Morgunblaðið - 12.05.1999, Blaðsíða 50

50 MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
_______________UMRÆÐAN
„ Uppruni Islendinga
í VETUR hef ég
ritað nokkrar greinar
um landafundi í Vest-
urheimi og^ uppruna
íslendinga. Ég tel mig
hafa fært sæmileg rök
fyrir því, að Islend-
ingar séu ekki af
Norðmönnum komnir
og því beri Norð-
mönnum engin aðild
að landafundunum í
Vesturheimi.
Benjamínítar
úr Galileu
Adam Rutherford
ritaði árið 1939 bók,
sem nefnist „Hin
mikla arfleifð íslands“. Par getur
hann ættkvísla þeirra, sem byggðu
ísrael. Ættkvísl Benjamíns byggði
á dögum Krists nyrsta hluta Pa-
lestínu, sem kallaðist Galílea og
var aðgreind frá júðum í Júdeu af
landsvæði Samverja. Fólk þetta
flutti í talsverðum mæli til Litlu-
Asíu öldum saman, en á tímum
hinna rómversku styrjalda á
fyrstu öld flúði þjóðin landið og
settist að á sömu svæðum og land-
ar þeirra áður. Af þessari þjóð var
m.a. Páll postuli og voru kristnir
Asíumenn aðallega af þessari þjóð
fyrstu tvær aldimar í okkar tíma-
tali.
Allt til 267 lifði fólk þetta í
sæmilegu öryggi, en þá gerðu Got-
ar innrás í Litlu-Asíu og fluttu
þaðan hertekna kristna menn til
Dakíu í Dónárlöndum, en þar
bjuggu þessir Gotar. Þetta kristna
^ fólk giftist talsvert inn í gotnesku
þjóðina og að fáum kynslóðum
liðnum voru þeir einnig taldir
Dakíar. Með tímanum gengu þeir
af trúnni, en í þessu
sambandi er vert að
gefa þeirri staðreynd
gaum, að árið 350
skrifaði Ulfila, maður
að hálfu Goti, en að
hálfu af kristnu for-
eldri, biblíu á tungu
Gota, sem íslendingar
nútímans geta lesið.
Herúlar - Gotar
Herúlar og Gotar
börðust saman við
Svartahaf, en Herúlar
voru þó taldir meiri
sjóvíkingar en Gotar.
Þar sem þessar þjóðir
voru oft með sameigin-
legan her var stundum einungis
talað um Gota. Það er t.d. gert er
lýst er stórri herför Gota til Grikk-
lands frá Dónárlöndum á 500 skipa
flota. Skipunum var lagt í höfn
grísku borgarinnar Píreus í 5
mílna ijarlægð frá Aþenu. Herinn
gekk á land og vann sæta sigra, en
er snúið var til skipanna var búið
að ræna öllum flotanum og varð
Gotaherinn því að leggja land und-
ir fót norður Grikkland. Á þeirri
leið klufu Herúlar sig úr hernum
og gerðust málaliðar Rómarkeis-
ara og þjónuðu lengi af trú-
mennsku og stóð af þeim mikill
frægðarljómi.
Fyrst á þessum stað í lýsingu
herferðarinnar er Herúlanna sér-
staklega getið. Þetta segir okkur,
að þótt Gotar sé nefndir hjá fræði-
mönnum og sagnfræðingum, getur
eins verið um Herúla að ræða.
Normannar? íslendingar
Herúlinn Odovakar gerðist kon-
ungur á ítah'u árið 476, en var
Söguskoðun
/
Eg tel mig hafa fært
sæmileg rök fyrir því,
----y-------- —.....
að Islendingar séu ekki
af Norðmönnum komn-
ir, segir Olafur Sigur-
geirsson, og því beri
Norðmönnum engin að-
ild að landafundunum í
Vesturheimi.
fljótlega steypt af Austgotum, sem
fluttu til Ítalíu með 300 þúsund
manna þjóð og ríktu til 553, er
málaliðaher Byzanskeisara, meðal
annars skipaður Herúlum, sigraði
þá eftir áratuga stríð. Svo hart var
gengið að Gotunum, að um þúsund
hermenn lifðu síðustu orustuna og
slík virðing var borin fyrir hreysti
þeirra, að þeim var leyft að fara í
íriði og hurfu þeir með þjóð sína
norður yfir Alpa.
Um þetta leyti urðu hinir nor-
rænu Langbarðar öflugir í Dónár-
löndum og fór nú að þrengjast um
Herúla og aðrar smáþjóðir í Dak-
íu. Á þessu skeiði eru sagnfræði-
legar heimildir til um flutning
Herúla til Norðurlanda, en einnig
er talað um Dakíumenn og Gota.
Á tíundu öld ritar Dudo fyrstu
sögu Normanna og segir afdrátt-
arlaust að þeir hafi verið Dakíu-
menn, einnig Duchesne, sem safn-
aði Normanna annálum á 17. öld.
Ymsir sagnaritarar segja frá því,
að þegar Vilhjálmur bastarður
réðst með hð Normanna inn í Eng-
land árið 1066 hafi verið úlfur í
merki því sem fyrir honum var
borið. Ulfsmerkið hefur veiið rak-
ið til Galíleumanna og Herúla.
Göngu-Hrólfur fór úr Vestur-
Noregi til Suðureyja með mikinn
víkingaflota og þaðan til Normandí
árið 911. Þá fór bróðir hans
Hrollaugur jarl samtímis með ann-
an flokk víkinga til Islands, sem
ásamt öðrum víkingum stofnuðu
þjóðveldi og urðu að íslenskri þjóð.
Normannar og landnámsmenn-
imir íslensku komu nálega allir úr
héruðunum á vesturströnd Nor-
egs, þótt margir þeir, sem hingað
komu hafi millilent í víkingabyggð-
um vestan hafs.
Þessir víkingar voru aðkomufólk
og voru margir i yfirstétt, eins og
tíðkaðist, þegar germanar þjóð-
flutningatímans settust að í byggð-
um löndum. Tunga þessa fólks
líktist íslensku, eins og tunga Gota
fyrir 1.650 árum og var önnur en
tunga fólks annars staðar í Noregi
(Norse Language Encycl. Brit. 14.
útg.).
Jafnrétti? Lagaþekking?
Ferðaþrá
Jöfnuður einkenndi íslenska
þjóðveldið og löggjöf og laga-
þekking stóð á háu stigi. Utanfar-
ir Islendinga og landafundir í
Vesturheimi segja okkur talsvert
um útþrá þjóðarinnar á þjóðveld-
isöld.
I þessu er margt líkt með Nor-
mönnum. Þegar þeir sigldu upp
Signu átti sendiboði Franka fund
með þeim og kallaði eftir foringja
þeirra og fékk svarið: „Við höfum
engan yfirmann. Við erum allir
jafnir.“ Einnig er greint frá því í
skrifum Dudo, að í Normandí hafi
lög og réttur verið á hærra plani
og lög betur virt, en í öðrum hlut-
um Frankaríkis. Lögin höfðu vík-
ingarnir með sér yfír hafið, eins
og gerðist á íslandi. Normannar
fóru til Jórsala og í heimferð það-
an tókst 40 manna liði Normanna
að leggja undir sig ríki Araba í
Suður-Italíu og eftir það ríktu
Normannar þar og á Sikiley í
rúm 200 ár og voru rómaðir fyrir
löggjöf sína og réttarfram-
kvæmd.
Normannaríkið á Englandi
varð að heimsveldi er tímar liðu
og þaðan voru lönd numin í Am-
eríku, Afríku, Ástralíu og víðar.
Utþráin alltaf söm og jöfn.
Úlfar íslands
Konungur Vestgota í Suður-
Frakklandi árið 412 hét Ataulf.
Bróðir Herúlans Odavokars hét
Onulf. Meðal Herúla voru
úlfsnöfn algeng. Það er því dæmi-
gert að nafnið Ulfr (á fornís-
lensku Ulfr, Ulfarr eða í samsetn-
ingunni Olfr, gnæfa yfir öll önnur
nöfn í skránum um landnám vík-
inganna á Islandi. Má nefna
fyrsta landnámsmanninn Ingólf
(Ingolfr) og svo eru nöfn eins og
Herjolfr og Brynjolfr og Þórolfr.
Afí skáldsins Égils á Borg hét
Ulfur og var víkingur mikill og
síðar nefndur Kveldúlfur. I þeirri
ætt voru menn ýmist ljósir eða
dökkir á hár og nafnið Þórólfur
algengt. I Laxdælu er þetta sagt
um Hrút Herjúlfsson: þar er
fangs von af frekum úlfi.
Ulfsnöfn urðu hér algeng í
landslagi, þótt engir hafi hér úlf-
ar verið aðrir en Herúlfar.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Ólafur
Sigurgeirsson
Rismikil
skólamála-
umræða
ÞAÐ FÓR þó aldrei svo í miðj-
um kosningaleiðindunum að maður
fengi ekki einhveija menningar-
lega umræðu. Þökk sé áhugafólki
um innra starf skóla með borgar-
stjórann í Reykjavík í broddi fylk-
ingar.
Það kemur þægilega á óvart að
þessi mikli skólamálaáhugi tengist
áhyggjum ráðamanna af starfs-
kjörum kennara sem þeir þó hafa
keppst við að bæta að undanfomu.
Við nýlega undirritun kjara-
samninga vakti sérstaka athygli að
laun hækkuðu á samningstímanum
eða fram á næstu öld um tugi pró-
sentna svo búast má við að góð
meðallaun fyrir dagvinnu nemi nú
fast að 123 þúsund krónum sem er
snöggtum hærra en sami vinnu-
veitandi greiðir öðru starfsfólki
skóla t.d. gangavörðum.
Einnig stærðu samningsaðilar
sig af því að hafa með hinum nýja
samningi aukið til muna sveigjan-
leika í vinnuskipan kennara sem
kristallast í hinum
rómuðu dönsku K-U-
og Ö-tímum. Þetta var
góð niðurstaða og
sannarlega metnaðar-
fiillur samningur.
Síðan hafa mörg
sveitarfélög af höfð-
ingsskap sínum reitt
fram enn meira fé
kennurum til handa.
Af einhveijum mér
óskiljanlegum ástæð-
um kemur svo í ljós að
þessi ágæti, sveigju-
fulli samningur sam-
ræmist engan veginn
skipulagi þess skóla-
starfs sem við erum að
innleiða, þ.e.a.s. einsetnum skóla.
Skýringa gæti þó verið að leita í
því að þessir sömu aðilar hafa verið
djúpt sokknir í einsetningaráætl-
anir sl. fimm ár, þar sem mikið
púður hefur farið í að byggja netta
skóla og allt kapp verið lagt á að
skólastofur verði ekki of stórar,
gangar ekki of breiðir o.s.frv., sem
allt eru mikilvægir liðir í faglegri
uppbyggingu grunnskólans. Aðil-
um er nefnilega Ijóst að viðfangs-
efnin í skólastarfi eru næg fyrir
þótt nýjum vandamálum, svo sem
víðáttubrjálæði í kennslustundum,
verði ekki bætt við vandamálaflór-
una.
Það er því engin furða þótt ein-
hver smærri atriði hafi orðið út-
undan svo sem hvemig best fari á
að haga vinnuskyldu kennara í
fullu starfi við þessar breyttu að-
stæður. Kennsluskylda kennara er
almennt 27 eða 28 vikustundir.
Kennsla í almennum bekk á yngri
stigum grunnskólans er gjama
21-24 vikustundir, breytileg eftir
árgöngum og því hvort viðkomandi
kennari kennir allar almennar
greinar eða hvort fagkennsla sé
viðhöfð í einhverjum tilvikum.
Þessi mismunur á kennsluskyldu
og raunkennslu í bekk hefur það í
för með sér að kennarar verða að
taka að sér önnur störf í skólunum
til að brúa bilið og ná fullri vinnu.
Þessi störf liggja
því miður ekki á lausu
í þeim mæli sem þörf
er á og sum eru þess
eðlis að þau gera kröf-
ur um aðra menntun
og starfsreynslu en
umræddir kennarar
kunna að hafa. (sér-
greinakennsla, bóka-
safnsstörf o.fl.). Það
eru því oft allt annað
en fagleg rök sem
liggja að baki gerð
stundaskráa kennara
við þessar aðstæður.
í hnotskum er vand-
inn sá að skilgreining
vinnutíma kennara er
röng, og viðmiðanir við almennan
vinnumarkað óraunhæfar. Finna
þarf grundvöll kjarasamninga sem
tekur tillit til eðlis starfsins og þess
álags sem því fylgir í stað þess að
miða alla útreikninga við beina tíma-
mælingu. Núgildandi viðmiðanir
leiða til þess að kennarar vilja
Skólamál
Hvernig væri, gott fólk,
að snúa sér að kjarna
málsins og hætta að af-
vegaleiða umræðuna
eins og stjórnmála-
mönnum einum er lag-
ið, segir Viktor A. Guð-
laugsson, þegar þeir
standa frammi fyrir
óþægilegum
ákvörðunum?
ógjama taka að sér önnur störf til
uppfyllingar kennsluskyldu. Sem
dæmi má nefna að sextugur kennari
þarf að skila á þriðju klukkustund
við önnur störf innan skóla sem
ígildi hverrar kennslustundar.
Lækka þarf beina kennsluskyldu
bekkjarkennara og auka áherslur á
skólatengd störf svo sem foreldra-
samstarf, umsjón með nemendum
m.a. til félagslegrar styrkingar,
innbyrðis samstarf starfsmanna
skóla, náms- og skólamat, skipu-
lagða aðstoð við heimanám og/eða
lengingu skóladagsins o.m.fl., sem
mun auka gæði skólastarfs. Þetta
þarf að gera en það kostar fé og
pólitískt áræði. Getur verið að það
tefji örlítið fyrir og hindri fram-
gang þess metnaðarfulla skóla-
starfs, sem augljóslega allir vilja
sjá, og færi umræðuna þess vegna
á annað plan?
Glæsileiki umræðunnar nær svo
hátindi sínum, þegar pólitískir hug-
sjónamenn um innra starf skóla sjá
helsta vanda íslenska skólakerfisins
í því að kennarar sem sinnt hafa
kennslustarfi í 30-35 ár eða jafnvel
lengur eiga þess kost skv. áratuga
samningsbundinni hefð að hægja á
ferðinni og að kennslustundum
fækki þegar þeir ná 55 og 60 ára
aldursmarki. Þessi tilhögun er ekki
bara æskileg heldur beinlínis nauð-
synleg ef við ætlum að nýta okkur
reynslu og þekkingu þessara kenn-
ara í stað þess að leggja kapp á að
þeir brenni út vegna gífurlegs
vinnuálags sem kennsla í grunn-
skóla útheimtir.
Hvers vegna í ósköpunum vill
borgarstjórinn í Reykjavík hafa
þessi réttindi af því fólki sem um
áratuga skeið hefur unnið óeigin-
gjamt starf í þágu íslensks skóla-
starfs og bíður þess nú að njóta
ávaxtanna af því starfi og ljúka sín-
um störfum með reisn?
Ég hef meira en aldarfjórðungs
reynslu af stjómun skóla og kann-
ast ekki við að þessi tilhögum
hindri skipulag skólastarfs.
Hvemig væri, gott fólk, að snúa
sér að kjama málsins og hætta að
afvegaleiða umræðuna eins og
stjómmálamönnum einum er lagið
þegar þeir standa frammi fyrir
óþægilegum ákvörðunum?
Höfundur er skólastjóri.
Viktor A.
Guðlaugsson