Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 62

2
MORGUNBLAÐIÐ
62 FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994
Allir voru í
sólskinsskapi
áttvirtu
áheyrendur!
ágæti þjóð-
kór. Þessi
æfing verður að líkind-
um sú einasta á þessu
sumri hér í útvarpinu.
Annað mál er það að
þið æfið ykkur sjálf
þegar ykkur lystir og
syngið í þjóðkór á sam-
komum bæði utan húss
og innan í allt sumar.
Það hefur glatt mig að
heyra þegar auglýst
hefur verið að sungið
yrði í þjóðkór við
skemmtanir úti um
land. Já, svona á það
að vera. Það hressir upp á allar
skemmtanir að taka undir. Því miður
hef ég ekki getað orðið við tilmælum
um að koma á nokkra staði úti um
land til að stjórna þjóðkórnum. Ég
á ekki alltaf heimangengt og þess
vegna verð ég að neita mér um þá
ánægju sem það annars veitir mér
að stjórna þjóðkórum úti um sveitir
landsins. Þó veittist mér sú mikla
gleði að stjórna nokkrum lögum á
lýðveldishátíðinni á Þingvöllum.
Þannig hljóðar upphaf kynningar
sem Páll Isólfsson flutti í útvarpið
skömmu eftir lýðveldishátíðina á
Þingvöllum. „Þegar hann skrifaði
þetta lá mamma banaleguna, þess
vegna átti hann ekki heimangengt,"
Til síðustu stundar ótt-
aðist Þuríður Pálsdótt-
ir að eitthvað yrði til
að koma í veg fyrir lýð-
veldisstofnunina. Guð-
rún Guðlaugsdóttir
ræddi við hana.
segir Þuríður söngkona, dóttir Páls.
Fyrir framan okkur á sófaborði ligg-
ur stór bunki af handskrifuðum blöð-
um, kynningum dr. Páls í útvarps-
þáttum sem hann var með áður en
lýðveldishátíðin gekk í garð. „Ég var
sautján ára þann 17. júní 1944 og
var á Þingvöllum í rigningunni
ásamt Emi Guðmundssyni, sem
seinna varð maðurinn minn, en nú
er látinn,“ bætir Þuríður við.
„Ég var mikið hjá frændfólki mínu
á Sjafnargötu, Sigríði Theódórsdótt-
ur og hennar systkinum. Mamma
var mikið veik, lá á spítala og dó
eins og fyrr sagði þetta sumar og
pabbi var önnum kafinn maður. Við
unga fólkið vorum óskaplega þjóð-
emislega sinnuð, með hjarta sem sló
fyrir ísland, við gátum
ekki beðið eftir því að
lýðveldi yrði komið á.
Það voru nokkrir sem
vildu bíða með þetta
út af Dönum, þar sem
þeir voru hersetnir af
Þjóðveijum, en það
vildum við alls ekki
hætta á. Við vildum
losna, skera á böndin,
seinna hef ég hugsað
um að sennilega hafi
ekki verið hægt að
gera þetta öðruvísi,
þetta er mál sem ekki
er hægt að semja um,“
segir Þuríður.
„Þetta var næstum
eins og hver önnur
kórvilla, við áttum ekki margt sam-
eiginlegt með Dönum og þeir voru
ekki sérstaklega vinsælir hér, a.m.k.
ekki af minni kynslóð. Fram á síð-
ustu stund óttaðist ég að eitthvað
myndi koma í veg fyrir lýðveldis-
stofnunina og auðvitað ætluðum við
öll til Þingvalla, það var ekki maður
með mönnum sem ekki fór þangað.
Ég æfði með pabba í Þjóðkórnum í
þættinum Takið undir. Hann var
með Takið undir-kór, nokkrar mann-
eskjur í útvarpssal og ég var með
honum þar um veturinn, en í þetta
sinn bætti hann við talsvert mörgu
yngra fólki. Á Þingvöllum lét hann
suma vera við pallinn þar sem út-
varpið var og mikrafónninn, en aðr-
ir voru sendir upp í brekkurnar
meðal fólksins og látnir syngja þar,
ég var ein af þeim. Þetta gerði hann
til þess að fá almenning til að syngja
með, fólk var margt svo feimið.
Ég stóð þarna ásamt manninum
mínum tilvonandi í þessari hrikalegu
rigningu og söng allt sem átti að
syngja og allir horfðu á mig - svo
byijaði fólkið í kring að syngja með.
Mér þótti þetta erfitt en ég vissi að
þetta yrði að gera. Pabbi sagði allt-
af: Fólk syngur með þótt það syngi
ekki upphátt, það syngur í huganum.
Það voru margir af því tagi þarna.
Við byijuðum á að syngja sálma og
síðan ættjarðarlög. Ein magnaðasta
stundin var þegar lýðveldinu var
lýst yfir, þá var hringt kirkjuklukk-
um. Það hafði verið tekinn upp slátt-
ur margra klukkna og sú upptaka
var svo send út þarna, það var sterk-
ur og magnaður samhljómur. Eftir
það sungum við Guð vors lands, sú
tilfinning sem greip um sig þá var
einstæð.
Þennan sama morgun höfðum við
farið mörg saman í rútu til Þing-
valla frá Fríkirkjuveginum. Við vor-
um ekki með tjald með okkur og
vorum öll illa skóuð, ég var bara í
dragt og venjulegum skóm og ekki
með neitt yfir hárinu. Ég var því
bæði blaut og köld á Þingvöllum.
Orn var sem betur fer í frakka sem
Þuríður
Pálsdóttir
r

LAGT af stað 17. júní 1944 frá Fríkirkjuveginum til Þingvalla, í fylgd frændfólksins af Sjafnargötunni.
ÞURÍÐUR á Þingvöllum 17. júní 1944 í frakka af manninum
sínum tilvonandi.
hann lánaði mér, eigi að síður vorum
við gegnvot. Halldór Laxness segir
í Grikklandsárinu um Emil Thorodd-
sen: „Þessi gáfaði duli maður lifði
það að semja lagið við þjóðhátíðar-
kvæðið Hver á sér fegra föðurland,
19 4 4, og ók til Þíngvalla og hlustaði
á flutníng þess í Rigníngunni Miklu
á lýðveldisdaginn, varð innkulsa og
dó fáum dögum seinna.“ Emil of-
kældist þarna, fékk lungnabólgu og
dó skömmu síðar. Ég hef aldrei upp-
lifað slíkan rigningardag á íslandi,
fyrr né síðar.
Pabbi var búinn að æfa mörg lög
í útvarpinu fyrir hátíðina. Flest lag-
anna voru sungin einhvern tíma
dagsins. Hann sagði í útvarpsþætt-
inum eftir lýðveldishátíðina: „Hafið
öll þökk fyrir sönginn á Þingvöllum
þennan dag. Mér varð ein ósk, þeg-
ar þið sunguð í Fangbrekkunni, hún
var sú að mér mætti einhverntíma
auðnast að heyra slíkan mannfjöld
syngja í sjálfri Almannagjá, því þar
er sá rétti staður. Þá mætti stjórna
söngnum frá Lögbergi. Þá myndi
söngurinn njóta sín stórkostlega
undir hinum mikla hamravegg. En
hvað bíður síns tíma.“
Þegar fór að líða á kvöldið þurft-
um við að bíða eftir rútunum heim.
Þá var einhver sem þekkti einhvern
sem var með tveggja manna tjald.
Þar fengum við að troða okkur inn,
ég man að við töldum sautján manns
í pínulitlu tveggja manna tjaldi. Þar
var einhver með brennivínsflösku,
það var í eina skiptið ég sá slíkt á
þessari hátíð. En vafalaust hefur
sopi úr henni verið vel þeginn af
ýmsum, allir voru hraktir og kaldir.
Rútan kom ekki fyrr seint og um
síðir.
Pabbi var mjög ánægður með
þennan dag. í kynningunum fyrr-
nefndu segir hann: „Veðurskilyrði
voru ekki ákjósanleg, eins og öllum
er kunnugt. Þess vegna var ekki að
vænta að allt gengi alveg eftir áætl-
un hvað sönginn snerti. En þó má
heita að svo hafi verið og sérstak-
lega var söngurinn góður við alþing-
ispallinn. Raunar voru ekki öll lögin
sungin sem Þjóðkórinn átti að syngja
síðar um daginn og smávegis breyt-
ingar varð að gera á efnisskránni.
En hvað gerði það til? Allir voru í
sólskinsskapi, og allir voru glaðir og
ánægðir á þessum mikla degi og
enginn getur nokkru sinni gleymt
honum." Þetta eru orð að sönnu, ég
get varla ímyndað mér að slík
stemmning eins og ríkti á Þingvöll-
um hinn 17. júní 1944 muni skapast
aftur.“
► ÞJÓÐHÁTÍÐARNEFND
lýðveldisstofnunarinnar á ís-
landi, eins og hátíðarnefndin
hét fullu nafni, fékk Stefán
Jónsson teiknara í Reykjavík til
að hanna hátíðarmerki í tilefni
af lýðveldisstofnuninni. Var
það að undangenginni sam-
keppni þar sem heitið var 2.000
krónum í verðlaun fyrir bestu
tillögu, en tillögurnar sem bár-
ust þóttu ónothæfar. Teikning-
in af merkinu yar síðan send
til sendiherra íslands í Was-
hington ásamt beiðni um að
merkin yrðu gerð í Bandaríkj-
unum og honum falið að semja
um kaup á þeim og afhend-
ingartíma. Merkin komu til
landsins með herflugvél 15.
júní, alls 25 þúsund talsins.
Eftirspurnin eftir hátíðar-
merkjunum var svo mikil að
hópast var umhverfis sölubörn
á götum úti þegar sala hófst
og sluppu menn ekki úr þvög-
unni fyrr en allt var uppselt.
Flugvél dreifði merkjunum til
landsbyggðarinnar, auk þess
sem farið var með nokkur þús-
und merki til Þingvalla til að
selja 17. júní, og seldust þau
öll á skömmum tíma.
► ÍSLENSKA lýðveldinu barst
mikill fjöldi kveðja og heilla-
óska, jafnt frá erlendum þjóð-
höfðingjum, Islendingum er-
lendis og erlendum vinum ís-
lands. Meðal annars bárust
heillaóskaskeyti frá Franklin
D. Roosevelt, forseta Banda-
ríkjanna, Cordell Hull, utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna,
Bandaríkjaþingi, Fulgencio
Batista, forseta Kúbu, Jorge
Unico, forseta Guatemala, Mar-
iano Arguello, utanríkisráð-
herra Nicaragua, Horacio Chir-
iani, utanríkisráðherra Paragu-
ay, Charles de Gaulle, hershöfð-
ingja og foringja Fijálsra
Frakka, Johan Nygárdsvold,
forsætisráðherra Noregs, sem
þá var hersetið Þjóðveijum,
Tryggve Lie, utanríkisráðherra
Noregs, Banomi, utanríkisráð-
herra Ítalíu, Vilhelmínu Hol-
landsdrottningu, lögþingi Fær-
eyja, undirritað af Thorstein
Petersen, ogpólsku stjórninni.
Kristjáni X. Danakonungi voru
sendar kveðjur og árnaðaróskir
og sendi hann einnig skeyti sem
var lesið upp á Þingvöllum við
mikinn fögnuð viðstaddra.
Af hverju hringja
klukkurnar?
Líka þeir sem í
dag eru á miðj-
um aldri eiga
sínar minn-
ingar frá 17. júní 1944.
Ásdís Kvaran lögfræð-
ingur var sex ára gömul
þegar lýðveldishátíðin
var haldin á Þingvöll-
um. Hún fór ekki þang-
að heldur sat í rigning-
arúða úti á gangstétt á
hjólinu sínu og var að
hjóla. „Einhverra hluta
vegna fór ég inn, lík-
lega til að leita að litlu
systur minni, þá heyrði
ég sagt í útvarpinu:
„Nú verður tveggja
mínútna þögn um land
Ásdís.
„Ég flýtti mér aftur
út til þess að hlusta á
þögnina og settist á
hjólið. Svo var eins og
ég yrði fyrir rafiosti,
allt í einu heyrði ég
gífurlega klukkna-
hringingu frá kirkjun-
um í bænum og frá
útvarpinu út um
gluggana, sem stóðu
opnir. Ég æddi inn og
kallaði: „Mamma,
mamma, klukkurnar
hringja, af hveiju
hringja klukkurnar?“
Þá svaraði hún: „Það
Ásdís Kvaran er verið að hringja inn
lýðveldið, Addý mín.“
allt,“ segir Með það fór ég út skýringarlaust
og hélt áfram að hjóla í rigningunni."