Morgunblaðið - 03.07.1994, Blaðsíða 4

■r
4 B SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ 1994 MORGUNBLAÐIÐ.
Öskubusku-
ævintýrið íslenskrar
hrossaræktar
Morgunblaðið/Valdimar Kristinsson
Faðir og sonur Þokka frá Garði
GUNNAR BJARNASON fyrrum ráðunautur sagði eitt sinn að hann væri hvort
tveggja í senn sonur og faðir Nökkva frá Hólmi og má svo sannarlega heimfæra
þau fleygu orð yfir á Jón og Þokka sem hér horfast í augu í túninu heima í Hala.
VEL ERU þekktar sögurnar um
Öskubusku, Litla ljóta andarungann
eða indíánastúlkuna sem kölluð var
„Litla ljót“. í þessum hugljúfu sögum
gengur söguþráðurinn út á baráttu hins
vanmáttuga fyrir viðurkenningu og því
að njóta sannmælis fyrir vanvirta og
vanmetna hæfileika eða atgervi. Sög-
urnar segja frá því þegar lítilmagninn
nær sanngjömum markmiðum og hið
góða vinnur hið illa. íslenskir hesta-
menn hafa síðustu fjórtán árin átt þess
kost að fylgjast með „Öskubusku“ ís-
lenskrar hrossaræktar feta sig hægt
og sígandi upp á toppinn, baráttu sem
nær hámarki í dag þegar Jón Karlsson,
bóndi í Hala í Djúpárhreppi, tekur við
Sleipnisbikarnum, — æðstu viðurkenn-
ingu sem veitt er fyrir árangur í rækt-
un íslenska hestsins — fyrir stóðhest
sinn Þokka frá Garði í Hegranesi. Saga
Þokka minnir um margt á ofannefndar
sögur og ekki laust við að einnig megi
heimfæra hana upp á ameríska draum-
inn margfræga.
Þokki þótti framan af ekki merkilegur
sem kynbótahestur enda má segja að hann
hafí farið þymum stráða braut í þann sess
sem hann er nú skipar. Jón Friðriksson,
hrossabóndi og tamningamaður í Vatns-
leysu, var fyrstur til að sýna klárinn í kyn-
bótadómi. Það var árið 1980 á héraðssýn-
ingu á Vindheimamelum. Þá var hann fjög-
urra vetra gamall, aðeins mánaðartaminn
auk þess sem Jón kenndi honum fræðin í
tvær vikur fyrir sýningu.
Fyrir þrábeiðni þáverandi eiganda Þokka
og Sigurjóns heitins í Garði segist Jón
hafa tekið að sér að sýna hestinn sem
hann taldi engan veginn nægilega taminn
og ekki tilbúinn fyrir slíkt. Taldi Jón ekki
vafa á því að þarna færi gæðingur og setti
því það skilyrði að hann fengi að hafa
hestinn því í svona hraðtamningu eins og
Þokki fékk fyrir fyrsta dóminn var hlaupið
yfir margar blaðsíður í byijuninni og taldi
hann að fletta þyrfti til baka næsta vetur
og byija aftur á byijunarreit. Segja má
að Þokki hafi fengið prýðisdóm í sinni
fyrstu raun og eiginlega mjög góðan ef
mið er tekið af aðstæðum. Fyrir byggingu
fékk hann 7,90 og hæfileika 7,73 eða 7,82
sem í dag dugar fjögurra vetra hesti til
að komast inn á landsmót.
Dómsorðin voru ekki eins góð en þar
segir: „Fallegur foli, einkum hálsbygging
en afturbygging of grönn. Góðir hæfíleik-
ar, þó mjög hæpinn sem stóðhestur." Gat
Jón sér þess til að ástæðuna fyrir því að
Þokki komst aldrei hátt í einstaklingsdómi
megi rekja til þess að hann hafi aldrei feng-
ið þá grunnþjálfun og tamningu sem hann
þurfti þrátt fyrir ótvíræða eðliskosti. Eftir
héraðssýninguna var Þokki seldur Jóni í
Hala og þar af leiðandi ekki staðið við fyrir-
heitin sem Jóni í Vatnsleysu voru gefín
fyrir hérðassýninguna.
Ástæðan fyrir því að Jón í Hala kaupir
hestinn var sú að hann taldi sig þurfa að
fríska upp á stofninn hjá sér og hafði frétt
hjá nágranna sínum af jörpum fola sem
hafði verið sýndur fyrir norðan og væri
nokkuð efnilegur. Svo virtist í upphafi sem
örlögin ætluðu að haga því svo til að hann
fengi ekki Þokka því rangur foli var send-
ur suður. Mistökin uppgötvuðust þó fljót-
Iega og sendi Jón mág sinn, Jón M. Gunn-
arsson í Mosfellsbæ, norður að skila og
sækja. Var Þokki hjá honum um veturinn
og næstu árin.
Árið eftir er haldið fjórðungsmót á Gadd-
staðaflötum og er Þokki sýndur í flokki
fímm vetra stóðhesta sem betur hefði ekki
verið því klárinn var illa fyrir kallaður, kom
ekki vel fyrir. Féll hann um 0,55 í einkunn
fyrir byggingu og en bætti sig um 0,22
fyrir hæfileika og fær í aðaleinkunn 7,65
sem var fyrir neðan ættbókarmörk sem var
7,75. í dómsorði segir : „Reistur en háls-
djúpur, léttur bolur, fætur ótraustir, snún-
ir. Fjölhæfír reiðhestskostir." Hefði nú
mátt ætla að eftir þessar hrakfarir hafi
geldingartangirnar beðið Þokka en hér
kemur til sögunnar þrái og þrautsegja Jóns
í Hala sem lætur engan bilbug á sér fínna.
Er Þokki geymdur á vetrum í Mosfellsbæ
þar sem Jón, mágur Jóns í Hala, notar
hann sem reiðhest.
Árið 1986 er haldið landsmót á Gadd-
staðaflötum og lætur Jón sýna hestinn í
forskoðun til að freista þess að koma hon-
um inn á mót sem einstaklingi. Ekki geng-
ur það eftir en hann fer yfír gömlu ættbók-
armörkin og fær loks ættbókarnúmer. Það
vekur spurningu hvers vegna hann hlaut
ekki númer fjögurra vetra þar sem hann
var þá með einkunn til þess. Síðast er Þokki
sýndur sem einstaklingur á vorsýningu
stóðhestastöðvarinnar 1989. Ekki náði
hann fyrstu verðlaunum þá frekar en áður
og virtist nú fokið í flest skjól hvað það
varðaði.
Þegar hér er komið sögu er Jón búinn
að fá töluvert af folöldum undan klámum
og sér strax breytingu á útliti hrossa sinna
miðað við það sem áður hafði verið í stóð-
inu. Um þetta leyti er verið að byija með
fyrstu trippin í tamningu og virðist útlitið
í góðu lagi og er hann því orðinn gallharð-
ur á því að nota klárinn áfram enda kom-
inn með tröllatrú á honum sem reiðhesta-
föður en kannski spurning með kynbóta-
gildið enn sem komið er. Fyrstu árin eftir
að Þokki kom í Hala var hann nær ein-
göngu notaður af Jón en síðar kom að því
að nágrannamir fóm að setja eina og eina
hryssu undir hann og segist Jón ekkert
hafa tekið fyrir greiðann á þeim tíma.
Eftir landsmótið ’86 bætist í hóp afkvæ-
manna sem tamin eru með hveiju árinu
sem líður. Veturinn 1990 eygir Jón mögu-
leika á að sýna afkvæmi hans á reiðhallar-
sýningu og er skemmst frá því að segja
að hún tekst með miklum ágætum, svo vel
að Jón fer að leiða hugann að því að af-
kvæmasýna klárinn á landsmótinu sem
halda átti á Vindheimamelum 1990. Þótti
nú mörgum Jón orðinn óhóflega bjartsýnn
þótt fram væru komin nokkur efnileg hross
undan klárnum. Jón var ekkert á því að
gefa sig og með góðra manna hjálp tókst
að tryggja klárnum sæti á landsmóti og
meira en það, því hann stóð efstur af-
kvæmahesta sem kepptu til fyrstu verð-
launa. Skaut hann þar aftur fyrir sig ekki
ómerkari hestum en Feyki frá Hafsteins-
stöðum, Viðari frá Viðvík og Garði frá
Litla-Garði. Þótti árangurinn athyglisverð-
ur því öll hrossin sem fylgdu honum þá
voru frá Hala, flest undan ótömdum og
ósýndum hryssum. Ekki var látið hér stað-
ar numið á þeim fjórum árum sem liðin
eru því Þokki hefur skilað sér hægt og
bítandi upp metorðastigann.
Vafalaust sýnist sitt hveijum um stöðu
Þokka í dag en ef það kerfi (BLUP-ið) sem
notað er er í dag svíkur ekki má hiklaust
telja Þokka á toppnum á réttum tíma því
á undanförnum árum hafa augu manna
stöðugt beinst að mikilvægi töltsins í rækt-
uninni en það er einmitt sterkasta hlið
Þokka í erfðum. Þá er hann ekki síður
merkilegur fyrir þær sakir að í dag er
hann orðinn hærri í kynbótamati en faðir
hans, Hrafn 802 frá Holtsmúla, sem borið
hefur ægihjálm yfír aðra stóðhesta á land-
inu. Að vísu stenst hann ekki Hrafni föður
sínum snúning hvað varðar stóðhesta í af-
kvæmahópnum og á það bæði við um magn
og gæði.
I dag fer Þokki að líkindum í sína síð-
ustu ferð frá Hala þegar hann mætir í
verðlaunaafhendingu. Jón hefur sagt að
klárinn sé orðinn gamall og hann fari ekki
framar í útleigu. Vilji menn halda undir
hestinn verði þeir að koma með hryssurnar
í Hala.
Sitt sýnist sjálfsagt hveijum um veru
Þokka á toppnum um þessar mundir en
flestir sem spurðir voru töldu hann vel að
þessum heiðri kominn. Einn benti á að
BLUP-ið væri þannig uppbyggt að það
borgaði sig ekki að halda hestum undir
hátt dæmdar eða ættstórar hryssur því
kerfíð leiðrétti hressilega fyrir löku eða
ættlausu hryssunum. Jón sjálfur segir hins-
vegar að hann geti fullyrt að varla sé
hægt að tala um að hross undan Þokka
bregðist hvað varði reiðhestakosti, auðvitað
sé þetta ekki allt gæðingar en nánast öll
nýtist vel til reiðar.
Um þetta verða menn sjálfsagt aldrei
fyllilega sammála frekar en svo margt
annað í hrossaræktinni en enginn getur
neitað því að ferill Þokka á ekki sinn líka
í íslenskri ræktunarsögu. Ferill sem byggð-
ist á þrautseigju og jafnvel þvermóðsku
Jóns í Hala þar sem hann lét hvorki álit
ráðunauta né annarra rugla sig í ríminu
heldur lét eigin sannfæringu ráða orðum
og gerðum. Ferill sem minnir um margt á
„ameríska drauminn", drauminn sem rætt-
ist til hins ýtrasta!
Valdinmr Kristinsson