Morgunblaðið - 15.05.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
MiDVlkl/DAGUii 15; itfÁÍ 1 ílW 31''
AÐSENDAR GREINAR
Afnotagjöld og
auglýsingar
Meðal annarra orða
Niðurstaða mín er þá einfaldlega sú, segir
Njörður P. Njarðvík, að æskilegt væri, að
menn hættu nú að vega að Ríkisútvarpinu,
hættu að hugsa um stundargróða fjárafla-
manna og hygðu þess í stað að almannaheill.
ENN einu sinni hefur starfshópur
á vegum menntamálaráðuneytisins
verið að fjalla um málefni Ríkisút-
varpsins og sent frá sér tillögur með
hliðsjón af endurskoðun útvarpslaga.
Það má heita undarlegt að slíkt þurfi
að gera aftur og aftur og enn undar-
legra að slíkur starfshópur, sem á
að fjalla um starfsgrundvöll Ríkisút-
varpsins, virðist líta á það sem hlut-
verk sitt að vinna gegn þeirri stofn-
un.
Svo er að sjá sem í þennan starfs-
hóp hafi valist menn sem hafa ákveð-
ið rekstrarform að átrúnaði og líti
svo á að einkarekstur hljóti ávallt
að vera betri en sameignarform á
vegum ríkisins. Því má ekki gleyma,
að rekstur ljósvakamiðils er mjög
sérstakur, og notendur þess miðils
eru trúlega ekki mikið að hugsa um
rekstrarform. Fyrir þá er það dag-
skráin sem skiptir máli. Þeir vilja
vandaða dagskrá sem fellur þeim vel
í geð, og má þá kannski einu gilda
hvort dagskráin er send frá stöð sem
ér hlutafélag eða í ríkiseign.
Ákveðinn eðlismunur
Því er þó ekki að leyna, að reynsl-
an sýnir að ríkisreknar útvarps- og
sjónvarpsstöðvar hafa yfirleitt boðið
vandaðri dagskrá en einkastöðvar.
Það á við á Norðurlöndum, Bret-
landi, Þýskalandi og Frakklandi og
enn fremur með fámennri þjóð eins
og okkur, þar sem einkastöðvar hafa
ekkert bolmagn til annars en ódýrrar
dagskrár. Og svo er að skilja sem
það vilji starfshópurinn laga með því
að draga úr yfirburðum Ríkisút-
varpsins. Ég hef hins vegar enga trú
á að það myndi takast, þótt farið
yrði eftir tillögum hópsins, af því að
það er þrátt fyrir allt ákveðinn eðlis-
munur á einkastöðvum og ríkisstöðv-
um. David Attenborough lýsti þeim
mun skilmerkilega í fáum orðum í
viðtali í íslenska sjónvarpinu: Einka-
stöðvar bera fyrst og fremst ábyrgð
gagnvart eigendum sínum, hlut-
höfunum, og eiga að skila þeim arði
af fjárfestingu. Þess vegna snýst
reksturinn um fjáröflun. Stöðin er
kostuð af auglýsingum og því þarf
dagskráin að vera þannig að hún
laði að auglýsingar. Með öðrum orð-
um vinsæl afþreying að miklu leyti,
þótt það sé að vísu ákveðin einföldun
að segja svo. Ríkisstöð er rekin fyrir
almannafé og ber því ábyrgð gagn-
vart notendum sínum beinlínis,
áheyrendum / áhorfendum, almenn-
ingi. Og hann gerir aðrar kröfur en
hluthafar. Almenningur vill fyrst og
fremst fá vandaða dagskrá.
BBC er rekið fyrir almannafé og
allir verða að greiða fyrir sjónvarps-
leyfi í Bretlandi. Og ég veit ekki til
þess að hægri menn í Bretlandi, ekki
einu sinni á dögum járnfrúarinnar,
hafi reynt að breyta þeirri tilhögun,
enda hefur hún reynst með ágætum.
Ekki hugsað til enda
Hér á íslandi hagar öðruvísi til.
Ríkisútvarpið er rekið með afnota-
gjöldum og auglýsingum, en BBC
birtir engar auglýsingar. Og einka-
stöðvarnar á íslandi eru líka reknar
með afnotagjöldum (áskrift) og aug-
lýsingum, andstætt einkastöðvum
erlendis, sem aðeins hafa tekjur af
auglýsingum (nema kapalsjónvarp).
Því snýst málið í raun ekki um að
afnema afnotagjöld, heldur um
skylduáskrift að Ríkisútvarpinu, þar
sem allir sem eiga útvarps- og sjón-
varpstæki þurfa að greiða slík af-
notagjöld. Og þær raddir hafa heyrst,
að óréttlátt sé að skylda menn til
áskriftar að einni stöð, þegar fleiri
eru í boði. Nákvæmlega sama fyr-
irkomulag er í Bretlandi og svo yrði
auðvitað í raun hér, þótt skylduaf-
notagjaldi yrði breytt í nefskatt.
Þá gerir starfshópurinn að tillögu,
að RUV hætti að birta auglýsingar
til að auðvelda öðrum stöðvum sam-
keppnina.
Hér virðist starfshópurinn ekki
hafa hugsað málið til enda. Ég held
að fullyrða megi, að flestir lands-
menn telji þörf fyrir ríkisútvarp- og
sjónvarp tií þess að tryggja áakveðna
vöndun í fréttaflutningi og annarri
dagskrárgerð, sem háð er ákveðnu
aðhaldi, þótt sjálfstæð stofnun sé í
eigu ríkisins. Éf afnotagjöldum yrði
breytt í nefskatt eða tekjur háðar
íjárlögum, yrði lítið eftir af frelsinu. ‘
Lítum þá á auglýsingamálið. Tals-
vert af auglýsingum (í útvarpi að
minnsta kosti) eru í raun almenriar
tilkynningar sem líkjast meira efni í
héraðsblöðum erlendis, svo sem dán-
artilkynningar, auglýsingar um sam-
komur og þess háttar. Þetta hygg ég
að enginn vilji láta hverfa. Þá standa
eftir verslunarauglýsingar, sem skilja
mestum tekjum. Skyldi hópurinn hafa
hugleitt hvort auglýsendur yilja að
RUV hætti birtingu þeirra? Ég leyfi
mér að efast um að svo sé. RUV
hefur yfirburða hlustun og horfun,
og auglýsendur ná einfaldlega ekki
til sama fjölda annars staðar. Auk
þess gilda fastákveðnar reglur um
auglýsingar í RÚV, sem einnig veita
auglýsendum aðhald. Og ekki veitir
af, því það er satt að segja synd, hve
mikið er af beinlínis aulalegum aug-
lýsingum í sjónvarpi. Það er í raun-
inni alger óþarfí, því að auglýsingar
geta verið í senn skemmtilegar og
fræðandi.
Undarlegar hugmyndir
Reyndar eru fleiri hugmyndir
fijálshyggjumanna í útvarps- og
sjónvarpsmálum dálítið undarlegar.
Éin er til dæmis sú, að RÚV eigi að
selja Rás 2. Nú er ég að vísu sam-
mála því, að það sé varla hlutverk
ríkisútvarps að úrvarpa beinu afþrey-
ingarefni. Og ég hef áður gagnrýnt
RÚV fyrir að vera að reyna að líkj-
ast öðrum afþreyingarstöðvum í stað
þess að halda sérstöðu sinni. En -
annars vegar er Rás 2 ekki hrein
afþreyingarrás og hins vegar er ekk-
ert sem segir, að ekki sé hægt að
breyta efni þeirrar rásar. Það getur
RÚV gert hvenær sem mönnum sýn-
ist. Því að Rás 2 er nefniiega ekki
úr föstu efni. Og þess vegna er mér
spurn: Ef selja á Rás 2, - hvað á
þá að selja? Upptöku- og útsend-
ingartæki? Eða kannski útvarps-
bylgjurnar í himinhvolfinu? í raun
og veru er ekkert að selja. RÚV
getur lagt Rás 2 niður, og RÚV
getur fjölgað rásum ef svo sýnist,
því að rásafjöldi er ekki bundinn í
lögum.
Og sama máli gegnir um þá hugs-
un, sem ég heyrði hafða eftir ein-
hveijum spekingi í tilefni af úthlutun
sjónvarpsrása, að „sjónvarpsrásir
væru takmörkuð auðlind“. í mínum
huga er ekki hægt að kalla sjónvarps-
rás auðlind. En ég er að vísu ekki
kaupsýslumaður.
Niðurstaða mín er þá einfaldlega
sú, að æskilegt væri, að menn hættu
nú að vega að Ríkisútvarpinu, hættu
að hugsa um stundargróða fjárafla-
manna og hygðu þess í stað að al-
mannaheill. Ríkisútvarpið hefur verið
og er að miklu leyti enn ein merk-
asta menningarstofnun þjóðarinnar
og hún þarfnast stuðnings stjórn-
valda og þjóðarinnar allrar. En jafn-
framt þyrftu forráðamenn Ríkisút-
varpsins að sýna af sér meiri rögg
en þeir hafa gert nú um sinn. Af
metnaði þeirra og dugnaði ræðst í
raun framtíð þeirrar stofnunar er
þeim er trúað fyrir.
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum viðHáskóla Islands.
I
I
I
1
I
i
I
4
Sjl TSeint foá jAmetCku ]
ekta handunna? ticvöiu’t, tiLvaida'i 1 Ixcimilid, sumatéústaðinn cða í 1
a-fímœUs-, brúðai- eða skC’inatýja-fjLt. |
20% afsLíttuv aj ötLiou enijlum. Cjbó$tscndun\ |
|i ■ | m Afj j Kdnttíj^vittsíanin 3 StjotHuUói) ^ 562 ^ÓÓO \
'JSgsMv, l§*&. ■■■&} ; i . -1 ‘•K £;:BI ffS 1
1 jJiluýíWCýi C)2 (i-fð klíiðina <
JNÖVASCÖITA
K A N A D A
Háskólanám
í Nova Scotia
nýr og spennandi kosturl
í Nova Scotia eru 12 háskólar
sem bjóða nemendum afburða-
aðstöðu. Skólarnir eru í mjög
háum gæðaflokki þrátt fyrir
að námskostnaður þar sé
minni en víða annars staðar.
Láttu sjá þig á Nova Scotia dögunum
sem haldnir verða dagana 22. - 24. maí nk. Hingað fjölmenna
fulltrúar ferða-, viðskipta- og menntamála með ítarlegar upplýsingar
um land og þjóð í máli og myndum.
Nova Scotia er í næsta nágrenni við iðandi heims-
menninguna. Þar er blómlegt og lifandi mannlíf og
landslagið stórfagurt. Kynntu þér háskólanám á Nova
Scotia dögunum!
Q
Frekari upplýsingar veitir.

MMSCÖI1A
Dr. Peter Rans.
Nova Scotia Council
on Higher Education.
Sími: 001-902-424-5890.
Fax: 001-902-424-0651.
E-mail: ranspr@ednet.ns.ca