Morgunblaðið - 08.09.1993, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 9. SEPTEMBER 1993

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Arvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. ( lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Landbúnaðurinn
BEIN GREIÐSLUR
ERU EKKILAUN
Umræður um málefni land-
búnaðarins hafa tilhneig-
ingu til að þróast út í miklar
öfgar á báða bóga. Talsmenn
landbúnaðarins taka hvers
kyns gagnrýni á landbúnaðar-
kerfið óstinnt upp og svara
henni á þann veg, að hleypir
illu blóði í gagnrýnendur þeirra
og raunar marga fleiri. Gagn-
rýnendur landbúnaðarkerfisins
ganga of oft alltof langt í um-
fjöllun sinni um málefni þessar-
ar atvinnugreinar. Segja má,
að báðir aðilar hafi búið um sig
í skotgröfum og eiri engu, sem
frá andmælendum kemur.
í nokkra áratugi voru bænd-
ur hvattir til þess í orði og á
borði m.a. með miklum fjár-
hagslegum stuðningi að auka
ræktun landsins og þar með
fóðurframleiðsluna og fram-
leiðslu búanna. Sveitirnar
blómstruðu. Umframfram-
leiðslan var flutt út fyrir lítið
fé en skattgreiðendur borguðu
mismuninn. Að því hlaut að
koma, að dæmið gengi ekki
upp. Skyndilega var snúið við
blaðinu og bændur hvattir til
þess að draga úr framleiðslu
sinni og taka í staðinn upp
nýjar búgreinar eins og loð-
dýrarækt. Bændur urðu við
þessum tilmælum, drógu úr
framleiðslu kindakjöts og settu
upp loðdýrabú, sem kostað hafa
skattgreiðendur milljarða
króna.
Enginn getur haldið því fram
með rökum, að bændur hafi
ekki sinnt tilmælum um að
draga úr framleiðslu kinda-
kjöts. Sauðfé landsmanna hef-
ur verið fækkað um helming
og framleiðslan á dilkakjöti
hefur minnkað í samræmi við
það. Hún er nú helmingi minni
en hún var 1978. Mjólkurfram-
leiðslan hefur að mestu verið
samræmd neyzlunni. Þetta er
verulegur árangur, sem sýnir,
að bændur hafa verið tilbúnir
til að horfast í augu við stað-
reyndir. En þrátt fyrir þennan
mikla samdrátt er ekki nóg að
gert. Kreppan hefur áhrif á
stöðu landbúnaðarins, ekki síð-
ur en á aðrar atvinnugreinar
landsmanna. Fólk borðar
minna kindakjöt en ella vegna
verulega skertra lífskjara og
ríkissjóður hefur ekki efni á að
borga árum saman háar fjár-
hæðir vegna landbúnaðarins.
Bændur geta ekki gert kröfu
til þess að sitja við annað borð
en launþegar almennt. Ef sam-
dráttur verður í byggingariðn-
aði og tekjur byggingariðnað-
armanna dragast saman af
þeim sökum geta þeir ekki
komið til ríkisstjórnar og óskað
eftir stuðningi hennar. Þar
duga hvorki tilvísanir til fjár-
festinga, sem þeir geti ekki
staðið undir eða aðrar rök-
semdir. Ef samdráttur verður
í neyzlu landbúnaðarafurða
m.a. vegna kreppunnar eiga
bændur ekki að geta komið til
ríkissjóðs og krafizt þess, að
þeim verði tryggðar óbreyttar
tekjur. Þeir verða að sætta sig
við þá staðreynd, að fram-
leiðsluvara þeirra er ekki jafn
eftirsótt og áður alveg eins og
byggingariðnaðarmenn verða
að sætta sig við, að vinna þeirra
er ekki jafn eftirsótt og áður.
Þegar augljóst er, að land-
búnaðurinn framleiðir of mikið
af einhverri afurð eins og t.d.
dilkakjöti er fáránlegt að halda
áfram fjárfestingum í atvinnu-
greininni, að ekki sé talað um
að halda þeim áfram á niður-
greiddum vöxtum, á meðan
aðrir atvinnuvegir og fjölskyld-
ur standa engan veginn undir
því háa vaxtastigi, sem er að
öðru leyti í landinu.
Það er löngu tímabært, að
bændur og þá ekki sízt tals-
menn þeirra, horfist í augu við
þennan veruleika. Þjóðin hefur
ekki lengur efni á að greiða
milljarða fyrir framleiðslu, sem
ekki er markaður fyrir og hefur
raunar aldrei haft það. Þetta
háttalag var fjármagnað ára-
tugum saman eins og svo
margt annað í þessu landi með
erlendum lántökum. Þær eru
nú komnar á hættumörk, ef
ekki yfir hættumörk og að því
getur komið fyrr en varir, að
erlend lán standi okkur ekki
lengur til boða í sama mæli og
áður.
Algert innflutningsbann á
landbúnaðarvörum á að heyra
fortíðinni til, ef sannanlegt er,
að sjúkadómahætta sé ekki
fyrir hendi. Hins vegar er eðli-
legt, að landbúnaðurinn fái
hæfilegan umþóttunartíma til
þess að laga sig að breyttum
aðstæðum. Slíkur innflutningur
á því að fara hægt af stað.
Þeir þingmenn, sem líta á
sig sem sérstaka málsvara
bændastéttarinnar eru margir.
Ef þeir nota aðstöðu sína á
Alþingi til þess að koma í veg
fyrir eðlilegar breytingar á
landbúnaðarkerfinu, mun
krafan um jafnan atkvæðisrétt
allra landsmanna magnast. Þá
munu margir þeir, sem hingað
til hafa talið rök fyrir einhverri
misskiptingu í þeim efnum,
ganga til liðs við þá sem krefj-
ast jafnréttis. Þetta ættu tals-
menn óbreyttrar stöðu í land-
búnaðarmálum að hafa hug-
fast.
eftirHákon
Sigurgrímsson
í nýja búvörusamningnum sem tók
gildi 1. september 1992 er um það
samið að framleiðendur mjólkur- og
sauðfjárafurða fái hluta afurðaverðs-
ins greiddan í svokölluðum beinum
greiðslum frá ríkinu.
Það fé sem ríkissjóður ver nú til
beinna greiðslna til bænda var áður
notað til að greiða niður verð þessara
sömu afurða á heildsölustigi. í stað
þess að greiða þetta fé í formi niður-
greiðslna til sláturhúsa og mjólk-
urbúa og lækka þannig vöruverð til
neytenda fara greiðslurnar nú millil-
iðalaust til bænda og lækka þannig
verð þess hráefnis sem afurðastöðv-
arnar fá til vinnslu. Fyrir neytendur
er útkoman sú sama. Því má segja
að beingreiðslurnar séu framleiðslu-
tengdar niðurgreiðslur.
Hvað fá búin greitt?
Samkvæmt ákvörðun tölvunefndar
eru upplýsingar um beingreiðslur til
einstakra búa trúnaðarmál. Hins veg-
ar skulum við líta á hvernig þetta
kemur út fyrir verðlagsgrundvallar-
búið.
I sauðfjárframleiðslunni er árs-
framleiðsla verðlagsgrundvallarbús-
ins 7.625 tonn af kjöti. Að meðaltali
fær búið 410,36 kr. fyrir hvert kg
kjöts og koma 50% þess í gegnum
beingreiðslurnar. Hinn hluta afurða-
verðsins greiðir sláturhúsið. Heildar
beingreiðsla til búsins samkvæmt
gildandi verðlagsgrundvelli nemur
1.564.498 kr. á ári.
Ársframleiðsla grundvallarbúsins
í mjólkurframleiðslunni er 79.443
lítrar mjólkur og 1,6 tonn af naut-
gripakjöti. Fyrir hvern lítra fær búið
greiddar 52,58 krónur samkvæmt
síðasta útreikningi og nemur bein-
greiðslan 47,1% af því. Hinn hluta
afurðaverðsins greiðir mjólkurbúið.
Heildar beingreiðsla til búsins er
eftir Magnús E.
Finnsson
Kreditkort
Notkun kreditkorta hefur aukist
mjög mikið hér á landi sl. ár og er
mun almennari en víða annars stað-
ar.
Heildarvelta kreditkortafyrirtækj-
anna, Visa og Kreditkorta, var á sl.
ári 52 milljarðar eða nánast um
helmingur af heildarveltu smásölu-
verslunarinnar í landinu.
Á síðasta ári voru þjónustugjöld,
sem verslanir og önnur þjónustufyr-
irtæki greiddu til kortafyrirtækj-
anna, að meðaltali um 1,6% af veltu
(frá 0,9% af veltu upp í 3%). Sam-
tals nam því sú upphæð, sem fyrir-
tækin í landinu greiddu kortafyrir-
tækjunum tveimur í þjónustugjald
a.m.k. 800 milljónir króna. Þá er
ekki reiknað með þeim kostnaði sem
fylgir því að lána vöruna í allt að
45 daga. Auk þess greiða fyrirtækin
leigu fyrir svokölluð „pos-tæki“, raf-
ræna lesara sem tengdir eru með
síma beint við kortafyrirtækin. Kort-
hafar greiða síðan árgjald og út-
skriftargjald sem handhafar kort-
anna.
Þegar allt er reiknað, má gera
má ráð fyrir að heildarkostnaður við
kreditkortin sé um eða yfir tveir
milljarðar. Augljóst er að þessi
kostnaður hefur leitt til hækkunar
vöruverðs í landinu. Bankarnir og
sparisjóðirnir sem eiga kortafyrir-
1.967.803 kr. á ári miðað við verðlag
1. september sl.
Beingreiðslur eru greiddar mán-
aðarlega í samræmi við innlagðar
afurðir. Greiðsla mjólkurbúanna á
síðan að koma 10. dag næsta mán-
aðar eftir innleggsmánuð og slátur-
húsin eiga að gera að fullu upp við
bændur fyrir 15. desember vegna
haustinnleggsins. Á búi bóndans er
það hins vegar svo, eins og í öðrum
rekstri, að reikningana verður að
greiða fyrst, launin eru það sem eft-
ir stendur þegar allur kostnaður hef-
ur verið greiddur. í sauðfjárfram-
leiðslunni er það því miður svo að
sum sláturhúsin hafa ekki enn greitt
bændum fyrir innlegg síðasta hausts
nema að litlu leyti og sumstaðar
horfir svo að hluti afurðastöðvaverðs-
ins tapist. Beingreiðslan hefur farið
í að greiða aðföng og annan reksturs-
kostnað búsins en bóndinn situr
launalaus eftir. Af þessu sést hve
fráleitt það er að tala um beingreiðsl-
ur sem laun.
Hve margir fá beingreiðslu?
Beingreiðslur eru einungis greidd-
ar á afurðir sem seljast á innlendum
markaði. Þörf innlenda markaðarins
fyrir kindakjöt á tímabilinu 1. 9.
1993-31. 8. 1994 er áætluð um
8.000 tonn og þörf markaðarins fyr-
ir mjólk á sama tímabili er áætluð
100 milljónir lítra.
Þessu magni er síðan skipt milli
búanna m.v. framleiðslu þeirra hvers
og eins á undanförnum árum og nefn-
ist það greiðslumark búsins. Alls eru
3.300 bú skráð með greiðslumark.
Þar af eru 400 félagsbú tveggja eða
fleiri fjölskyldna. Um 500 bú teljast
hrein kúabú, um 1.850 teljast hrein
sauðfjárbú og um 950 teljast blönduð
bú mjólkur- og sauðfjárframleiðslu.
Stærð þessara búa er afar misjöfn.
Stærðardreifingin er mun meiri í
sauðfjárframleiðslunni þar sem
meirihluti búanna er rekinn sem
tækin Visa og Kreditkort hafa hagn-
ast verulega á þessari starfsemi,
meira en nokkur hafði reiknað með
í upphafi. Bæði almenningur og eig-
endur þjónustufyrirtækja hafa séð
þessi rúmu fjárráð endurspeglast á
ýmsan óvenjulegan hátt í formi aug-
lýsinga og ýmissa uppákoma í
skemmtanalífi landsmanna. Bank-
arnir ætla nú að sækja harðar á
þessi mið með útgáfu svokallaðra
debetkorta, þótt landið sé lítil
„smuga“ er míkillar veiði von og
nægur er kvótinn. Vissulega fagnar
verslunin og aðrir þjónustuaðilar í
landinu þeirri þróun sem er að verða
með tilkomu rafrænna viðskipta en
vilja ekki kaupa hana hvaða verði
sem er. íslensk verslun hefur tileink-
að sér fullkomnustu tækni sem í
boði er hveiju sinni. í öllum tilvikum
hafa fyrirtækin átt valkosti um gæði
og verð nema þegar greiðslukortin
eiga í hlut.
Debetkort
Debetkortunum er ætlað að leysa
ávísanir af hólmi eða a.m.k. að draga
úr notkun þeirra. Áfram verða þó
ávísanir notaðar í viðskiptum manna
á milli af skiljanlegum ástæðum.
Talsmenn debetkorta halda því fram
að með tilkomu þeirra muni draga
úr notkun kreditkorta. Þeir beita
þeim rökum að um helmingur þeirra
sem fram að þessu hafa notað kredit-
kort, geri það vegna þægindanna en
ekki vegna greiðslufrestsins. Það
má vera að eitthvað sé til í því en
þó er víst að allflestir nota kredit-
hlutastarf. Stærstu búin eru hins
vegar lífsframfæri fleiri en einnar
fjölskyldu. Stærð búsins hefur ekki
áhrif á hlutfall beingreiðslu í verði
hvers lítra mjólkur eða kg kjöts.
Hvers vegna var þessu breytt?
Ástæða þess að ákveðið var að
færa niðurgreiðslurnar af heildsölu-
stigi yfir á framleiðendastig er m.a.
sú gagnrýni sem komið hefur fram
á niðurgreiðslukerfi á undanförnum
árum, ekki síst frá núverandi stjórn-
arflokkum. Því var m.a. haldið fram
að milliliðimir högnuðust óeðlilega á
niðurgreiðslunum og lægju með féð
í rekstrinum. Eðlilegra væri að niður-
greiðsluféð gengi milliliðalaust til
framleiðenda. Þá var það gagnrýnt
að niðurgreiðslurnar stuðluðu að
óeðlilegri verðlagningu einstakra
vara og nýttust því ekki neytendum
eins og til væri ætlast. Frá sjónar-
miði bænda er ávinningurinn af
breytingunni ekki síst sá að festa
niðurgreiðslustig kjöts og mjólkur og
koma þannig í veg fyrir þær miklu
sveiflur sem verið hafa á hlutfalli
niðurgreiðslna á undanförnum ára-
tugum allt eftir því hvaða pólitísku
vindar blésu hverju sinni. Stöðugleiki
í verðlagi búvara er að sjálfsögðu
sameiginlegt hagsmunamál bænda
og neytenda. Þá er þess að geta að
beinar greiðslur til bænda em viður-
kennt stuðningsform innan væntan-
legs GATT-samnings.
Velþekkt fyrirkomulag-
Beinar greiðslur afurðaverðs til
bænda eru vel þekkt stjórntæki í
landbúnaði nálægra landa. Til dæmis
hafa þær lengi verið grundvallarat-'
riði í landbúnaðarstefnu Bandaríkj-
anna. Þar fá kornframleiðendur um
þriðjung kornverðsins greitt frá rík-
inu. Framleiðendur annarra afurða,
svo sem nautakjöts, mjólkur og ali-
fuglaafurða, fá síðan kornið á niður-
greiddu verði. Jafnframt virkar bein-
kortin ekki síst vegna greiðslufrests-
ins. Það eru því hæpin rök að halda
því fram að með tilkomu debetkort-
anna dragi almenningur við sig að
nota kreditkortin. Sérstaklega þegar
litið er til þess að útlánavextir eru
hér háir og lán sem fást með notkun
kreditkorta em vaxtalaus.
Með því að inna af hendi greiðslu
með debetkorti, eru peningar færðir
á rafrænan hátt á milli reikninga og
gerist slíkt samdægurs. (Við af-
greiðsluna er notast við sömu tæki
sem notuð eru þegar tekið er á móti
greiðslu með kreditkorti, svokölluð
,,pos-tæki“).
Með tilkomu debetkortanna munu
forráðamenn bankanna krefja versl-
anir og aðra þjónustuaðila um þókn-
un af þesskonar viðskiptum og er
ætlunin að sú upphæð nemi
0,7%-l,7% af veltu. Áuk þess er
gert ráð fyrir að handhafar debet-
korta greiði árgjald auk færslu-
gjalds, fasta upphæð í hvert sinn sem
kortið er notað. í því sambandi hafa
verið nefndar 20 kr. á hveija færslu.
Bankarnir gera ráð fyrir að veltan
í debetkortum verði um 25 milljarðar
eftir 2 ár ef samningar nást við þjón-
ustuaðila. Gefnar eru út árlega um
30 milljónir ávísana hér á landi og
mun núverandi kostnaður bankana
af ávísunum vera um það bil 1,5
milljarður á ári. Þann kostnað er
fyrirhugað að lækka í um helming
með tilkomu debetkortanna. Áætlun
bankana er því að spara 750 milljón-
ir. Landsmenn hjóta að fagna þess-
ari hagræðingu í bankakerfinu og
Bankamír í „smug
Nokkur orð um greiðslukort