til á sumrinu að hnúðlax
eða bleiklax sýndi sig á ný. Hans
varð fyrst vart fyrir aldarfjórðungi
eða meir og þá talið að hann mundi
gera sig hér heimakominn til fram-
búðar. Þetta er Kyrrahafsfiskur.
Rússar munu hafa flutt hann í ár
sem renna í íshafið. Og þaðan barst
hann svo hingað. Svo voru ferðir
hans að minnsta kosti útskýrðar
þegar hann sást hér fyrst. Síðan
liðu svo árin að fáar spurnir fóru
af hnúðlaxinum þar til nú að hann
er sem sagt farinn að gera vart við
sig á ný. Annaðhvort hafa gömlu
skýringamar á ferðum hans reynst
rangar eða höfundar Stangaveiðinn-
ar kannast ekkert við þær því þeir
fullyrða að enginn viti »hvaðan þessi
Hreinkálfurinn Þytur
Bókmenntir
Sigrún Klara Hannesdóttir
Þytur _ »
Höfundur: Jóhanna Á. Stein-
grímsdóttir
Hólmfríður Bjartmarsdóttir
myndskreytti.
Björk, 1991.
Bókaútgáfan Björk efndi til verð-
launasamkeppni í tilefni 50 ára af-
mælis síns og hlaut saga Jóhönnu
Steingrímsdóttur, Þytur, verðlaunin.
Bókaútgáfan Björk hefur lagt sig
eftir því að gefa út bækur fyrir
yngstu bömin og allir þekkja
Skemmtilegu smábamabækurnar
um ljóta jarðálfínn Láka, Stúf,
Tralla, Græna hattinn, Bláu könn-
una og Svörtu kisu. Þetta forlag gaf
einnig út Palla sem var einn í heimin-
um og Selinn Snorra en aliar em
þessar bækur Iöngu orðnar sígildar
og sjálfsagðar í bókaskáp bamanna.
Þytur er falleg saga um síðborinn
hreinkálf á íslenskum öræfum. Hann
er sonur Stórahreins, sem er glæsi-
legur og sterkur hreintarfur, leiðtogi
hjarðar sinnar. Tilvera litla hrein-
kálfsins tengist lífí lítillar stúlku,
Daggar, sem að mati hreindýranna
er lítill mannkálfur. Dögg bjargar
Þyt úr dýi með hjálp föður síns, og
á jólunum færir Stórihreinn litla
Jóhanna Á. Steingrímsdóttir
ósjálfsbjarga hreinkálfinn til byggða
til að bjarga lífi hans.
Saga Jóhönnu um hreinkálfínn er
kyrrlát og heiðrík saga. í henni er
enginn hasar en samt er sagan
spennandi. Dögg er fulltrúi sveitar-
innar og lifír í nábýli við náttúm og
dýralíf. í sögunni er lýst því hvers-
dagslega sem þó er fullt af ævintýr-
um. Dögg fer í útilegu með foreld-
mm sínum þar sem veiddur er sil-
ungur og grösum safnað til vetrar-
ins. Lífsbaráttu fuglanna er hluti af
tilveru litlu stúlkunnar og hún gefur
hrafni og snjótittlingi að eta ekki
síður en gimbrunum sem hún reynir
að fá til að sætta sig við þurrt hey
í stað safaríkra grasanna. Við sjáum
veturinn eins og hann blasir við
börnum í sveitinni.
Myndir Hólmfríðar falla yfirleitt
vel að textanum enda myndefnið
gott þar sem em hreindýrin, en sum-'
ar myndirnar finnst mér þó ekki
nógu vel gerðar. Dögg er á engum
tveim myndum sjálfri sér lík, og
andlitsfallið mismunandi. Hreindýrin
eru líka stundum býsna ólöguleg til
dæmis nýborinn hreinkálfurinn á
síðu 9 og hreinarnir á síðu 27.
Jóhanna talar ekki neitt sérstakt
barnamál við lesendur sína. Svanir
og gæsir em í sámm, og sagt er
að komið sé hausthljóð í fuglana.
Eflaust em mörg borgarbörn sem
ekki skilja þessi hugtök og þá kemur
til kasta foreldra og annarra að-
standenda að útskýra og túlka.
í sögunni skynjum við tign hrein-
dýranna þar sem hom þeirra ber við
himin í ljarskanum og við erum
minnt á harða lífsbáráttu þessara
innflytjenda til íslands. Þessi heimur
friðsældar og fjallakyrrðar er alltof
mörgum íslenskum bömum hulinn
og glataður í hraða nútímans þar
sem allt þarf að gerast svo fljótt.
Guðmundur Guðjónsson
kvikindi em komin«; segjast aðeins
vona að þau sýni sig ekki framar.
Laxveiðin er konungleg íþrótt.
Hingað koma á ári hverju fyrirmenn
og frægðarpersónur til að renna í
árnar. Er sumra þeirra getið hér.
Minna fer fyrir silungsveiðimönn-
um. En lokakafli bókarinnar fjallar
reyndar um silungsveiðina. Gagn-
stætt Iaxveiðinni telst hún vera al-
þýðuíþrótt. En ef til vill veitir hún
sömu ánægjuna þrátt fyrir það.
Þótt sumarið uppfyllti ekki allra
vonir segir myndefnið í bók þessari
aðra sögu. Þar er hvorki vatnsleysi
né grugg heldur sumar og sól og
bros á brá. Sá sem lætur mynda sig
Gunnar Bender
með »þann stóra« hefur í höndum
sönnun þess að veiðisagan sé hvorki
stílfærð né ýkt heldur dagsönn!
Þarna eru líka furðusögur af því
taginu sem einatt fylgja veiðiskapn-
um, t.d. af laxinum í Hrútafjarðará
sem linnti ekki ferð sinni fyrr en
hann var kominn upp á grynningar
með þeim hörmulegu afleiðingum
»að hann hvorki fékk nóg súrefni
né vatnsmótstöðu í sporðinn« og lét
þar lífið án aðstoðar veiðimanna.
»Þetta reyndist vera 13 punda lax.«
Þó Stangaveiðin sé eins konar
ársskýrla hygg ég að margur muni
sökkva sér ofan í hana eins og
spennubók. Það gerir ástríðan.
F ógetavald
Morgunblaðinu hefur borist
eftirfarandi athugasemd frá rit-
höfundi bókarinnar FÓGETA-
VALD:
Undanfarið ár hef ég setið við í
frístundum mínum og skrifað skáld-
sögu sem heitir Fógetavald, og kom
út um daginn. Nú finnst mér næst-
um að ég hefði alveg eins getað
sleppt því að skrifa þessa sögu.
Ástæðan er sú að í Morgunblaðinu
á síðastliðinn föstudag var allur
þráður hennar rakinn, næstum ná-
kvæmlega, af einhveijum Skapta
Halldórssyni, sem fengið hefur sög-
una til umfjöllunar. Mér líður eins
og ég hafi fengið blauta gólftusku
í andlitið.
Ritdómur Skapta Halldórssonar
um bókina mína var jákvæður, þeg-
ar hann kom sér loksins til þess
að segja skoðun sína. Ég hef þess
vegna ekki undan nokkrum hlut að
kvarta í því tilliti. Ég veit líka af
Þekking - reynsla -þjónusta
ÁLKINN
Suðurlandsbraut 8
Sími814670
og í Mjódd
Slmi 670100
eigin reynslu að það er nauðsynlegt
að segja eitthvað um efni bókar,
sem maður fær til að ritdæma, og
stundum meira en taugaóstyrkur
höfundurinn telur henta. En ég man
ekki til þess að hafa séð söguþráð
nokkurrar bókar rakinn í jafn mikl-
um smáatriðum og Skapti þessi
Halidórsson gerði um mína bók.
Þetta er móðgun við mig, við bók-
ina sem ég hef skrifað og við hugs-
anlega lesendur. Ástæðan er ekki
einungis sú að bókin Fógetavald
gengur að nokkrum hluta út á
óvissu um framvindu mála, altso
spennu, og sá sem hefur lesið þenn-
an ritdóm Skapta Halldórssonar
þarf varla framar að velkjast í vafa
um nokkurn hlut. Ástæðan er líka
sú að þegar einhver maður tekur
sig til og rekur söguþráð heillar
sögu þannig í blaðagrein, þá verður
sá söguþráður óhjákvæmilega
flatneskjulegur og ómerkilegur. Ég
veit ekki hveijum Skapti telur sig
hafa verið að gera greiða með þessu
óg læt mig það svo sem einu gilda;
aftur á móti þætti mér dálítið for-
vitnilegt að vita hvort hann hafi
litið yfír ritdóminn sinn þegar hann
var búinn að skrifa hann og hugsað
með sér: „Þetta var nokkuð gott
hjá mér.”
Ég hef • þegar kvartað undan
þessum ritdómi við Jóhann Hjálm-
arsson, sem umsjón hefur með
menningarskrifum Morgunblaðs-
ins, og hann tjáði mér að hann leggi
áherslu á að ritdómarar reki ekki
söguþráð bóka, nema í hæsta lagi
að einum þriðja, og hann geri sér
grein fyrir að þarna hafí verið of
langt gengið. En það var ekki ein-
ungis of langt gengið, það var geng-
ið alla leið, og ég vona einungis að
einhveijir geti enn hugsað sér að
lesa söguna Fógetavald — þó Skapti
þessi Halldórsson hafl misþyrmt
henni á þennan hátt, enda vona ég
að sagan sé þrátt fyrir allt auðugri
en fram kom í Morgunblaðinu. Eg
rita þessa athugasemd vegna þess
að þó skaðinn sé skeður í mínu til-
felli, þá vil ég ekki að aðrir höfund-
ar fái blauta gólftusku Skapta Hall-
dórssonar framan í sig. Tilhneiging
ritdómara til að rekja söguþráð
bóka alltof nákvæmlega hefur lengi
verið þymir í augum mér, en senni-
lega kunna fáir höfundar við að
kvarta — af ótta við að blaðalesend-
ur telji þá einungis sára og reiða
af því bókin þeirra hafí hlotið slæma
útreið. Einmitt þess vegna læt ég
eftir mér að vekja athygli á þessari
svívirðu, af því bókin mín fékk alls
ekki slæma útreið — nema að þessu
leyti.
Virðingarfyllst,
Illugi Jökulsson.