Morgunblaðið - 07.03.1999, Síða 18
18 SUNNUDAGUR 7. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
LjósmyGjon Mili
PICASSO „teiknar“ með vasaljósi.
LjósmyZwelethu Mthetwa
Ljósm./Mama Casset
ONEFND kona.
Ljósmyndin og
listamaðurinn
Ljósmyndin átti stóran hlut í listsköpun Pablo Picasso
eins og Freysteinn Jóhannsson komst að, þegar hann
heimsótti Barbican-listasafnið í London.
ÞEGAR Picasso féll frá 1973 lét hann
eftir sig ógrynni efnis um listsköpun
sína, sem nú er geymt í Picasso-
safninu í París. Meðal þessa efnis
voru yfír 17.000 ljósmyndir, bæði myndir,
sem Picasso tók sjálfur og myndir, sem aðrir
tóku af honum og verkum hans, og einnig
Ijósmyndir og póstkort, sem hann safnaði
hvaðanæva að. Nú stendur yfir í listasafni
Barbican-miðstöðvarinnar í London sýning
um Picasso og ljósmyndina og á hún að leiða í
ljós, hversu ríkur þáttur í list Picasso ljós-
myndin var. Og þótt leiðin frá ljósmyndinni á
léreftið sé stundum löng og
liggi ekki alltaf í augum
uppi, eru þarna mörg slá-
andi dæmi hennar, sérstak-
lega þar sem bera má sam-
an ljósmynd og málverk
hlið við hlið.
Picasso virðist ekki hafa
verið neinn listaljósmynd-
ari. En hann myndaði sköp-
unarsögu verka sinna af
elju og ástríðu, auk þess
sem hann ljósmyndaði vini
sína og samferðamenn í
bak og fyrir. Minna fer fyr-
ir landslagsmyndum, en
þær hefur hann þó líka not-
að til málverka og má þar
sérstaklega nefna ljós-
myndir, sem hann tók í
sumardvöl í spánska þorp-
inu Horta de Ebro. Og svo
safnaði hann líka ljósmynd-
um af áfergju. Hvors
tveggja sér stað í list hans.
Tvennt hef ég séð mönn-
um þykja öðru merkilegra,
þegar ljósmyndasafn Picasso kemur nú fyrir
almenningssjónir; annað er hlutur ljósmynda
í Bláa tímabilinu svokallaða og hitt tengsl
ljósmynda við málverkið af stúlkunum í
Avignon.
Margt hefur verið skrifað og skrafað um
Bláa tímabilið í list Picasso. Það var skömmu
eftir komu hans til Parísar aldamótaárið, að
hann málaði blágráar myndir, sem hafa verið
teknar sem ávísun á dapra sál hans sjálfs og
mikil notkun hans á bláa litnum sögð stafa af
fátækt hans. Þegar hins vegar ljósmyndasafn
hans er skoðað, má finna þar margar fyrir-
myndir að þessum málverkum, og nú er bent
á, að tónn ljósmyndanna hafi ráðið meiru um
þetta litaval Picasso, heldur en sálarástand
hans sjálfs eða aðrar aðstæður.
Þá hafa menn ekki síður velt vöngum yfir
Stúlkunum frá Avignon; málverkinu, sem
leiddi listamanninn að kúbismanum og sumir
telja frægasta málverk þessarar aldar.
Picasso vann að málverkinu fyi'ir luktum dyr-
um mánuðum saman 1907. Enginn fékk að
stíga þar inn fæti og listamaðurinn lét ekkert
uppi við vini sína um það, sem hann var að
fást við. Svo einn góðan veðurdag hleypti
Picasso-safnið í París
LJÓSMYND Picasso af Olgu
Khoklova - myndin er tekin í
vinnustofu listamannsins í
Montrouge.
hann þeim inn í vinnustofuna og þótt þeir hafi
verið ýmsu vanir frá hans hendi, tók nú stein-
inn úr. Einn lét þau orð falla, að þetta væri
eins og einhver hefði sopið bensín og spýtt
því frá sér logandi, og sagt er að málarinn
Henri Matisse hafi beinlínis orðið öskuillur.
En Picasso hélt ró sinni; lét þó málverkið
snúa til veggjar til þess að það setti ekki fleiri
gesti úr jafnvægi! Og lét verkið ekki koma
fyrir almenningssjónir í tuttugu ár.
Það eru einkum afrísk áhrif, sem menn
hafa deilt um í sambandi við þetta málverk
Picasso og þá m.a. tekizt á um, hvern hlut
afrískar ættbálkagrímur
eigi í því. En enn og aftur
bregður ljósmyndasafnið
nýju ljósi á list Picasso.
Þar leyndust um 40 erótísk
póstkort með ljósmyndum
af berbrjósta konum
afrískum, sem maður að
nafni Edmond Fortier gaf
út. A póstkortunum halda
konumar gjaman höndum
yfir höfði eða fyrir aftan
bak og þegar grannt eru
skoðaðar ýmsar skissur
Picasso og málverk vilja
menn frekar sjá þar áhrif
frá lifandi póstkortakonum
en dauðum grímum.
En það var ekki aðeins,
að Picasso mundaði sjálfur
ljósmyndavélina. Hann
starfaði líka náið með
nokkram ljósmynduram
og eru dæmi þess á sýn-
ingunni. Meðal þessara
ljósmyndara var Dora Ma-
ar, sem m.a. myndaði til-
urð Guernica-málverksins, sem Picasso gerði
í kjölfar loftárásanna á fólkið í Baskaþorpinu
Guernica, og margir telja áhrifamesta verk
hans.
A nr
Af
nnar samstarfsmaður Picasso vai’
Gjon Mili. Samstarf þeirra má m.a.
sjá á myndbandi, sem sýnt er á
sýningunni, en þar teiknar Picasso
með vasaljósi út í loftið og myndavélin fangar
sköpunaiTnátt hans í ljósrákunum. Þarna er
einnig sýnt annað myndband; Heimsókn til
Picasso, sem Paul Haesaerts gerði 1950, en
þá myndaði hann Picasso gegnum gler, sem
listamaðurinn málaði á með hvítri málningu.
Þessi sýning heldur fram nýjum og for-
vitnilegum hliðum á list Picasso. Menn geta
svo sem deilt um, hversu góður ljósmyndari
hann var. En það er bara ekki það sem skipt-
ir máli. Það, sem fer ekkert á milli mála, er,
að ljósmyndin hefur verið honum sterkur
aflgjafi til þeirrar myndlistar, sem heldur
nafni hans á lofti.
Picasso-sýningin er á efri hæð listasafnsins
í Barbican-miðstöðinni. A neðri hæðinni er
önnur sýning; ljósmyndasýning líka, en öfugt
MÁLVERK Picasso af Olgu í hægindastólnum.
við efri hæðina, skiptir færni ljósmyndarans
öllu máli fyrir listina á neðri hæðinni. Þar eru
ljósmyndir afrískra ljósmyndara og þær sýna
manneskjuna í svolítið öðru ljósi en póstkort-
in, sem Picasso safnaði. Þetta er Afríka, séð
með afrískum augum.
En fyrstu augun, sem litu Afríku
gegnum ljósmyndavélina, voru
hvítra manna. Og það sem þau sáu,
var framandi heimur og öoravísi
fólk. Ljósmyndirnar vörpuðu ævintýraljóma á
ferðir þessara manna og í Evrópu og Ameríku
sóttist fólk eftir ljósmyndum frá þessum fjar-
lægu og sérstæðu slóðum. Og mest þótti til
þeirra mynda koma, sem sýndu fólkið þarna
suður frá; villt, framstætt og berbijósta.
Það leið þó ekki á löngu unz Afríkumenn
tóku sér ljósmyndavélar í hönd og mynduðu
sitt fólk, ekki sem framstæða villimenn held-
ur sem fuligild atkvæði. Og sunnan Sahara
tóku menn ljósmyndir af ekki minni ástríðu
en Picasso, en kannski meiri leikni. Fólk
safnaði ljósmyndum sem mest það mátti, -
ekki til þess að efna í málverk, heldur til þess
að hafa hendur á vináttunni. Ljósmyndin
varð eins konar fjölskylduspegill. Og svo var
enginn maður á uppleið, nema hann væri með
nafnspjald með mynd af sér upp á vasann.
Það fór sem segir, að ljósmyndafárið sló
sér fyrst niður í fjölmennustu hafnarborgun-
um í Vestur- og Suður-Afríku. En leiðin lá
fljótt inn í land, þar sem Ijósmyndin fékk
ekki síðri viðtökur en við sjóinn. Stofu-
myndatökur voru vinsælastar, en hægt og
bítandi fetuðu ljósmyndarar sig líka um
raunveruleikann í lífi fólks. Sýningin í Bar-
bican er þó borin uppi af persónumyndun-
um. En nokkrar sýna fólk í leik og starfi og
þar fara fyrir ljósmyndarar tímaritsins Dr-
um.
Það eru margir ljósmyndarar, sem eiga
verk á þessari sýningu. Eg nefni sem dæmi
Alex Agbaglo Acolatse (1880-1975), Daniel
Attoumo Amichia (1908-1994) og Mama
Casset (1908-1992) af þeim, sem horfnir eru
okkar sjónum, og Samuel Fosso (1962),
Santu Mofokeng (1956) og Andrew Ts-
habangu (1966) af þeim, sem nú festa afrískt
þjóðlíf á filmur. Milli þessara manna hefur
svo fjöldi annarra staðið með sína myndavél
og smellt af í gríð og erg.
Andlitin á veggjum Barbican-listasafnsins
segja sína sögu. En fólkinu á neðri hæðinni
fær enginn Picasso breytt. Það kemur til
dyranna eins og það er klætt.
Sýningarnar í Barbican-listasafninu
standa til 28. marz.