Morgunblaðið - 08.12.1996, Blaðsíða 26

26 B SUNNUDAGUR 8. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Keflavíkurflugvöllur - afhentur Islendingum fyrir hálfri öld
ÞÚSUNDIR herflugvéla fóru um Keflavíkurflugvðll til þátttöku í styijöldinni í Evrópu og til baka að henni lokinni. Hámarki náði umferðin um völlinn í júní 1944 er 1.050 flugvéiar fóru um hann. Alls
áðu 115 fjögurra hreyfla sprengjuflugvélar samtimis á vellinum þegar mest var.
FÖSTUDAGURINN 25.
október, fyrir réttum
fimmtíu árum, var bjartur
dagur í sögu íslenskra
flugmála. Þann dag tók
Ólafur Thors forsætis- og
utanríkisráðherra við
Kefiavíkurflugvelli fyrir
íslands hönd, en flugvöll-
urinn var lagður af Bandaríkjaher í síðari
heimsstyijöldinni.
Við hernám íslands vorið 1940 var enga
flugvelli að finna í landinu. Stjórn breska
hernámsliðsins lá á að koma á fót eftirliti
úr lofti til vamar hugsanlegri innrás Þjóð-
veija. Breski flotinn sendi brátt sveit lítilla
sjóflugvéla af Whalrus gerð til landsins í
þessu skyni og ráðstafanir voru gerðar til
að senda landflugvélar flughersins af Fairey
Battle-gerð í þeirra stað. Að mati Breta buðu
sléttir og harðir bakkar Ölfusár í Kaldaðar-
nesi upp á nánast eina hentuga flugvöllinn
af náttúrunnar hendi í nágrenni Reykjavíkur
þar sem hefja mátti flug með litlum tilkostn-
aði. Hafa ber í huga að flestir herflugvellir
til þess tíma voru grasi vaxnar grundir líkt
og í Kaldaðarnesi. Sá hængur var þó á að
flugvallarstæðið lá austan árinnar sem á það
að auki til að flæða er klakastíflur myndast
í ánni á vetrum. Bretum var þetta vel ljóst
en lá á og gerðu reyndar í fyrstu ekki ráð
fyrir að stunda neitt flug á íslandi að vetri
til sökum rysjótts veðurfars, enda hættan
af þýskri innrás þá hverfandi af sömu ástæðu.
Síðari hluta ársins 1940 varð
ljóst að þýski kafbátaflotinn léti
ekki sitja við árásir á skip undan
Bretlandsströndum og myndi
færa athafnasvæði sitt vestar á
Atlantshaf eftir því sem varnirnar
styrktust. Flugvélar höfðu þegar
sannað gildi sitt við varnir gegn
kafbátum og því brýnt að koma
upp aðstöðu fyrir stærri og
öflugri eftirlitsflugvélar sem víð-
ast, svo veita mætti skipalestum
vemd lengra frá landi. Hófu Bret-
ar byggingu Reykjavíkurflugvall-
ar haustið 1940ogvarhanntilbú-
inn til takmarkaðrar notkunar
vorið eftir, um það bil er þýskir
kafbátar fóru að heija á skipalest-
ir sem beint hafði verið á haf-
svæðið suður af landinu, en svo
vestarlega höfðu þeir ekki sótt
fyrr. Þá var og hafist handa við
að stækka flugvöllinn í Kaldaðar-
nesi. Báðir flugvellirnir voru þó
einungis búnir einni flugbraut í
fyrstu og voru því sléttaðir lend-
ingarstaðir á nokkram stöðum er
nota mátti í neyð. Einn slíkur
neyðarflugvöllur var gerður á
Garðskaga og voru það fyrstu
flugvallarframkvæmdir á Suður-
nesjum.
Bandaríkjamenn hófu að
Samgiiiigiiiiyit-
m í Háaleill
* *
A þessu hausti eru liðin rétt fímmtíu ár frá því Islend-
ingar fengu afhentan Keflavíkurflugvöll til umráða.
Með tímanum varð þessi flugvöllur einn mikilvægasti
tengiliður landsmanna við umheiminn og raunar hefur
mikilvægi hans í samgöngum farið vaxandi með árun-
um. Friðþór Eydal rekur hér sögu þessa flugvallar
sem smám saman hefur breyst úr hemaðarmannvirki
fyrst og fremst í alþjóðlegan flugvöll.
styrkja herlið Breta hér á landi
sumarið 1941 með það fyrir aug-
ÍSLENDINGAR við braggasmíði á Patterson flugvelli sumarið 1942. Þijár u.þ.b. 1,5 km langar flugbrautir voru lagðar
í slakkanum handan við braggann.
um að leysa þá síðarnefndu af hólmi. Banda-
ríkin voru þá ekki orðin þátttakendur í styij-
öldinni, en skyldu m.a. annast loftvarnir og
eftirlit með skipaleiðum suður af landinu.
Bandaríska herráðið áætlaði byggingu stórs
flugvallar fyrir sprengju- og eftirlitsflugvélar
sínar á suðvesturhorni landsins í þessu skyni
og annan minni fyrir orrustuflugsveit til loft-
varna, sem allt of þröngt var um á Reykjavík-
urflugvelli með öðram flugsveitum er þar
höfðu aðsetur. Beindust augu Bandaríkja-
manna strax að Suðurnesjum, enda Bretar
þegar með vísi að flugvelli á Garðskaga og
utanverður Reykjanesskaginn nánast hindr-
unarlaus til flugs.
Árás Japana á herstöðvar Bandaríkjanna
á Hawaiieyjum þann 6. desember breytti
gangi styijaldarinnar og áætlunum Banda-
ríkjamanna. Stóru sprengju- og eftirlitsflug-
vélarnar er hingað var ætlað að koma vora
sendar til Kyrrahafsins. Þörfín á stórum flug-
velli af þessu tagi var þó enn fyrir hendi þótt
á annan veg væri. Ljóst var að flytja þyrfti
mikinn fjölda flugvéla frá Bandaríkjunum til
Bretlands til þátttöku í styijöldinni í Evrópu.
Bretar höfðu fest kaup á fjölda flugvéla í
Bandaríkjunum og Kanada og flogið mörgum
þeirra yfir hafið með viðkomu á Reykjavíkur-
flugvelli.
Flugvöllum Bandaríkjahers var valinn
staður þar sem heitir Háaleiti skammt suð-
vestan Keflavíkur og inn af Njarðvíkurfitjum.
Bretar höfðu gert tillögur að stækkun flug-
vallarins á Garðskaga, en þær mæltust ekki
vel fyrir sökum skorts á landrými
fyrir það risa mannvirki er nú
vora á teikniborðinu. Úrslitum
um staðarvalið réð Háaleitið sjálft
sem hafði að geyma heppileg
jarðefni til fyllingar undir flug-
brautirnar sem byggja varð upp,
og ekki þótti hagkvæmt að flytja
langan veg. Samdist svo með ís-
lenskum og bandarískum stjórn-
völdum að íslenska ríkið skyldi
útvega landrými fyrir flugvelli og
tengda starfsemi og yrði þvi skil-
að ríkinu með öllum mannvirkjum
til eignar að styijöldinni lokinni.
Framkvæmdir hófust með bygg-
ingu herskálahverfis byggingar-
sveitar flughersins, Camp Nikel,
milli Ytri-Njarðvíkur og Keflavík-
ur í byijun febrúar 1942. Síðar
í sama mánuði hófst lagning flug-
vallarins upp af Fitjum. Verkið
var unnið af byggingarsveit flug-
hersins ásamt u.þ.b. 100 íslensk-
um verkamönnum og vörubíl-
stjórum. íslensku starfsmennirnir
hurfu á braut í júníbyijun sökum
nýrra reglna um hernaðaröryggi
er þá tóku gildi og bönnuðu alla
umferð Islendinga innan flugvall-
arsvæðisins. Skömmu áður hóf
bandarískt verktakafyrirtæki
framkvæmdir fyrir Bandaríkja-
her hér á landi og tóku starfs-
menn þess við af heimamönnum