Morgunblaðið - 28.06.1995, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 28. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
HERÐUBREIÐ, drottning Öræfanna eftir ísleif Konráðsson
Leitað að einförum
Líður hvergi betur
en á norðurslóðum
Morgunblaðið/Júlíus
DONALD Mehus og Thomas Martin eru að skrifa bók um
margvísleg tengsl Islendinga og Ira.
„VIRT gallerí í New York vill
kaupa verk eftir Sölva Helgason,
ísleif Konráðsson og Karl Dung-
anon.“ Þannig hljómar byrjunin
á auglýsingn í Morgunblaðinu nú
fyrir stuttu. Blaðamaður Morg-
unblaðsins kannaði hvað þarna
var á ferðinni og af hveiju gall-
erí í New York falaðist eftir list
þessara manna.
Luise Ross varð fyrir svörum
en hún er eigandi þessa gall-
erís.„Dóttir Nínu Tryggvadóttur
sem býr hér í New York er
áhugamanneskja um list sjálf-
menntaðra listamanna og hún
sýndi mér bók eftir Aðalstein
Ingólfsson sem heitir Einfarar í
íslenskri myndlist. Eg varð heill-
uð af myndunum sem ég sá í
þeirri bók.“ Luise sérhæfir sig í
myndlist sjálfmenntaðra og sagð-
ist hafa haft samband við Aðal-
stein sem ráðlagði henni að aug-
lýsa og sjá hvað kæmi út úr því.
„Ég veit í rauninni ekkert hvort
eitthvað er falt af list þessara
manna en ef svo er í einhveijum
mæli ætla ég að koma til Islands.
og skoða og leita að myndlist,
ekki bara þessara manna heldur
fleiri eins og t.d. Stórvals, Egg-
erts Magnússonar, Sæmundar
Valdimarssonar og einhverra
sem eru minna þekktir. Ég hef
trú á að það sé hægt að finna
marga góða listamenn af þessu
tagi á landinu og kannski er kom-
inn tími til að einhver uppgötvi
þá,“ sagði Loise að lokum
Aðalsteinn Ingólfsson listfræð-
ingur sagði í stuttu spjalli að
þetta gallerí sem um er að ræða
sé eitt það virtasta á þessum
vettvangi í heiminum og honum
hafi þótt gaman að heyra þennan
áhuga frá þeim og sagðist
spenntur að vita hvort eitthvað
kæmi út úr þessari auglýsingu.
Hann sagði að verk eftir þessa
þijá menn væru í einkaeign að
mestu en þjóðminjasafnið á t.d.
mörg verka Sölva Helgasonar
og Listasafn Islands á nálægt
300 verka Karls Dunganon sem
var dánargjöf hans til safnsins.
Fordómar í garð þessarar listar
eru töluverðir hér á landi þó að
erlendis sé þessi tegund mynd-
listar í mikilli sókn og er
skemmst að minnast stórrar sýn-
ingar á list frumbyggja Ástralíu
sem hefur verið á ferð um heim-
inn. „Fólk er orðið þreytt á nú-
tímalistinni og er að leita að ein-
lægni og sakleysi í listum. Ein-
hveiju upprunalegu," sagði Að-
alsteinn.
Thomas Martin og Don-
ald Mehus vinna að bók
um tengsl íra og íslend-
inga. Þröstur Helga-
son ræddi við þá um
Islandsáhugann og til-
urð verksins.
„FRÆNKA mín gaf mér einu sinni
íslenska ullarpeysu þegar ég var
krakki og sagði mér að íslenska þjóð-
in væri af skandinavísku og írsku
bergi brotin," segir Thomas sem er
sjálfur af írskum og skandinavískum
ættum. „Þessi saga kveikti hjá mér
áhuga á íslendingum og tengslum
þeirra við forfeður mína sem ég svo
uppgötvaði að næðu ekki aðeins til
hár- og augnlitar og annarra líkam-
legra samkenna heldur einnig til
menningar.
Ég varð smátt og smátt hugfang-
inn af þessari framandi en kunnug-
legu þjóð og fór í nám í skandinav-
ískum fræðum við háskólann í Was-
hingtonfylki. Ég reyndi líka að
kynna mér íslensku upp á eigin spýt-
ur, reyndi að klóra mig áfram með
því að lesa Emil og Skunda og ýms-
ar aðrar barnabækur á íslensku. Ég
ferðaðist líka heilmikið um Norður-
löndin og bjó um tíma í Svíþjóð. Ég
hef líka farið nokkrum sinnum til
írlands og líður í raun hvergi betur
en einhvers staðar á norðurslóðum.
Ég ákvað svo fyrir nokkrum
árum, eftir að ég hafði lesið Lax-
dæla sögu þar sem tengsl íra og
íslendinga koma skýrt fram, að ég
yrði að skrifa bók um þetta efni.
Ég hitti svo Donald fyrir u.þ.b. ári
og bað hann að taka þátt í þessu
verkefni með mér.“
Gagnkvæm áhrif
Það er ekki laust við að hjartað
í íslendingnum taki eilítinn
rembingskipp þegar maður heyrir
svona sögu. En hver er hugmyndin
á bak við þessa bók?
„Hugmyndin er að skrifa bók fyr-
ir almenning sem segir söguna um
þessi margháttuðu tengsl íra við
norðrið sem spretta fyrst og fremst
af víkingaferðunum á tíundu og ell-
eftu öld,“ segir Thomas. „Við mun-
um einbeita okkur sérstaklega að
tímabilinu frá 920-970 þegar nor-
rænir menn höfðu hvað mest völd á
írlandi. Þessi þáttur í sögu víkinga-
ferðanna hefur ekki fengið eins
mikla athygli og honum ber. Við
ætlum t.d. að segja frá nokkrum
þeim borgurn sem norrænir menn
komu á fót á írlandi en bókin verður
ríkulega myndskreytt.
Við munum svo skoða þessi tengsl
í gegnum menningararf þessara
þjóða,“ segir Donald, „og þar verða
íslenskar bókmenntir auðvitað mikil-
vægur þáttur. Þess má geta að við
ætlum að skrifa um fornsögurnar
sem íslenskar bókmenntir en ekki
sem norskar eða norrænar eins og
svo oft er gert. Þegar fólk í Banda-
ríkjunum heyrir talað um „Norse“
eða „Norse literature" dettur því
nefnilega sjaldnast ísland í hug held-
ur miklu frekar Noregur eða Skand-
inavía."
Ferðaiðnaðurinn hér myndi
blómstra
„í þessu samhengi", bætir Thom-
as við, „má minna á að áhrifin á
milli Islands og Irlands voru auðvitað
gagnkvæm og við munum leitast við
að sýna þau á sem flestum sviðum
mannlífsins í bókinni."
Thomas og Donald eru báðir vel
heima í norrænum fræðum. Thomas
hefur meistarapróf í skandinavísk-
um fræðum og Donald hefur kennt
norrænar samanburðarbókmenntir
við bandaríska háskóla. Þeir hafa
og báðir fengist allnokkuð við skrif,
einkum fyrir blöð og tímarit, s.s.
Fortune og Time.
Að sögn Thomasar eru þeir u.þ.b.
hálfnaðir með verkið en þeir eru
nú á þriggja mánaða ferðalagi um
Norðurlönd og Bretland til að afla
sér frekari heimilda. „Við leitum
víða l'anga, ekki aðeins í bókum og
söfnum heldur einnig með því að
ræða við kunnáttumenn. Við hittum
t.d. prófessor Jónas Kristjánsson á
dögunum og áttum við hann langt
spjall um íslenskar bókmenntir.
Þetta á örugglega eftir að verða
mjög skemmtilegt ferðalag og fróð-
legt.“
Þeir Thomas og Donald segja að
bókin sé væntanleg á markað ein-
hvern tímann á næsta ári. Þeir segj-
ast vona að hún eigi eftir að vekja
hina fjölmörgu íra í Bandaríkjunum
til vitundar um þessi tengsl sín við
norðrið. „Mér er sagt af kunnáttu-
mönnum í íslenskum ferðaiðnaði að
þó okkur tækist ekki að vekja áhuga
nema eins prósents þeirra íra sem
búa í Bandaríkjunum á íslandi þá
myndi ferðaiðnaðurinn hér
blómstra," bætir Thomas við að lok-
um og hlær.
Niðurlæging
tónlistarinnar
Morgunblaðið/RAX
„MÉR BRÁ þegar ég kom í fyrsta
skipti inn í Þjóðarbókhlöðuna og var
tjáð að það væri ekki einu sinni far-
ið að teikna hillurnar fyrir tónlist-
ardeildina. Mér skilst að fyrirhugað
sé að veija áttatíu fermetrum undir
tónlist og myndefni sem er sennilega
minna rými en dagblöð og erlend
tímarit fá. Þetta ber að mínu mati
vott um feiknarlegt þekkingarleysi
og niðurlægingu gagnvart tónlist-
inni,“ segir Bjarki Sveinbjörnsson
sem vinnur um þessar mundir að
doktorsritgerð í tónvísindum við há-
skólann í Alaborg. Viðfangsefni hans
er íslensk tónlistarsaga frá 1960 til
1990 með sérstaka áherslu á raftón-
list.
Bjarki dvelst á íslandi í sumar í
því skyni að safna heimildum fyrir
ritgerðina. Sú vinna er tímafrek enda
lítið til af aðgengilegum heimildum
um íslenska tónlist. Saga hennar
hefur einfaldlega ekki verið skráð.
„Heimildaleitin hefur að mestu falist
í því að grúska í gömlum bréfum og
pappírum á Þjóðskjalasafninu og lesa
dagblöð í Þjóðarbókhlöðunni," segir
hann.
Að mati Bjarka hefur það mikla
þýðingu fyrir íslenska menningu að
efla rannsóknir á tilurð og þróun ís-
lenskrar tónlistar. Hann segir að við
stöndum nágrannaþjóðunum langt
að baki í þessum efnum sem sé mið-
ur þar sem áhugi á íslenskri tónlist
sé að aukast erlendis. „Ef fólk vil!
afla sér upplýsinga um íslenska tón-
list verður það að geta gengið að
þeim vísum."
Bjarki Sveinbjörnsson
vinnur um þessar mund-
ir að doktorsritgerð í
tónvísindum. Orri Páll
Ormarsson tók hann
tali og komst að því að
rannsóknir á íslenskri
tónlist hafa til þessa
verið í lágmarki.
Menningargildi handrita
Bjarki segir að fjöldi ritaðra heim-
ilda sé til um aðrar Iistgreinar og
skilur ekki hvers vegna tónlistin hafi
verið látin sitja á hakanum. „Hand-
rit tónskálda hafa til dæmis alveg
jafnmikið menningargildi og önnur
handrit. Þessu hafa nágrannaþjóðir
okkar áttað sig á og veitt miklu fé
í útgáfur á handritum sinna þekkt-
ustu tónskálda. Hver hefur líka selt
Danmörku meira en Carl Nielsen,
Noreg meira en Grieg og Finnland
meira en Sibelius."
Þrátt fyrir mótlætið er Bjarki
þeirrar skoðunar að rannsóknir, út-
gáfa á heimildum og kynning á ís-
lenskri tónlist eigi eftir að eflast í
nánustu framtíð. Bindur hann vonir
við að nám í tónvísindum verði tekið
upp við Háskóla Islands. „Það mun
vissulega hafa einhvern kostnað í för
með sér að koma náminu á fót en
til lengri tíma litið ætti það ekki að
kosta þjóðarbúið mikið. Ávinningur-
inn yrði hins vegar verulegur."
Bjarki segir að námið sem hann
leggur stund á sé rannsóknatengt.
„Það felst hvorki í því að flytja né
búa til tónlist, heldur að rannsaka
hvernig hún verður til, bæði tækni-
lega og í þjóðfélagslegu samhengi,"
segir hann og bætir við að fagið bjóði
upp á fjölbreytta rannsóknamögu-
leika. „Ég veit til dæmis um stúlku
sem er nýbúin að veija doktorsrit-
gerð um rokkmyndbönd við háskól-
ann í Árósum. Þá er gamall kennari
minn doktor frá Svíþjóð í lögum sem
Svíar hafa sent í Söngvakeppni evr-
ópskra sjónvarpsstöðva.“
Fjöldi skemmtilegra verkefna
Að sögn Bjarka er af nógu að
taka fyrir þá sem rannsaka vilja ís-
lenska tónlist. Dægurtónlist sé þar
engin undantekning. Nefnir hann í
því samhengi þróun tónlistar og
textagerðar Bubba Morthens, upphaf
og þróun kvennatónlistar, Músíktil-
raunir í Tónabæ og síðast en ekki
síst þjóðleg áhrif í popptónlist eins
og hjá Agli Ólafssyni og Þursa-
flokknum. „Söguna er ekki bara að
finna á Þjóðminjasafninu; gærdag-
urinn er orðinn saga.“
Bjarki segir að tuttugasta öldin
sé mjög spennandi tími fyrir tónvís-
indamenn enda sé hún eina öldin sem
hafi upp á eitthvað annað en popp-
tónlist að bjóða. „Menn geta rifist
um þetta en tónlist hefur eiginlega
alltaf verið dægurtónlist. Nú er hins
vegar til tónlist af öðrum toga. Menn
eiga þó að forðast samanburð. Það
þjónar engum tilgangi að vera alltaf
að hífa fortíðina upp þegar taka
þarf afstöðu. Það verður að skoða
tónlist í réttu samhengi.“