Morgunblaðið - 23.11.1997, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 23. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
•Lesið í málverk I
BASSABATURINN
Gunnlaugur Scheving
Það sem gerir þetta mál-
verk merkilegt, jafnvel
einstakt í íslenzkri mynd-
list, er hve allt vinnuferlið
segir þeim mikla sögu sem í
myndina rýnir. Ekki einungis af
ungum samviskusömum og leit-
andi listamanni er var að ljúka
löngu og sígildu námi við lista-
skóla erlendis, og rétt að þreifa
fyrir sér í sjálfstæðri listsköpun,
heldur einnig í listsögulegum
skilningi. ________
Hinn hlédrægi en þó
metnaðargjarni nem-
andi við listaakadem-
íuna í Kaupmannahöfn,
virðist hafa haft hlut-
ina alveg klára fyrir
sér um myndefni. Alinn
upp á Seyðisfirði var _________
hann í nánu sambandi
við sjóinn, árabátana og skipin,
hafði að auki unnið við kolaupp-
skipun og annað er til féll við
höfnina. Hins vegar var ekki mik-
ið um sjósókn utan þess að hann
reri með fóstru sinni eða leik-
bræðrum til fiskjar á firðinum.
En það mun án efa hafa skerpt
lifun Gunnlaugs að hafa þetta allt
í sjónmáli og þó um leið í nokk-
í nánu sam-
bandi við
sjóinn, ára-
bátana og
skipin
urri fjarlægð, líkast leiksviði þar
sem hann sjálfur var áhorfandinn
sem drakk í sig áhrifin, samsam-
aðist lífsrásinni. Með ósa Selár í
forgrunni, djúpan fjörðinn, fjöllin
há í bakgrunni er runnu saman
við himininn og eilífðina.
Listamaðurinn þurfti svo engin
önnur myndefni en þau sem skör-
uðu svið æskustöðvanna. Það sem
hann málaði annars staðar er í
raun blóðríkar örsögur af lifunum
_______ bernskunnar, voru jafnan
til staðar í pensilförun-
um. En lærdóm sinn í
meðhöndlun pentskúfsins
sótti hann til útlanda, í
strangt akademískt nám
í Kaupmannahöfn, og þar
er myndin, Bassabát-
_______ urinn, máluð á árunum
1928-30. Málverkið segir
skoðandanum eðlilega sitthvað af
kennurum hans, þeim Ejnari Ni-
elsen (1872-1956) og Aksel Jörg-
ensen (1883-1957)- Náminu á
akademíunni og þeim áhrifum
víða að sem lærimeistararnir
miðluðu nemendum sínum. Báðir
voru þeir víðförlir og gagnmennt-
aðir listamenn og Ejnar Nielsen
hafði búið á Ítalíu og í París á
árunum 1905-11. Einnig skal litið
til þess, að Gunnlaugur var ákaf-
lega hrifinn £if enskum sjávar-
myndamálurum og hafði áður
sótt myndvísan lærdóm í smiðju
þeirra. Eitt og annað í málverkun-
um mun trúlega hafa minnt hann
á Seyðisfjörð, æskuheimilið Una-
ós, kyrrðina við ármynnið, en í
góðu veðri breyttist það í spegil,
„fullan af himni“. Málverkið segir
okkur einnig að ekkert
hefur slakað á þeim aga _________
og sjálfsafneitun sem
fóstri Gunnlaugs inn-
rætti honum, það var
undirstaða þeirrar
miklu færni sem hann á
fáum árum tileinkaði
sér, menn nálgast að-
eins með mikill vinnu ___________
og ósérhlífni. Tækni-
brögð sem voru undirstaða þess
sérstaka vinnulags sem seinna
varð aðal og kennimark lista-
mannsins, hann sótti til eftir þörf-
um en var í litlu háður.
Áhrif frá franska málaranum
Jules Bastien Lepage (1848-1884)
koma fram í því, að sá reyndi að
tengja alþýðuraunsæi og stranga
akademíska hefð áhrifastefnunni,
impressjónismanum. Jafnframt
flytur hún önnur boð af hræringum
tímanna, sem er táknsæið, og upp
í hugann kemur nú hin fræga
mynd af fátæka fiskimanninum
eftir Pierre Puvis de Chavannes
(1824-1898), sem hann málaði
1881. Chavannes var jafnframt
einn mikilvægasti veggmyndamál-
ari frönsku þjóðarinnar um sína
daga. Nær okkar tíma er svo út-
hverfa innsæið, expressjónisminn,
sem birtist í ýktum áherslum, svo
sem höndum í yfirstærðum og
þröngum myndskurði að ofan sem
magnar upp myndsviðið.
Þannig gengur þetta til í mynd-
listinni, áhrif renna saman úr
mörgum áttum. Og þá er mikilvægt
að sá er leggur hönd að búi yfir
sterkri persónugerð og sjálfsvit-
und sem áhorfandinn meðtekur
líkt og gerist í málverkinu af
Bassabátnum. Fram koma ýmis
einkenni er áttu eftir að fylgja
listamanninum alla tíð, svo sem
traust rökföst teikning, örugg
myndbygging og yfirvegað litafar.
Myndefnið meira hugsað en að
vera bein milliliðalaus lifun og hér
er hið einkennandi sjónarhorn þeg-
ar til staðar, að horfa ofan frá í
myndefnið, í þessu tilviki bátinn
og sjávarflötinn. Sú mikla rósemi
og jafnvægi sem einkennir alla
myndina er til komin fyrir afar
sterka kennd fyrir lögmálum
myndflatar og myndskipunar. Hér
skynjum við gullna sniðið í algjör-
leika sínum, það sker myndflötinn
hárnákvæmt lóðrétt sem lárétt,
felur í sér öll lögmál samræmi og
andstæðra hlutfalla, stórt-Iítið,
langt-stutt, breitt-mjótt, þykkt-
þunnt. Þetta var meðal þess sem
menn fyrrum tileinkuðu sér í aka-
demísku námi, varð að innbyggð-
um eiginleikum sem sá stað í öllu
sem þeir tóku sér fyrir hendur í
myndlistinni. Jafnvel einnig í óró-
legri myndskipan og óformlegum
tjáningarhætti, nokkurs
konar reglu í fijálsri mót-
Ekkert
slakaði á
aga og
sjálfsaf-
neitun
un.
Þetta ðjúpa, fágaða og
svala litaspil í gráu,
grænu og fölrauðu, er
gengur í gegnum alla
myndina, mildar og um-
vefur sterkari áherslur í
mönnunum og bátnum.
Það kannast maður einnig
við, jafnt frá lærimeisturum hans
sem enskri málaralist. En skyldi
ekki eitthvað smálegt sótt í endur-
minninguna um himinspeglanirnar
á lognkyrrum haustkvöldum í Una-
ósi. Þá skuggarnir taka að teygja
úr sér allt um kring og mögn Aust-
urlandsins eins og smjúga gegnum
merg og bein?
Bragi Ásgeirsson
ínstœður tónlístarvíðburður
ogMótettukór Hallgrímskírkju ásamt hljóðfœraleíkurum
Stjórnandí Hörður Áskelsson
Hallgrmskirkju, laugardagtnn 13. desember kl. 5 og Akureyrarkirkju, sunnudaginn 14. desember kl.5
Míðasala í Bókaverslun Máls og menningar, Laugavegi, og Bókvalí, Akureyri