Morgunblaðið - 13.03.1999, Page 74
74 LAUGARDAGUR 13. MARZ 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
FRIÐRIK
VILHJÁLMSSON
+ Friðrik Vil-
hjálmsson fædd-
ist í Hátúni í Nesi í
Norðfírði 2. janúar
1921. Hann lést á
sjúkradeild Hrafn-
istu í Reykjavík 27.
febrúar siðastliðinn
og fór útför hans
fram frá Fossvogs-
kirkju 11. mars.
Það var nokkuð
óvænt þegar móðir
mín tilkynnti okkur
systkinunum haustið
1982 að hún hygðist gifta sig á ný,
enda hafði hún þá búið ein frá árinu
1970 þegar þau faðir minn skildu.
Þegar svo í ljós kom að væntanleg-
ur brúðgumi var eins og hann frá
Norðfirði var ekki laust við að á
okkur færu að renna tvær grímur.
Litlu breytti þótt fljótlega væri
upplýst að þeir væru þar að auki
sömu ættar að hluta til. Það var
ekki fyrr en við kynntumst væntan-
legum eiginmanni að öllum efa-
semdum var feykt á brott, því strax
kom í ljós að móðir mín hafði valið
**" vel og viturlega. Friðrik Vilhjálms-
son reyndist öllum sem honum
kynntust drenglundaður og hjarta-
hlýr mannkostamaður. Samkomu-
lag Friðriks við okkur systkinin var
gott frá fyrstu tíð. Er á engan hall-
að þótt segja megi að Friðrik og
Brynja systir hafí náð sérlega vel
saman. Reyndist Friðrik henni stoð
og stytta á meðan hann hafði mátt
og getu til. Hann fann sárt til þeirr-
ar takmorkunar sem Brynju var
búin vegna blindu. Þegar hún var í
heimsókn sótti hann gjarnan bók
eða blað og tók af sér gleraugun
svö hann gæti rýnt í smátt letrið og
lesið upphátt fyrir hana, eitthvað
sem honum þótti fróðlegt og
skemmtilegt, þrátt fyrir að hann
væri sjálfur töluvert sjóndapur.
Margs er að minnast í samskiptum
mínum við Friðrik fóstra minn,
enda komu þau móðir mín reglu-
lega í heimsókn til okkar Rannveig-
ar í sveitina þau ár sem við bjugg-
um ásamt börnum okkar austan-
fjalls. Skruppum við þá stundum
saman á Þingvöll eða aðra fallega
staði í nágrenninu. Upp úr stendur
þó ef til vill endurminning frá okk-
ar fyrstu kynnum, í einu veiðiferð
okkar Friðriks saman, austur í
Vesturárdal í Vopnafírði. Hann var
félagi í Veiðifélaginu Vopna á
Norðfirði sem hafði Vesturá á leigu
og bauð mér eitt sinn með sér
þangað í veiði.
Óli Kristján sonur okkar hafði
verið í heimsókn hjá ömmu og
Frissa afa á Norðfírði og fékk að
koma með í veiðiferðina. Amma
hans sá um að ekkert skorti í mat
og drykk fyrir sísvanga veiðimenn.
Eg hafði aldrei fyrr rennt fyrir lax
eða silung og eini veiðiskapurinn
sem ég þekkti hafði verið stundað-
ur til sjós á stærri fiskiskipum. Það
var því með hálfum huga að ég
þekktist þetta boð. Allt gekk þó að
óskum og reyndist undirritaður
engu síður en hver annar geta
staðið með prik og spotta úti í á.
Þá reyndist Óli litli ekki síður fisk-
inn. Við veiddum ekki mikið af laxi
en því meira af bleikju. Veiðin sjálf
skipti þó ekki öllu máli. Það sem
skipti máli var útivera og samvistir
í fögru veðri, auk þess að þarna
kynntist ég í raun Friðriki í íyrsta
sinn, eins og hann var í raun og
veru. Undir rólyndislegu yfir-
bragði leyndist í raun ákafamaður
til allra verka sem hug hans fóng-
uðu. Þegar fyrsti laxinn var kom-
inn á land eftir að hafa glapist á
stöng viðvaningsins var Friðrik
ekki mönnum sinnandi fyrr en
hann var búinn að landa öðrum
stærri. Lítil laxgengd hafði verið í
ána á þessum árum og laxveiði því
oft dræm þótt bleikjan gæfi sig oft-
X ast. Því var það að leita þurfti lax-
inn uppi í ótal hyljum í
þessari þrjátíu km
löngu á. Friðrik hent-
ist tindilfættur til og
frá á milli flúða og
fossa í ánni í leit að
laxakónginum, og við
ókum ófærur inn á
heiðar, langleiðina að
upptökum árinnar í
Arnarvatni, í leit að
þessum stóru boltum
sem áttu víst til að
leynast þarna ein-
hvers staðar. Við urð-
um þó að láta okkur
nægja meðalþungan
lax á mann og kynstur af bleikju
sem vitaskuld hafði veiðst í grennd
við ósinn. Það kom ekki að sök því
fengur sálarinnar var því meiri og
gleðin yfir því að hafa fengið að
vera þátttakandi í þessu ævintýri.
Síðan hef ég aldrei þurft að renna
fyrir lax. Endurminning um þessa
einu ferð nægir. Eftir að Friðrik
kvæntist Þórönnu móður minni
flutti hún frá Reykjavík og hóf að
halda þeim heimili eystra, jafn-
framt því sem hún tók upp störf
sem sjúkraliði á Fjórðungssjúkra-
húsinu í Neskaupstað, þar sem hún
gegndi síðan fullu starfi á meðan
þau Friðrik bjuggu enn að stað-
aldri á Norðfirði, og hann starf-
rækti Netagerðina sem við hann er
kennd. Þau hjónin höfðu því nóg
fyrir stafni, og þeim leið vel saman.
Sameiginlegt áhugamál þeirra var
m.a. að ferðast og skoða sig um í
heiminum. Það höfðu bæði gert
hvort í sínu lagi áður, og nú fóru
þau meðal annars saman í heims-
reisu árið 1984, auk þess að fara á
hverju ári í sólarferðir, á meðan
heilsa Friðriks leyfði. Auk þessa
gafst oft tækifæri til að fara á veið-
arfæra- og sjávarútvegssýningar,
bæði heima og erlendis.
Veitull var Friðrik jafnan og
gjaftnildur og lét sér annt um sam-
ferðafólk sitt, hann var bóngóður
og vildi greiða götu hvers sem til
hans leitaði. Sjálfur kunni hann vel
að meta góðar veitingar í mat og
drykk. Við slík tækifæri var helst
ekki við annað komandi en hann
væri í hlutverki gestgjafa. Þá var
Friðrik félagslyndur að eðlisfari,
söng í kirkjukór og hafði gaman af
spilamennsku. A útmánuðum árið
1988 fóru þau Friðrik tii Lundúna
þar sem hann gekkst undir hjarta-
aðgerð. Hann hafði lengi vitað af
ættgengri æðakölkun sem hijáði
hann. Eftir dvöl á sjúkrahúsi ytra
var hann furðu fljótur að ná sér og
fann strax mikinn mun á heilsunni.
Að lokinni endurhæfingu á Reykja-
lundi um sumarið hafði hann á orði
að honum fýndist sem hann væri
orðinn ungur í annað sinn. Þegar
fór að nálgast sjötugt fannst hon-
um heilsa sín vera með þeim ágæt-
um að hann fór að ræða í alvöru að
halda áfram störfum eftir að þeim
aldri væri náð er flestir ráðgera að
setjast í helgan stein. Hér sannað-
ist hið fornkveðna, að mennirnir
áætla en drottinn ræður. I nóvem-
ber árið 1991 var Friðrik lagður
inn á Sjúkrahús Reykjavíkur til að
gangast undir aðgerð á hálsæð.
Fór svo að hann varð aldrei samur
maður eftir, því hann missti að
mestu mál- og hreyfigetu og var
upp á móður mína kominn með
daglega umönnun og aðhlynningu;
þegar sjúkrastofnunum sleppti. I
einu vetfangi hafði honum verið
kippt burt úr daglegri umsýslu fyr-
irtækis síns og þeim trúnaðarstörf-
um öðrum sem hann gegndi fyrir
samfélag sitt austur á fjörðum. í
framhaldi af þessu fluttust þau til
Reykjavíkur og hafa verið búsett
þar síðan. Friðrik dvaldi að mestu
leyti heima þar til fyrir hálfu ári að
hann fluttist á Hrafnistu í Reykja-
vík. Því kom það sér vel að móðir
mín var lærður sjúkraliði og kunni
þá list að hugsa um sjúklinga og
hlú að þeim og láta þeim líða bæri-
lega. Þau voru löngum stundum ein
saman hjónin, enda hugsaði móðir
mín alein um hann allt fram undir
það síðasta og nutu þau aldrei
heimilishjálpar eða heimahjúkrun-
ar. Eftir að Friðrik kom á Hrafn-
istu naut hann góðrar umönnunar
starfsfólks, sem hér skal notað
tækifæri að þakka fyrir. Börn
hændust að Friðriki alla tíð enda
sýndi hann þeim þá virðingu að
taka vel eftir þeim. Ósjaldan
gaukaði hann og að þeim sælgætis-
mola eða einhverju smáræði svo
þau gætu keypt sér sjálf. Þegar
yngri börn undirritaðs komu til
Frissa afa í heimsókn á sjúkrahúsið
í fyrsta sinn eftir að hann lamaðist
og hafði misst mál fór hann að
benda og reyna að tjá sig um eitt-
hvað sem erfiðlega gekk að koma
til skila í fýrstu. Þegar svo upp-
laukst fyrir nærstöddum að hann
vildi að börnunum yrði gefið smá-
ræði í vasann, þá ljómaði hann og
dæsti ánægður yfir að hafa komið
að því sem hann vildi sagt hafa.
Þannig var Friðrik.
Blessuð sé minning hans.
Rúnar Armann.
Friðrik Vilhjálmsson netagerð-
armeistari lést á Hrafnistu hinn 27.
febrúar sl. eftir 61410 veikindi til
margra ára. Við hittumst síðast
hinn 11. febrúar sl. er við hjónin
vorum á heimferð eftir ferð til út-
landa, og áttum þá góða stund sam-
an á Hrafnistu, eins og heilsa hans
leyfði og miðað við aðstæður. Töl-
uðum við um atvinnulífið, útgerðina
og það sem efst er á baugi, og auð-
fundið var að hugurinn vai- á
heimaslóðum þótt erfiðleikar væni
á tjáningu. Segja má að starfsvett-
vangur hans hafi verið tengdur
sjávarútvegi í ýmsum myndum alla
hans starfstíð, fyrst í beitningar-
skúrunum, síðan á vertíðarbátum
fyrir sunnan og á síld á sumrin. Á
fyrstu árunum eftir stríðið var haf-
in mikil uppbygging atvinnulífsins,
menn voru bjartsýnir og höfð voru
uppi stór áform eins og kunnugt er.
Hafin var smíði á togurum og tog-
bátum og margt að gerast í at-
vinnumálum. I Svíþjóð voru smíð-
aðir allmargir bátar og var Friðrik
þátttakandi í útgerð eins þeirra,
Freyfaxa, sem hann og nokkrir fé-
lagar gerðu út um mörg ár. Með
auknum skipastóli og útgerð hans á
ýmsum sviðum þurfti veiðarfæri til
þess að hver veiðiaðferð gæfi sem
bestan arð og á þeim vettvangi var
mikið verk að vinna. Við veiðar-
færagerð vann hann svo um mörg
ár með Jónasi Valdórssyni, mági
sínum, og lærði hjá honum iðnina.
Eftir að Friðrik stofnaði sitt eigið
fyrirtæki, Netagerð Friðriks Vil-
hjálmssonar hf., árið 1958 vann
Jónas svo á skrifstofu Netagerðar-
innar sín síðustu starfsár. Við þessi
tímamót koma margar myndir og
minningar fram í hugann. Fyrstu
kynni okkar hófust er ég tengdist
fjölskyldunni í Hátúni á fyrstu lýð-
veldisárunum. Og enn meir síðar er
hann réðst í byggingarfram-
kvæmdir yfir starfssemi sína upp
úr 1960, sem gjörbreytti allri
starfsaðstöðu til mikilla bóta, og nú
er orðin að veruleika hans hug-
mynd og draumur um hafnarbætur
við Netagerðina því nú er komin
góð bryggja þar sem skipin liggja
svo til við húsgaflinn og nótin er
tekin beint inn á gólf til viðgerðar
og liðinn sá tími að standa í kulda
og vosbúð í viðgerðum á bryggju
úti. Margir starfsmenn unnu þarna
til íjölda ára og sýndu fyrirtækinu
mikla vinsemd og ég veit með vissu
að Friðrik var þeim mjög þakklát-
ur. Þá unnu með honum í mörg ár
þeir bræður hans Árni og Sigurður
meðan heilsa leyfði. Sigurður er
látinn fyrir allmörgum árum. Fyrir
nærri 22 árum kom til starfa á
skrifstofu fyrirtækisins Guðrún Jó-
hannsdóttir sem varð fljótt hægri
hönd Friðriks við reksturinn, og
eftir að heilsu hans hrakaði mátti
segja að reksturinn væri í hennar
höndum og starfar hún þar ennþá.
Árið 1995 urðu þau þáttaskil að þau
hjón, Friðrik og Þóranna Stefáns-
dóttir kona hans, seldu fyrirtækið,
enda hafði heilsu hans þá mikið
hrakað og þau hjón dvöldu meira
orðið í Reykjavík en í Neskaupstað.
Aðaleigandi varð þá Jón Einar
Marteinsson sjávarútvegsfræðing-
ur, frændi hans, ásamt fleirum sem
mynduðu nýtt hlutafélag um rekst-
urinn. Jón Einar hafði sem ung-
lingur unnið hjá þeim bræðrum og
lært iðnina en kom heim um þetta
leyti eftir átta ára fjarveru í Noregi
við nám og störf og er ég viss um
að Friðrik var mjög ánægður með
þessa ráðstöfun. Við leiðarlok er
margs að minnast sem hér verður
ekkd tíundað. Friðrik var félags-
lyndur maður og ljúfur í umgengni
og hændust börn og unglingar að
honum. Hann tók þátt í mörgu í fé-
lagslífi bæjarins, var virkur þátt-
takandi í sönglífi í mörg ár, sat í
stjórnum ýmissa félaga og nefni ég
hér Sparisjóð Norðfjarðar og Kf.
Fram og í samtökum sinna iðn-
greinasamtaka. Hann var fastur
fyrir í skoðunum og fylgdi þeim vel
eftir í umræðunni. Nú þegar sam-
ferðinni er lokið koma fram í hug-
ann þakkir fyrir alla þína um-
hyggju og hlýhug og ég veit að
systkinabörnin og fleiri nutu þíns
hlýja hugar og umhyggju og í huga
þeirra er þakklæti. Síðustu árin
hafa verið erfið eftir að heilsunni
hrakaði en Friðrik hefur notið um-
hyggju Þórönnu konu sinnar í rík-
um mæli, sem með alúð og nær-
gætni hefur hlúð að honum og gert
allt sem í mannlegu valdi stóð til að
létta erfiðar þrautastundir.
Kæri vinur, við Þorbjörg systir
þín kveðjum þig með söknuði og
með þökk og virðingu og biðjum
þér alls góðs á nýrri vegferð.
Blessuð sé þín minning.
Jón S. Einarsson.
Frá Landssambandi
veiðarfæragerða.
Við félagarnir í Landssambandi
veiðarfæragerða minnumst heið-
ursfélaga sambandsins, Friðriks
Vilhjálmssonar netagerðarmeist-
ara, með miklum hlýhug og sökn-
uði, við andlát hans þann 27. febrú-
ar sl. Það var mikill sjónarsviptir
að, þegar Friðrik varð að láta af
störfum vegna veikinda um miðjan
þennan áratug, en hann hélt þó
alltaf góðu sambandi við okkur fé-
lagana gegnum árin. Friðrik stofn-
aði fyrirtæki sitt, Netagerð Frið-
riks Vilhjálmssonar í Neskaupstað,
árið 1958 og rak það sjálfstætt allt
til ársins 1995.
Friðrik naut mikillar virðingar
meðal útgerðarmanna, sjómanna
og netagerðarmanna fyrir afbragðs
veiðarfæri sem skiluðu miklum afla
á land í gegnum árin. Hann var
einn af frumkvöðlum í framþróun
síldar- og loðnunóta, þegar íslend-
ingar náðu miklu forskoti í hring-
nótaveiðum með hugvitssamlegum
hætti, í þróun veiðiskipa, fiskileit-
artækja og veiðibúnaðar á sjötta og
sjöunda áratug þessarar aldar.
Þetta hafðist ekki nema með þrot-
lausri vinnu, oft daga og nætur á
mestu annatímunum og var þá
mikilvægt að hafa útsjónarsaman
dugnaðarmann sem Friðrik til að
stjóma og skipuleggja vinnuna
hratt og vel í hita leiksins.
Friðrik Vilhjálmsson var afskap-
lega ljúfur og hæverskur maður í
umgengni, það fór ekki mikið fyrir
honum á mannamótum en hann
kom sínu til skila á sinn hljóðláta
og æðrulausa hátt. Hann varð dáð-
ur af starfsfólki sínu gegnum árin,
fyrir mikla umhyggju og alúð sem
hann sýndi sínu fólki í daglegum
önnum og lét sér annt um hag þess
í hvívetna.
Við vottum eftirlifandi eiginkonu
Friðriks, henni Þórönnu, okkar
innilegustu samúð á þessari skiln-
aðarstund. Það var ánægjulegt
hvað þau hjónin voru samhent í leik
og starfi og samband þeirra inni-
legt og gott. Þóranna hjúkraði eig-
inmanni sínum af mikilli umhyggju
og ástúð, eftir að heilsu hans hrak-
aði, og var hans sterka stoð og
stytta í erfiðum veikindum sem á
hann voru lögð. Guð blessi þig,
Þóranna mín, og megir þú finna
huggun Guðs í harmi þínum.
Fyrir hönd Landssambands
veiðarfæragerða,
Guðmundur Gunnarsson.
Friðrik Vilhjálmsson netagerð-
armeistari er látinn. Ég kynntist
Friðriki, eða Frissa í Hátúni eins
og hann var alla jafnan kallaður á
Norðfirði, þegar ég fór að venja
komur mínai' á heimili tengdafor-
eldra minna er síðar urðu en Frið-
rik, sem hafði að nokkru alist upp í
skjóli þeirra, var þar heimagangur
og að hluta til í heimili en ’þau
bjuggu í Hátúni á föðurarfleifð
Hátúnsfjölskyldunnar.
Þetta var á miðjum sfldarárun-
um, gullaldarárum Austurlands, og
Friðrik nærri því að vera á hátindi
ferils síns, nýbúinn að byggja
reisulega netagerð undir starfsemi
sína og með mikfl umsvif.
Friðrik vakti strax athygli mína.
Hann var um margt stórbrotinn
persónuleiki, mikill ljúflingur og
fagurkeri og hafði yfir sér verald-
arvant fas sem þá var ekki eins
sjálfgefið með fólk og nú er. Hann
var vel kynntur á Norðfirði og naut
velvilja og virðingar fólks enda
greiðvikinn og hjálpsamur með af-
brigðum. Lunderni hans var létt þó
ekki færi hann varhluta af þversk-
unni sem einkennt hefur margt
skyldmenna hans. Gat oft verið líf-
legt að eiga skoðanaskipti við Frið-
rik væri hann á öndverðum meiði
við viðmælandann og átti þetta
ekki síst við um pólitík en hann var
eins og margt hans fólk með Fram-
sóknarblóð í æðum og varði hann
sinn flokk og hans gjörðir með oddi
og egg hvað sem á gekk.
Margar sögur eru til af Friðriki,
sumar spaugflegar en allar
græskulausar og í gamni sagðar. Á
sama hátt sá hann oft spaugilegar
hliðar á mönnum og málefnum og
átti gott með framsetningu þeirra,
en þó alltaf á léttum nótum.
Ég varð þeirrar gæfu aðnjótandi
að ferðast nokkuð með honum,
bæði í veiðiferðum ásamt Sigurði
heitnum bróður hans og eins í
fyrstu ferð okkar hjóna til útlanda.
Margt er minnisstætt úr þessum
ferðum og öðrum samskiptum, ekki
síst hið endalausa úthald hans sem
ég ímynda mér að hefði skapast í
löngum törnum við netagerðina á
síldarárunum þegar sólarhringam-
h' runnu saman í eitt með örstutt-
um hvfldarpásum í matarhléum, oft
með því að halla sér á stofugólfinu í
Hátúni.
Eins og áður sagði var Friðrik
örlátur maður og fór ég og mitt
fólk ekki varhluta af því. Börn
hændust mjög að honum og kom
það berlega fram í samskiptum
hans við systkinaböm og börn
þeima, þar á meðal syni mína, en
sjálfur átti hann ekki börn.
Ég þekkti ekki mikið til starfa
Friðriks sem netagerðarmanns en
hygg þó að þar hafi hann, eins og
hann hafði upplag til, kunnað vel
til verka enda virtist mér hann
virtur af viðskiptavinum og starfs-
bræðrum og fagleg starfsemi sem
og reksturinn allur vera í góðu
horfi. Naut hann þar lengi atbeina
bræðra sinna og mágs, auk
margra annarra góðra manna og
kvenna er unnu hjá honum um
langan tíma.
Friðrik missti heilsuna fyrir
nokkmm árum síðan vegna
heilaskaða þar sem hann missti
töluvert af skynjun sinni og hreyfi-
getu auk þess að geta ekki tjáð sig
nema að litlu leyti eftir það. Var oft
átakanlegt að sjá og heyra árang-
urslausar tilraunir hans til að gera
sig skfljanlegan. Ábyggilega átti
hann oft eiflða tíma en tók örlögum
sínum af æðruleysi. Kona hans
Þóranna og þeir aðrir er veittu
honum mesta umönnun og félags-
skap á þessum síðustu æviárum
hans eiga miklar þakkir skildar.
Blessuð sé minning Friðriks Vil-
hjálmssonar.
Guðjón Ármann.