Morgunblaðið - 14.08.1992, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. ÁGÚST 1992
VESTRIÐ Á EKKISÖKINA
Vistfræðikreddur eru að taka við af trúarbrögðum og þróuðu ríkin
eru blórabögglar fyrir bruðl í ríkjum þriðja heimsins
Sjónvarpsmenn taka „göfugan villimann" tali, í þessu tilfelli indíána frá Brasilíu.
eftir Paul Johnson
GREIN þá sem hér fer á eftir
ritaði breski sagnfræðingurinn
og blaðamaðurinn Paul Johnson
og birtist hún i vikublaðinu
Sunday Telegraph. Á árunum
1955 til 1970 var Paul Johnson
aðstoðarritstjóri og síðar rit-
stjóri timaritsins New States-
man. Paul Johnson er einn
þekktasti rithöfundur Bretlands
á sviði sagnfræði og félagsvís-
inda og er höfundur fjölmargra
ritverka, sem vakið hafa mikla
athygli, þ. á m. „Modern Times“
og „Intelleetuals".
í JÚNÍ sl. komu um 20.000
umhverfísvemdarmenn og vísinda-
menn saman til ráðstefnu í Ríó de
Janeiro þar sem þeir ætluðu að
eigin sögn að gera úrslitatilraun
til að bjarga móður Jörð undan
eyðingaráhrifum vísinda, tækni og
stóriðnaðar. Hveijir voru þetta?
Sumir vora fullgildir vísindamenn
á sínu sviði. Flestir aðeins áhuga-
menn sem höfðu heyrt raddir, séð
fyrirboða um heimsendi, og höfðu
trú á því að þeim bæri að frelsa
heiminn.
Því miður vora þarna einnig of-
stækismenn, sem geta verið bein-
línis hættulegir. Og þeir kunna að
leika á fjölmiðlana, sér í lagi á sjón-
varp sem dreifir sefasjúkum hótun-
um þeirra án þess að sannreyna
þær „staðreyndir“ sem þeir romsa
svo fjálglega upp úr sér.
Um 260 virtir vísindamenn tóku
höndum saman til að mótmæla
þessum ofstækisfullu tilraunum til
að þvinga yfirvöld í siðmenntuðum
ríkjum til að undirrita vanhugsaða
samninga sem gætu valdið miklum
skaða og að auki kostað Vesturlönd
um 70 milljarða punda (um 7.300
miiljarða króna) á ári í styrki.
Svona hræðsluáróður er ekki nýr
af nálinni — langt í frá. Árið 1798
kom út „Essay on the Principles
og Population" eftir enska hag-
fræðinginn Thomas Robert Malt-
hus þar sem hann spáir hörmung-
um þegar fæðingum fjölgar meira
en afkastageta matvælaframleið-
enda ræður við. í dag er vandinn
að fínna fé til að greiða bændum
fyrir að draga úr uppskeranni.
Árið 1865 spáði enski hagfræðing-
urinn William Stanley Jevons því í
bók sinni „The Coal Question“ að
þjóðir heims eyddu öllum kolabirgð-
um sínum og frysu í hel. í dag er
verið að loka afkastamiklum kola-
námum vegna þess hve mikið er
til af kolum og þau ódýr.
Á sjöunda og áttunda áratug
þessarar aldar sáu ýmis fjölþjóða-
samtök fram á skort á ýmsum
nauðsynjavörum, svo sem olíu, og
hvöttu til að eyðslunni yrði haldið
í skefjum. Allar þessar hrakspár —
sem skynsamir menn þeirra tíma
afneituðu — reyndust ekki á rökum
reistar þegar til kom. Allur gaura-
gangurinn nú táknar einfaldlega
að dómsdagskenningin er enn að
siá í gegn.
Að þessu sinni fylgja kenfiing-
-unni þrennskonar vandamál fyrir
ábyrga aðila þar sem hún tengir
þrenn áhrifaöfl. Fyrsta vandamálið
er þörf milljóna miðstéttarmennta-
manna og menningarvita, sem of-
framleiðsla háskólanna hefur ratt
úr sér, á að finna eitthvað til að
trúa á. Fyrir sjötíu árum benti G.
K. Chesterton á að þegar karlar
og konur hætta að trúa á Guð tryðu
þau ekki á ekki neitt; þau tryðu á
hvað sem væri. Tómarúmið sem
myndast hefur í trúarboðun hefur
verið fyllt með allskyns siðlausum
alræðisþvættingi sem hefur leitt til
að ótalinn fjöldi manna hefur verið
drepinn eða hnepptur í þrælkun.
Með hnignun hefðbundinna
stjórnvísinda hafa trúgjarnir ung-
lingar, og margir þeirra eldri sem
tapað hafa áttum, fundið nýja upp-
bótartrú í vistfræðikreddum. Á
fyrri tímum hefðu þeir gerzt trú-
boðar og kennt innfæddum að hylja
nekt sína, eða þrammað eftir göt-
unum berandi spjöld með áletrun:
inni „Iðrist: Endalokin nálgast". í
dag gæða þeir jörðina mannlegum
eiginleikum og nánast taka dýra-
tegundir í „útrýmingarhættu" í
guðatölu — 1.500 Nepalbúar voru
nýlega sviptir landareignum, sem
forfeður þeirra höfðu ræktað í
margar aldir, til að rýma fyrir
þremur hvítum nashyrningum —
og hafa fundið upp nýja heiðni, sem
sjónvarpsstöðvar, gagnteknar af
tilfinningaríkum náttúrulífsmynd-
um, keppast við að halda á lofti.
Þetta er gálaust og veraldlegt af-
brigði bókstafstrúar.
Vistfræðikreddur hafa einnig
verið léttir fyrir mikinn fjölda
sjálfumglaðra síettireka sem þjást
af fráhvarfi frá marxisma. Þar til
seint á níunda áratugnum stóðu
umhverfissinnar og marxistar sam-
an um að úthrópa kapítalisma sem
meginskaðvaldinn varðandi meng-
un umheimsins og eyðingu auðlinda
jarðar. Fall kommúnismans og af-
nám ritskoðunar hans gerði öllum
ljóst að þessi misheppnuðu örbirgð-
arríki voru mestu mengunarvaldar
sögunnar. Hins vegar er það einka-
framtakskerfið með sína sjálfvirku
umbótastefnu og hæfni til að að-
laga verðlag ströngum umhverfís-
verndarkröfum sem er fært um að
leysa þennan vanda á viðunandi
hátt.
Sem dæmi má nefna að í London
hefur mannskæð og menguð þoka
verið óþekkt fyrirbæri frá því
snemma á sjötta áratugnum vegna
laga um hreinsun andrúmsloftsins,
og í öllum þróuðum ríkjum kapít-
alismans njóta íbúarnir nú betra
vatns, lofts og hollustuhátta, og
auðlindirnar eru nýttar á hag-
kvæmari hátt, einmitt vegna bættr-
ar tækni í iðnaði. Þetta hefur náðst
jafnhliða því að framleiðsla og
framleiðni hefur aukizt. Reyndar
er það vaxandi velmegun sem ger-
ir okkur fært að auka kröfurnar
til iðnaðarins.
Tækni- og viðskiptakunnátta,
eins og vísindamennirnir 260 bentu
á, er engan veginn ógnun við mann-
kyn, heldur þvert á móti forsenda
þess að við getum verið fær um
að lengja lífið, hreinsa andrúmsloft
jarðar og vötn og rækta yfirborð
hennar. En þessar staðreyndir
koma ekki í veg fyrir að marxist-
arnir fyrrverandi taki höndum sam-
an við umhverfis-öfgamenn til að
hæðast að Vesturlöndum og kenna
þeim um allt böl plánetunnar. Ríó
var einskonar sýndardómstóll þar
sem við vorum dregin fyrir rétt,
fundin sek og dæmd til útlegðar
eða til að greiða himinháar sektir.
Þessi réttarhöld gátu farið fram
vegna þess að ríki þriðja heimsins
voru fús til að verða þriðji aðilinn
að þessari fáránlegu samsteypu.
Fyrri leiðir til að veita ríkjum efna-
hagsaðstoð hafa fengið á sig óorð,
því aðstoðinni var hreinlega varið
til að treysta harðneskjulegar og
vanhæfar ríkisstjórnir í sessi, sem
sjálfar voru meginvaldar að ríkj-
andi fátækt. Þess í stað er til þess
ætlazt að „þróuðu“ ríkin veiti styrki
til „vanþróuðu" ríkjanna svo þau
geti viðhaldið svonefndri líffræði-
fjölbreytni sinni.
Þessi aðgreiningarþvættingur á
ekki við rök að styðjast. Öll ríki
eru í þróun, sum ekki til bóta.
Ekki er heldur til neinn ákveðinn
þriðji heimur, eins og ríki á borð
við Singapore, Suður-Kórea og
Tævan hafa sannað með því að
komast frá honum einungis með
vinnusemi og skynsamlegri stjórn.
Ef mörg ríki eru enn fátæk og
halda áfram að eyða gróðri sínum
og dýralífi er það aðallega vegna
þess að þar fara fámennar og
ágjarnar ríkisstjórnir með völd, at-
vinnu-stjórnmálamenn eða her-
menn, sem reka gjaldþrota efna-
hagsstefnu. Fjáraustur til þeirra
frá Vesturlöndum í nafni einhvers
ímyndaðs umhverfissiðgæðis er til
þess eins fallinn að styrkja þessar
stjórnir í sessi og halda við bölinu.
Þróaðri ríkin hafa ekkert til að
skammast sín fyrir. Nýlenduveldin,
sem sum þeirra ráku, voru mun
forsjálli yfirvöld en þau bruðlunar-
sömu sjálfstæðu ríki sem tóku við.
Fyrstu verndaraðgerðirnar gagn-
vart dýrum í útrýmingarhættu eru
frá árinu 1822, og til þeirra var
gripið í brezku Höfðanýlendunni í
Suður-Afríku.
Enginn æskir þess að nýlendu-
stefnan verði endurreist. En ef fjöl-
breytni í dýralífi og gróðri, barátta
gegn fátækt og of mikilli mann-
fjölgun, er tilgangurinn, er líklegra
að þeim tilgangi verði náð með
grundvallarbreytingum í stjórnmál-
um, með því að hleypa að lýðræði,
framtakssemi og réttarreglum, en
með vestrænum fjáraustri.
Atli Ingólfsson tónskáld:
Semur fjörleg verk
Um þessar mundir er verið að minnast þess að fimmtíu ár eru
liðin frá því að Njarðvíkurhreppur var endurreistur og í tilefni
þess verða haldnir tónleikar í Njarðvíkurkirkju annað kvöld,
sunnudagskvöld, kl. 20:30. Á efnisskránni eru sex tónverk eftir
Atla Ingólfsson tónskáld. Hljóðfæraleikarar eru þau Nora
Kornblueh, Martial Nardeau, Óskar Ingólfsson og Snorri Sigfús
Birgisson.
Kristinp
Verk eftir Atla verða flutt í Njarðvíkurkirkju annað kvöld.
Atli er fæddur og uppalinn í
Njarðvík og þar hóf hann sitt tón-
listarnám í Tónlistarskóla Njarð-
víkur. Þaðan lá leiðin til Tónlistar-
skólans í Reykjavík, þá til Mílanó
og loks til Parísar. Atli er nú
búsettur á Ítalíu, i sveitahéraði
skammt frá Bolognia þar sem
hann sinnir tónsmíðum sínum.
Verk eftir Atla hafa talsvert
verið flutt hér á landi sem og á
hinum Norðurlöndunum og víðar
í Evrópu. íslenska hljómsveitin og
Caput-hópurinn voru til dæmis
með verk eftir Atla á tónleikum
síðastliðinn vetur.
„Fyrsta verk mitt var frumflutt í
Njarðvíkurkirkju þegar ég var 17
ára en því verki er ég nú löngu
búinn að týna. Aftur var flutt
verk eftir mig i Njarðvík þegar
ég útskrifaðist þaðan úr tónlistar-
skólanum.“
Á tónleikunum í Njarðvíkur-
kirkju annað kvöld verða flutt
verkin: „A verso“ fyrir píanó,
„Þijár andrár" fyrir flautu og
píanó, „Berging" fyrir flautu,
„Dubbletter" fyrir klarinett, selló
og píanó, „Invensjón eftir J.S.
Bach“ (útsetning) og „Vink“ fyrir
piccolo flautu, klarinett, selló og
píanó. Um frumflutning hér á
landi verður að ræða á þremur
síðasttöldu verkunum.
„Berging" er kannski það verk
sem er fjærst mér en mér hefur
þó sýnst það geta staðið sæmilega
á eigin fótum þótt ég hafí breytt
talsvert um aðferðir síðan ég
skrifaði það. „Þijár andrár“ er
tækifærisverk og lítið annað um
það að segja.“ „Þetta er mjög
falleg og aðgengileg tónlist,“
skýtur Snorri Sigfús Birgisson
píanóleikari inn í samtalið. „Edda
Erlendsdóttir, píanóleikari, frum-
flutti „A verso“ í Svíþjóð en hún
bað mig um að skrifa þetta verk
fyrir sig. „Vink“ skrifaði ég svo
í tilefni afmælis Njarðvíkur. Það
má segja að þetta sé svona stutt
kveðja, stutt vink til Njarðvíkur-
bæjar. Það hefði verið gaman að
fá tækifæri til þess að semja
lengra verk fyrir bæinn, hann
hefði verðskuldað það. „Dubblett-
er“ var frumflutt í Svíþjóð í vetur
og annað kvöld verður það í fyrsta
skipti flutt hér á landi. Það verður
líka í fyrsta skipti sem ég heyri
það því ég komst ekki til Svíþjóð-
ar vegna fjármagnsskorts. Ég
hlakka því til þess að heyra það,
sérstaklega í flutningi þessara
frábæru tónlistarmanna og það á
auðvitað einnig við öll hin verkin.
Ég er mjög ánægður með að þessi
ákveðni hópur sér um flutning
allra verkanna því það gefur tón-
leikunum vissa heild.
Atli segist yfirleitt skrifa frekar
ijörleg verk, hann eigi erfitt með
að semja hæg verk. Kannski koma
þar til kynni hans af hinu ítalska
andrúmslofti. Atli er þó sannfærð-
ur um að það sé íslenskur andi í
verkum hans. „Menft eru stundum
að segja að ég skrifi ítölsk verk
en ítalir sem hlusta á verkin mín
segja að það sé eitthvað norrænt
í þeim. Þótt ég tengist tónlistar-
hefð sem gjarnan hefur átt þung-
amiðju í S-Evrópu þá skrifa ég
mína eigin tónlist. En allt sem
maður skrifar er andsvar við öllu
því sem áður hefur verið skrifað."
gþg