Morgunblaðið - 10.02.1995, Blaðsíða 22

22 FÖSTUDAGUR 10. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Fiskistofnarnir -
fjöregg þjóðarinnar
ÞAÐ er dapurlegt að
hafa þurft að hlusta á
umræðuna undanfama
daga um fískveiði-
stjómun okkar íslend-
inga. Svo mikils mis-
skilnings gætir og svo
miklar ranghugmyndir
eru uppi að jafnvel for-
ystumenn þjóðarinnar
gera sig seka um að
afhjúpa þekkingarleysi
sitt á því hvemig helstu
auðlind þjóðarinnar er
best borgið.
Tillögur þær sem
þingmenn Vestfirðinga
settu fram á dögunum
um afnám kvótakerfís-
ins og að hefja beri
„sóknarstjóm" á ný era ekki aðeins
þeim til vansa heldur era þær hreint
og beint hættulegar.
Til þess að gera sem best grein
fyrir máli er rétt að taka einfalt
dæmi sem sýnir hvers vegna sókn-
arstjóm leiðir til þess að fískveiðiarð-
inum verði fómað á altari ofjárfest-
ingar og óhagkvæmni. Segjum sem
svo að í upphafí séu 100 nákvæm-
lega eins skip sem veiða 100 þúsund
tonn af þorski árlega. Bundið er í
reglugerð að ekki megi veiða meira
en áðurgreindan afla og gefum okk-
ur að þessi tala verði óbreytt um
fyrirsjáanlega framtíð. Eðli málsins
samkvæmt munu útgerðarmenn og
skipstjórar þessara skipa keppast við
að ná sem mestum afla á sem
skemmstum tíma til að fá sem mesta
hlutdeild í heildaraflanum, því að í
þessu fískveiðikerfí á sá fund sem
fyrst fínnur.
Eins og alþjóð veit era til skipstjór-
ar sem era aflaklær.
Þær munu að sjálfsögðu
hremma stæsta hluta
heildaraflans auk þeirra
sem eiga skammt á
miðin, eins og t.d. Vest-
fírðingar. Til að að ná
enn meiri afla og til að
hagnast meira munu
þeir ijárfesta í afkasta-
meiri skipum og veiðar-
færam fyrir næsta físk-
veiðiár. Auk þess sem
framtakssamir ein-
staklingar munu hefja
útgerð í þeirri von að
þeirra skipstjórar verði
fengsælir og hagnaður-
inn verði þeirra. Nú era
skipin e.t.v. orðin 110
og sum betur útbúin en önnur. Ef
þetta kerfí verður við lýði í nokkur
ár mun offjárfesting í fískiskipum
óhjákvæmilega fylgja í kjölfarið.
Vestfírðingamir gera sér grein fyrir
þessu og vilja miðstýra ijárfestingu
í fískiskipum til að spoma við offjár-
festingu. Mönnum er enn í fersku
minni hvemig fór fyrir Sovétríkjun-
um og miðstýringunni sem þar var
stunduð og er_það mér til efs að hún
virki betur á Islandi.
En í kerfínu felst annars konar
óhagkvæmni. Þar sem útgerðarmenn
þurfa að keppa innbyrðis um hlut-
deild í heildaraflanum mun þetta
gerast: a) Gæði fara minnkandi þar
sem magn ræður nú ferðinni, b) at-
vinnuleysi eykst í þeim byggðarlög-
um sem liggja illa við helstu fískimið-
um þar sem menn munu leitast við
að landa á þeim stað sem liggur
best við og c) sveiflur munu aukast
í framleiðslunni þar sem menn reyna
Tillögur Vestfirðinga í
fiskveiðimálum eru
þeim til vansa, að mati
Tryggva Þórs
Herbertsson, og stórar
hættulegar.
nú að ná sem mestu fyrst á fiskveið-
iárinu sem aftur leiðir til þess að
eftir að heildaraflinn, 100 þúsund
tonn, er veiddur liggur fískveiðiflot-
inn bundinn við bryggju seinni hluta
árs með tilsvarandi atvinnuleysi.
Þetta er í raun í hnotskurn það kerfi
sem við bjuggum við áður en núver-
andi kvótakerfi var tekið upp. Til að
leysa þetta vandamál sýndu stjórn-
málamenn um miðjan síðasta áratug
þann dug og það þor að innleiða
kvótakerfi í íslenskar fískveiðar sem
byggist á ígildi eignarréttar. Þetta
hefur verið eitt mesta framfaramál
í íslenskum sjávarútvegi frá upphafi.
Hvort sem menn era veiðigjaldsinnar
eður ei eða hvort þeir telji auðlindina
vera sameign íslensku þjóðarinna eða
ekki ættu þeir að geta tekið undir
þessi orð. Mikils misskilnings hefur
gætt hjá hluta veiðigjaldssinna, t.d.
ritstjóra Morgunblaðsins, að veiði-
gjald og kvótakerfí fari ekki saman.
Sem dæmi væri hægt að taka 10%
kvóta af hverri útgerð á ári og selja
hæstbjóðanda og láta andvirðið
renna í sameiginlegan sjóð lands-
manna eða leggja aflagjald á hvert
landað kíló. Gallinn við að taka 10%
Tryggvi
Þór Herbertsson
af útgerð á hveiju ári er að við það
bjagast verðkerfið. Heppilegasta
leiðin væri að leggja á aflagjald.
Þannig væri eiginleikum kvótakerfis-
ins, ígildi eignarréttar, haldið og
komið væri á veiðileyfagjaldi. En
hvemig skyidi dæmið sem tekið var
hér að framan líta út ef við væram
að lýsa núverandi kvótakerfi. Gerum
ráð fyrir sama heildarafla og skipa-
fjölda. Eins og áður gengur aflaklón-
um betur að veiða þorskinn en í stað
þess að einbeita sér að magni eru
gæði nú höfð að leiðarljósi. Þeir sem
veiða á hagkvæmasta hátt og koma
með gæðamesta aflann að iandi
munu hagnast mest. Þetta veldur því
að þeir eru tilbúnir til að kaupa út
þá sem verr gengur sem þá geta
snúið sér að öðrum rekstri. A næsta
fiskveiðiári myndi skipum fækka þar
sem þeir sem seldu aflahlutdeild sína
yrðu að hætta veiðum. Helsti gallinn
á þessu kerfí er að það hvetur til
þess að físki sé kastað fyrir borð til
að kvóta sé ekki eytt á gæðarýran
físk. Þetta er reyndar líka niðurstað-
an í hinu kerfínu, þó að það sé ekki
í jafn miklu mæli, því þegar heildar-
kvóti er nálægt því að vera veiddur
er einungis komið með verðmætasta
fískinn að landi. Ekkert fyrirkomulag
í fískveiðum kemur algjörlega í veg
fyrir frákast físks þó að það sé í
lágmarki í kerfí sem byggist á óheftri
veiði, þ.e. þar sem heildarafli er
fijáls.
Andmælendur kvótakerfísins hafa
einnig bent á að kvótinn sé stöðugt
að færast á færri hendur og er tíð-
rætt um sægreifa. Það er rétt að
kvótinn hefur verið að færast til
færri og stærri fyrirtækja en það
fylgir ekki sögunni að flest þessara
fýrirtækja era almenningshlutafélög
pg sennilega hafa aldrei jafnmargir
íslendingar átt „raunveralegan" hlut
í aflaheimildum og þar með físki-
stofnunum eins og nú. Er nærtækast
að benda á lífeyrissjóðina.
En sé kvótakerfið er jafn gott og
haldið er fram hvers vegna er flotinn
ekki komin í hagkvæmari stöðu en
raun ber vitni, nú tíu áram eftir
upptöku kerfísins. Svarið er fjór-
þætt. í fyrsta lagi eru göt á kerfinu.
Hið opinbera hefur haldið eftir hluta
af heildaraflaheimildum og skipt til
útgerðarmanna eftir pólitískum leið-
um og sk. krókaleyfi hafa undanþeg-
ið hluta sjómanna frá því að lúta
kvótakerfínu. I öðra lagi hafa verið
veittir styrkir til landshluta til að
halda uppi óhagkvæmri útgerð sem
kvótakerfíð átti einmitt að útrýma.
Er þar nærtækast að nefna Vest-
fjarðaaðstoðina svonefndu sem veitt
var fyrr í vetur. í þriðja lagi era ís-
lendingar byijaðir að stunda úthafs-
veiðar af alvöru í fyrsta skipti í ís-
landssögunni. í fjórða og síðasta lagi
var innan við 50% af heildarafla tek-
inn í kvótakerfi á áranum 1984-
1990. Úthafsveiðamar skipta mestu
máli um offjárfestingar og er nær-
tækast að minnast útsölutogaranna
frá Kanada. Hvers vegna skyldi ég
að vera blanda mér í jafn viðkvæmt
mál og þetta og hugsanlega skapa
mér óvildarmenn án þess að vera á
leiðinni á þing? Svarið er einfalt.
Umræða undanfarinna daga hefur
opinberað fyrir mér vankunnáttu
sumra stjónmálamanna á mesta
hagsmunamáli þjóðarinnar, þ.e.
hvemig haga beri nýtingu fískstofn-
anna til sem mestrar hagsældar fyr-
ir þjóðfélagsþegnanna. Einnig hefur
afskiptaleysi fjölmiðla hvatt mig til
skrifa. Síðastliðið sumar vann ég
fyrir danska forsætisráðuneytið að
úttekt á því hvað hefði farið úrskeið-
is í efnahagsstjóm Færeyinga. Eitt
af því sem ég og félagar mínir kom-
um auga á var að það voru að stór-
um hluta útgerðarmenn og fulltrúar
sjómanna sem höfðu farið með mál-
efni útgerðarinnar í Lögþinginu. Sér-
plógsstarfsemi þeirra hefur átt
dijúgan þátt í hrani fískstofna við
Færeyjar og þar með efnahagskrepp-
unni. Skyldi það vera tilviljun að í
hópi sjálfstæðismannanna íjögurra
sem vilja kvótakerfið feigt eru tveir
útgerðarmenn og einn fulltrúi sjó-
manna?
Höfundur er hagfræðingur og
starfar hjá Hagfræðistofnun
Háskóla íslands.
Fiskveiðistj órnun
og fötin keisarans
Ohóf og skilningsleysi gagnvart meginauðlind
Fiski hent
HELSTI annmarki
þess kerfís sem notað
er til stjórnunar físk-
veiða við ísland er að
kerfið er með inn-
byggðan hvata til að
henda físki í stórum
stíl ef ekki fást út úr
honum hámarks verð-
mæti. Þetta leiðir til
þess að veiðar eru
miklu meiri en það sem
skilar sér til vinnslu í
landi og oft á tíðum
einnig meiri en það
sem fer til vinnslu á
hafi úti.
Leiða má líkur að því að alls sé
hent í sjóinn 80-110 þúsund tonn-
um samtals af fiski af öllum tegund-
um utan og innan fískveiðilögsög-
unnar þar sem aflasamsetning er
óhagkvæm, vegna þess að veiðar-
færi eru þannig búin að fískur sem
í þau kemur sleppur ekki. Ef menn
telja að möskvastærð skipti miklu
máli í þessu tilliti í trollum þá er
það alrangt því það fer eftir því
hvernig togað er í möskva á trolli
hversu smár fiskur sleppur út. Ég
þekki til þess að í vængjum trolla
er þannig háttað að togað er á legg
og möskvinn þannig opinn en al-
mennt er möskvinn lokaður og þar
að auki má sjá á myndum sem tekn-
ar hafa verið af trolli á veiðum að
fískurinn fælist straumiðuna frá
trollnetinu þannig að möskvastærð
hefur minni áhrif en menn hafa
haldið fram.
Alkunna er að miklu
er hent af smáfíski á
togurum o g hann
sleppur ekki lifandi,
þetta vita allir þeir sem
togveiðar hafa stund-
að. Sjómaður skýrði
málið á eftirfarandi
hátt. „Við erum sendir
á sjó til að koma með
afla að landi, okkur ber
að koma með sem mest
verðmæti í takmörkuð-
um kvóta,“ og til við-
bótar: „Menn hugsa
fyrst og fremst um að
lifa af daginn'áður en
þeir fara að hugsa tíu
ár fram í tímann." Eftir slæm veð-
ur þegar bátar hafa ekki getað vitj-
að neta þá er miklu magni hent í
sjóinn aftur vegna þess að kvótinn
er svo lítill. Ef menn ætla að reyna
að bjargast koma þeir einvörðungu
með verðmætasta fískinn,að landi.
Rétt er að vitna í grein Sigfúsar
Schopka frá 16. des. sl. þar sem
lesa má að fiskveiðistjómunin hefur
algjörlega brugðist og fiskverndun
er eins og nýju fötin keisarans, hún
er engin og seiða- og smáfískadráp-
ið er gegndarlaust. Líkur eru á að
fískstofnar hrynji eins og við Ný-
fundnaland.
Menn verða að eygja
afleiðingarnar
Það er með ólíkindum hversu
mikil blindni hefur ríkt, og vart er
unnt að ræða þessi mál án þess að
minnast á hversu lítinn trúnað hv.
sjávarútvegsráðherra lagði á að
Ég óttast, segir Gísli
S. Einarsson, að
kvótakerfíð valdi því
að lítil breyting verði
á meðalafla
og förgun fisks í sjó.
tugum þúsunda tonna af fiski hafi
verið hent í sjóinn, samanber um-
ræður á síðasta ári á þingi. Þó ber
svo við að nú í ár hefur hann marg-
viðurkennt að miklu magni sé hent
þó ekki sé tiltekið magn. E.t.v. er
rétt að minnast orða Tómasar Guð-
mundssonar í tengslum við þetta
... meðan til er böl sem bætt þú gast
og barist var á meðan hjá þú sast
er ólán heimsins einnig þér að kenna.
Þetta skulum við tengja við að
um ólán íslands sé að ræða að
menn vildu ekki viðurkenna stað-
reyndir. Viðurkennt er að miklu
magni meðafla hefur verið hent sem
hefði getað skapað fjölda starfa í
landi og þar með minnkað atvinnu-
leysi og bætt þjóðarhag. Enn á að
bæta við með reglugerð um að allur
smáfiskur sem undanþeginn hefur
verið kvóta skal nú teljast með. Það
er með ólíkindum að menn skuli
ekki átta sig á að það þýðir: Ef
reikna á allan smáfisk inn í kvótann
kemur sá fiskur ekki meira að iandi.
Við það fellur út mikið af harðfísk-
framleiðslustörfum víðs vegar um
landið. „Flugfískvinnslan" úr smá-
Gísli S. Einarsson
fiski leggst af og þar með fjöldi
starfa, og þar með eykst enn það
magn sem menn koma ekki með
að landi þó aflað hafí verið. Ég legg
til að kannað verði hversu margar
fískvinnslur byggja á smáfiski.
Klórað í bakkann
Fram er komið á þingi frumvarp
sjávarútvegsráðherra um bætta
umgengni við auðlindir sjávar. Það
ber að virða viðleitni en ég óttast
þó að kvótakerfið verði þess vald-
andi að ástandið muni lítið breytast
varðandi meðafla og það sem hent
er í sjóinn.
í annarri grein frumvarpsins er
gert ráð fyrir að sleppt sé lifandi
físki, þessar hugleiðingar bera með
sér þekkingarskort þeirra manna
sem samið hafa frumvarpið. Ef
menn halda að krókaveiðar með línu
og handfærum séu aðalsmáfíska-
drápsvaldurinn þá eru þeir staddir
við fjóshauginn en ekki í fjörunni.
Afli af eða úr öðrum veiðarfærum
á ekki von.
Banna á veiðar í net báta undir
30 brúttótonnum eða 30 brúttórúm-
lestum frá 1. nóvember til febrúar-
loka! Vita menn ekki að ef ekki er
unnt að draga net á 10 tonna bát
þá gildir í flestum tilvikum það
sama um 100 tonna bát.
Fiskistofa á að áætla t.d. hversu
mikill afli þorsks kemur í net þegar
veidd er ýsa á einhveiju svæði.
Ræðið þetta mál við sjómenn og
spyijið hvort þorskur eða ýsa gangi
eftir einhveijum afmörkuðum
brautum.
Ég ætla ekki að setja fram fleira
í þessa minnispunkta varðandi um-
rætt frumvarp en segi þó að mikið
skal til viðbótar ef duga skal til
vemdar og viðhalds fískistofna við
ísland. •
Aðgerðir sem m.a. verður að
grípa til svo betur megi fara
1) Seiðaskiljur verði settar á öll
troll. Tveggja ára aðlögunartími er
hámark. Seiðaskiljur verða að koma
á rækjutroll á þessu ári. Grundvall-
aratriði að skiljur verði settar á troll
þar sem veitt er í „hlýjum sjó“.
Fyrir nokkrum árum var gerð seiða-
talning á bátaflota við rækjuveiðar
á Húnaflóa. í ljós kom að seiðafjöld-
inn nam sem sem svaraði öllum
leyfðum afla við ísland á átta klst.
fresti hjá þeim flota sem þar var
að veiðum. Staðreynd er að öllum
seiðum er mokað dauðum aftur í
sjóinn. Eru menn undrandi á treg-
ari afla við ísland?
2) Breyta verður togstefnu á
möskva í trollum svo möskvar haldi
þeirri opnun sem vera á.
3) Rétt er að semja togara út
fyrir 200 metra dýpi eða 50 sjómíl-
ur, þetta atriði er mjög vandasamt
því taka verður tillit til tímabund-
inna veiða togara á ákveðnum
svæðum, fyrst og fremst þarf að
miða við vemdun á hrygningartíma
og nýtingu stofns. Um gæti orðið
að ræða mismunandi svæði við
landið eftir árstíma.
4) Gera verður úttekt á stærð
báta við krókaveiðar með línu og
handfærum og skiptingu á milli
þessara veiðarfæra, einnig mismun
á aflaverðmæti þessa flota eftir því
hvar afla er landað. Staðreynd er
að sá sem veiðir 100 tonn í Gríms-
ey fær meira en milljón minna en
sá sem leggur sama magn upp á
markað á Suðvesturlandi vegna
verðmismunar.
5) Grundvallaratriði er að allur
veiddur fískur komi að landi og
skapi með því störf sem minnka
verulega atvinnuleysi líklega um
40—50%. Það er slæmt ef sagan
mun segja að fiskveiðistjómunar-
stefna sem við búum við í dag hafí
verið grundvöllur atvinnuleysis og
illra tíma á íslandi.
6) Ef til vill væri rétt að gefa
krókaveiðar að mestu fijálsar í 120
daga á hveiju ári. Ef menn vilja
ekki fara að mínum hugmyndum
eða orðum þá bendi ég á öruggan
ráðgjafa: Það er reynsla undanfar-
inna kvótakerfisára.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Alþýðuflokk í
Vesturlandskjördæmi.