Morgunblaðið - 11.06.1995, Blaðsíða 7

Morgunblaðið - 11.06.1995, Blaðsíða 7
MORGUNBLAÐIÐ SÚNNÚDAGUR 11. JÚNÍ 1995 B 7 raun til að kanna sjálfan sig, hvað þá að gagnrýna sig.“ Astráður: „Að mínu mati fjallar lokaatriði verksins ekki um sekt og sakleysi, því að undir lokin er sagan í rauninni búin að ijúfa öll slík mörk. Lokasíður bókarinnar snúast um ofbeldi og þrá eftir ofbeldi — sem er meðal annars ýkt þrá eftir því að ljúka einhveiju. Þar tengjast líka leikreglur og oftieldi.“ Er ákæruvaldið í sögunni tákn- rænt fyrir föður Kafka? Ástráður: „Væntanlega er faðir Kafka mikilvæg uppspretta hér. Það sést m.a. á því langa bréfi sem Kafka skrifaði föður sínum en sýndi honum aldrei, en komst síðar á prent. En Kafka er líka að kanna föðurvaldið í víðara og gagntækara skilningi." / Réttarhöldunum beinist athyglin oft að skeggi manna og hvernig þeir grípa í það. Er þetta mikilvægt táknrænt atriði eða fyrst og fremst myndræn lýsing á útliti og háttalagi manna? Ástráður: „Hvað gerist ef við gríp- um í skegg manna? Hver hefur leyfi til að snerta skegg manns, annar en maður sjálfur? En gamanlaust: Hér er margs að spyija. Er þetta gyðinglegt einkenni — eða karllegt? Kannski er það írónískt þroskatákn eða gríma. Það hlýtur að mega skrifa skeggfræðilegt rit um Kafka!“ Eysteinn: „Líka mætti beina at- hyglinni að því hverskonar karekter- ar eru skeggmenn í sögunni. Þeir virðast ógeðfelldir, undirförulir, óáreiðanlegir, óvinveittir en búa jafnframt yfir óræðu valdi.“ Mörgum finnst erfitt að koma auga á kímni í verkum Kafka. Hve- nær beitir hann henni helst í Réttar- höldunum? Ástráður: „í Réttarhöldunum má t.d. nefna þá kitlandi tilfinningu sem verður til á krossgötum yfirlætis og vandræðagangs Jósefs K. og þeirrar væntumþykju sem lesandinn finnur til er hann fylgir honum í gegnum hremmingar hans. Sá lesandi sem fer rólega um hinn óvenjulega til- finningaskala Kafka skynjar smám saman hvað þetta er drepfyndið." Eysteinn: „Til er margskonar kímni og mat á henni fer eftir smekk hvers og eins. Handtökuatriðið og flest viðbrögð Jósefs K. vegna rétt- arhaldanna eru að mörgu leyti mjög kímileg. Sömuleiðis margar mann- lýsingar." Kafka, einkenni og heimkynni Hefur Kafka gert söguslóðir sínar (Prag) að sjálfstæðum og eftirminni- legum heimi í ritverkum sínum? Og ef svo er, hvar er hann þá helst að finna? Ástráður: „Nánasti veruleiki Kafka var minnihlutahópur þýsku- mælandi íbúa — og voru margir þeirra gyðingar — í Prag, sem á æskuárum Kafka heyrði undir aust- urrísk-ungverska keisaradæmið. Þessi hópur taldi ekki nema nokkra tugi þúsunda, en lét mjög að sér kveða jafnt í viðskipta- sem menn- ingarlífi Prag. Þennan heim þurrk- uðu nasistar út á stríðsárunum; hann er horfinn. En stór hluti sviðsins er eftir; hin gamla miðborg Prag er býsna vel varðveitt og eins Iifa ýmis menningarverðmæti sem sköpuð voru af listamönnum úrþessum hópi; væntanlega rísa verk Kafka þar hæst. Ýmsir Pragbúar telja verk hans vera mjög rótföst þar í borg; þau beri í sér anda borgarinnar eins og hún var og er að einhveiju leyti enn. En það er jafnljóst að aðrir les- endur út um allan heim hafa ekki hikað við að flytja sögusvið Kafka heim til sín; merkingarheimur hans er fremur opinn fyrir slíkri tilfærslu. En maður veit samt af Prag þarna — og við vorum ekki í rónni fyrr en við komumst í könnunarleiðangur þangað — en það var raunar ekki fyrr en vorið 1990, löngu eftir að við hófum að þýða verk hans.“ Eysteinn: „Kafka var mjög bund- inn þessari borg, hann áformaði að slíta sig frá henni og flytjast burt, en það tókst ekki. Hann segist hata þessa borg og sjálfur vera „hálfþýsk- ur“, framandi og í minnihluta, en Prag sleppti honum ekki; þetta var borgin sem hann unni og óttaðist í senn.“ / öllum verkum Kafka ber á sér- kennilegri setningarbyggingu og óvenjulegri stöðu orða. Hvers vegna hefur hann lagt metnað sinn í að lýsa látbragði og hreyfingum per- sóna sinna á jafn furðulegan hátt og hann gerir? Eysteinn: „Stíll Kafka sýnir dá- læti hans á tungumálinu og löngun til að beita því á ferskan hátt. Lýs- ingar á látbragði, stellingu eða af- stöðu líkamans, hreyfingum og svip- brigðum eru mikilvægt listbragð hjá Kafka. Þannig gefur hann til kynna á knappan hátt hugarástand og skapgerðareinkenni og þetta verða gjarnan leikræn lykilatriði í atburða- rásinni. Persónur eru sífellt í ein- hvers konar baráttu við annað fólk; þær eru oft leiksoppar eða fórn- arlömb og niðurstaðan í þessari bar- áttu getur ráðist af látbrögðum, Franz Kafka. svipbrigðum, stellingum og líkam- legri afstöðu gagnvart viðfangs- manninum." Er einhver lykill eða lyklar að táknheimi Kafka, sem opna lesend- um greiða leið inn í dulmál hans? Hvernig er best að lesa og túlka verk Kafka þannig að maður nái tökum á inntakinu? Eysteinn; „Nei, í verkum hans eru ekki til skipulögð táknkerfi. Best er að lesa sögur hans opnum huga. Lesandinn ætti ekki að knýja fram röklegan skilning eða skýringar á furðum sagnanna þegar í stað, held- ur gefa þeim svigrúm til að aðlagast skilningi sínum." Var afstaða Kafka til fólks og allra hluta fyrst og fremst hikandi? Eysteinn: „Já, hik er nátengt kvíða og þetta má sjá í skáldverkum Kafka og einnig í dagbókum hans og bréfum. Afstaða Kafka til fólks og sámskipti hans við það var mót- sagnakennd og svipað má segja um Kaf ka tóksf að umbreyta hikinu og angistinni í mögnuð augnablik. Hann er frömuöur hamskiptanna eins og sjó má í samnefndu verki. afstöðu hans til samfélagsins. í hon- um bjó ótti við útskúfun úr samfé- lagi manna en jafnframt leitaði hann einangrunar vegna þrúgunar samfé- lagsins. Innra með honum var tog- streita milli löngunar til að helga sig ritstörfum og að gefa sig borgara- legri hamingju á vald. Þetta fannst honum ósættanlegt og hann ól með sér óljósa sektarkennd eins og Jósef K. í Réttarhöldunum. Hann þráði mannleg samskipti en þoldi ekki lík- amlega nálægð fólks. Ást hans til Felice Bauer blómstraði í bréfa- skriftum þegar hún bjó í Berlín og hann í Prag. En tilhugsunin ein um að hitta hana og snerta virðist óbæri- leg og trúlofunin slitnar eftir óumf- lýjanlegan samfund. Mannlegar af- stæður í sögum hans eru oft þessu marki brenndar." Ástráður: „Kafka tókst að um- breyta hikinu og angistinni í mögnuð augnablik. Hann er frömuður ham- skiptanna eins og sjá má í sam- nefndu verki.“ Er það rétt sem haldið hefur ver- ið fram að Kafka hafi verið angist- arfullur einmani sem aðeins trúði á endurtekningu sömu hluta? Eysteinn: „Það má segja að hann hafi verið angistarfuliur einmani; það er Jósef K. líka og það er hinn margumtalaði „nútímamaður" einn- ig. En þetta er ekki spurning um að „trúa á“ eitt eða annað heldur einhvers konar tilvistarlegt lífsvið- horf eða lífsnauð." Hvað fínnst ykkur um þá fullyrð- ingu að Kafka hafi verið einsýnn smáborgari, fjötraður í eigin sálar- stríði, t.d. minnimáttarkennd, ótta gagnvart föður og Ödipusarduld eða jafnvel haldinn sálsýki? Eysteinn: „Rangt er að hann hafi verið „einsýnn". Það er einnig mis- vísandi að segja hann haldinn „minnimáttarkennd", réttara er að sjálfsmyndin hafí verið ótraust allt frá bernsku." Ástráður: „Einsýnn smáborgari var hann áreiðanlega ekki. Annað í fullyrðingunni má til sanns vegar færa. — En enginn hefur háð tignar- legra sálarstíð." Þýðingar - þýðendur Er þýðandi sá sem skapar og sem- ur sjálfstætt verk, túlkar eða endur- segir höfundarverk annarra (e.k. verkfæri rithöfundar) eða er hann skáld og rithöfundur vegna þýðing- arstarfsins? Ástráður: „Þýðandi er í að minnsta kosti tvöföldu hlutverki og þau eru bæði skapandi. Þýðandi les, túlkar og leggur skilning i frumverk- ið, en hann er jafnframt höfundur eigin texta á nýju máli. Sálarstríð hans er kannski ekki ólíkt því sem einkennir Kafka; þýðandinn skapar í fjötrum; í því felst þjáning hans jafnt sem unaður." Eysteinn: „Þýðandinn yfirfærir verkið á nýtt mál og í því er að sjálf- sögðu fólgin endursköpun en hún á að vera skuldbundin trúnaði við stíl og efnismeðferð höfundarins." Hverjar eru helstu breytingar sem orðið hafa með tilliti til málfars og stíls á þessari nýju útgáfu Réttar- haldanna og hinni sem út kom fyrir 12 árum? Ástráður: „Verkið hefur verið endurskoðað með hliðsjón af hinni nýju fræðilegu útgáfu frumtextans sem út kom 1990. Jafnframt hefur verið farið vandlega yfir allan text- ann og eitt og annað fært til betri vegar. Nokkuð er um að málfar hafi verið liðkað svolítið, en slíkt þó gert með stöðugu tilliti til frumtext- ans. Við lögðum áherslu á að varð- veita ýmis tjáningarleg sérkenni Kafka; þá þarf oft að standast freist- ingar til að færa málið í „eðlilegt" íslenskt horf þar sem einkennilegt eða sérstætt svipmót er á þýskum texta Kafka. Einnig ber þess að geta í þessari útgáfu birtast sex ófullgerðir kaflar sögunnar í fyrsta sinn á íslensku.“ Samstarf og verklag Hvenær- hófuð þið samstarfið í þýðingum? Eysteinn: „Það hófst 1981 með þýðingu Réttarhaldanna en fyrri útgáfa sögunnar kom út tveimur árum síðar.“ Hvernig er verkaskiptingin í þýð- endavinnu ykkar? Hvernig var hún t.d. í sambandi við Réttarhöldin? Eysteinn: „Verktilhögun okkar við þýðingar hefur verið í meginatriðum hin sama frá upphafi samstarfsins. Hún byggist á náinni samvinnu, jafnri vinnu í öllum þáttum og sam- ræðum um vandamál textans og þýðingarinnar.“ Hvernig fara vísinda- og kennslu- störfin saman við þýðendastörfin? Eysteinn: „Ekki er auðvelt að hafa nein aukastörf með kennslu og þýðingar eru tímafrek iðja. Við höf- um helst notað kennsluhlé til þýð- inga og einnig hefur það verið hluti af rannsóknarstörfum okkar að grúska í verkum Kafka og ritum um hann.“ Ástráður: „Samvinna okkar hefur verið mjög sérstæður þáttur í starfs- ferlinum. Kennslan er oft gefandi en drekkur líka úr manni orku; rann- sóknastörfin byggjast oftar en ekki á einveru; þýðingavinnan hefur fært. okkur ótal skemmtilegar samveru- og samræðustundir og þótt við- fangsefnin hafi iðulega verið fjand- anum erfiðari, þá hefur maður oft fundið þarna nýja orku.“ Höfundur er kennari og skáld og hefur skrifað greinarog viðtöl fyrir Morgunblaðið. Nýr brjóstahaldari frá ABECITA Hrein bómull Hentar vel konum með barn á brjósti og á meðgöngutíma. Stærðir: 75-100 B C D E skálar. Verð kr. 2.850 (spangarlaus) kr. 2.950 (með spöng) Mini-bangsi í kaupbæti. Póstsendum Laugavegi 4 - Sími 551-4473 Heitgalvaniseraöar þakslirútur Bgum tyrirliggjandi mikið úrval at heit- og rafgalvaniseruðum skrútum, ryðtríum skrútum og álskrúfum í öllum stærðum. Bnnig sjálfborandi skrútur og plasthettur í mörgum lltum. Þetta eru viðurkenndar þýskar og transkar þakskrútur. Algrelðum sérpantanir með stuttum tyrirvara. Ep leka- vandamál? Bgum tyrlrliggjandi allar gerðir al söðulskinnum tyrir báru og trapisu í öHum lltum. Stöðvar leka og batir lestu pakelnisins Hótún 6a 105 Reykjavík P.O.Box 1026 121 Reykjavík Sfmi 561 0606 Fax 561 0600 Kynningarmiðstöð Evrópurannsókna (KER) og Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins halda námskeið í gerð viðskiptaáætlana, sem miða að nýtingu niðurstaðna úr rannsókna- og nýsköpunarverkefnum. Námskeiðið verður haldið á Grand Hótel Reykjavík, föstudaginn 16. júní, kl. 9.00—17.00. Leiðbeinendur eru Jonathan Duff og dr. Bill Hardy frá IAL Consultants í London. Námskeiðið er opið öllum þeim, sem vinna að rannsóknum eða nýsköpun sem leiða eiga til markaðsafurða, en fjöldi þátttakenda er þó takmarkaður. Skráning fer fram á skrifstofu Rannsóknarráðs íslands í síma 562-1320. Skráningargjald er kr. 3.500 og eru námskeiðsgögn og veitingar inni- faldar. Kynningarmiðstöð Evrópurannsókna. Hluthafafundur Olís 1995 Hluthafafundur Olíuverzlunar Islands hf. verður haldinn í A-sal Hótels Sögu, þriðjudaginn 2 O.júní nk. kl. 16:00. Dagskrá: 1. Kynning á samstarfi um olíudreifingu. 2. Kosning í stjórn. Stjórn Olíuverzlunar íslands hf.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.