Morgunblaðið - 02.07.1999, Qupperneq 38
38 FÖSTUDAGUR 2. JÚLÍ 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Beitiskipið
Herjólfur
Annar kostnaður fælist síðan í nokkur
hundruð lítrum af grárri málningu og
launahækkun Sturlu Böðvarssyni til
handa þar eð honum yrði eðlilega
tryggð aðmírálstign.
S
OVANDAÐIR og illa
innrættir menn gera
nú hvað þeir geta til
að sannfæra þjóðina
um að djúpstæður
ágreiningur hafí skapast í flokki
frelsis og einkaframtaks. Vitan-
lega mun þessi atlaga að sjálf-
stæðismönnum geiga eins og all-
ar aðrar enda einingin sönn í
flokld hinnar sameinandi hugsun-
ar.
Að þessu sinni hafa andstæð-
ingar frelsis og framfara hent á
lofti þá ákvörðun Sturlu Böðvars-
sonar samgönguráðherra að láta
bjóða út áætlanasiglingar milli
lands og Eyja, sem ferjan
Herjólfur hefur
VIÐHORF haldið uppi.
------ Þessari sam-
Eftir Ásgeir þykkt ríkis-
Sverrisson stjórnarinnar
hafa Vest-
mannaeyingar mótmælt og hefur
þar farið fremstur í flokki Árni
Johnsen, formaður samgöngu-
nefndar Alþingis og flokksbróðir
samgönguráðherrans.
Sturla Böðvarsson, sem er
hæfastur þeirra 275.000 íslend-
inga er nú lifa til að fara með
embætti samgönguráðherra, hef-
ur lýst yfir skilningi á sjónarmið-
um Eyjamanna en jafnframt vís-
að til þess að hendur ríkisstjóm-
arinnar séu bundnar í máli þessu;
útboðið á rekstrinum verði að
fara fram samkvæmt ákvæðum
samningsins um Evrópska efna-
hagssvæðið.
Hér er því enn og aftur á ferð-
inni hið yfirþjóðlega vald, sem
réttsýnir íslenskir stjómvitringar
hafa ítrekað varað þjóðina við á
undanliðnum áram. Af slíkum
ákvörðunum hefur samgönguráð-
herra gagnlega reynslu; nú síðast
þegar utanaðkomandi öfl ákváðu
að skipta um forstjóra og stjóm-
arformann ríkisfyrirtækis, sem
heyrir undir lögsögu Sturlu
Böðvarssonar.
Við blasir að því fer fjarri að
ágreiningur sé uppi innan Sjálf-
stæðisflokksins í Herjólfs-málinu.
Hið rétta er að eina ferðina enn
hafa útlendir menn og lélegir tek-
ið sér leyfi til að ráðskast með
innanríkismál íslendinga. Evr-
ópumenn láta sér sýnilega ekki
lengur nægja að véla um hvernig
þeir geti sölsað undir sig fiskimið
þjóðarinnar í þeim tilgangi einum
að leggja þau í auðn. Þess á milli
senda þeir tilskipanir til Islands,
sem hinu háa Alþingi er gert að
samþykkja möglunarlaust. Hefur
þetta haft í för með sér stóraukið
álag fyrir þingheim líkt og viður-
kennt var í síðasta úrskurði
Kjaradóms um launahækkanir al-
þingismönnum til handa.
Alkunna er að útlendingar,
sem flestir virðast eiga það sam-
eiginlegt að tala það lélega
tungumál frönsku, hugðust
skylda íslendinga til að láta fara
fram útboð á smíði stálbáts, sem
áformað er að haldi uppi gæslu
innan landhelginnar. Við þessari
ósvífni bragðust íslendingar af
kænsku, lýstu yfir því að stálbát-
urinn væri herskip og því flokk-
aðist smíði hans undir hemaðar-
leyndarmál, sem augljóslega væri
ekld unnt að bjóða út.
í nafni samhygðar, samlyndis
og þjóðareiningar er við hæfi að
hið sama verði gert nú. Ráða-
menn þjóðarinnar eiga að skýra
útlendingunum afskiptasömu frá
því að Herjólfur sé herskip, sem
haldi uppi gæslu á hinni her-
fræðilega mikilvægu siglingaleið
á milli lands og Eyja. Auðveld-
lega má búa skipið fallbyssu og
koma fyrir léttum loftvarnareld-
flaugum á sóldekkinu.
Alþekkt er að einna best dugar
að beita sögulegum röksemdum í
viðskiptum við Evrópusamband-
ið, sem hefur það markmið eitt að
gleypa íslendinga með húð og
hári og uppræta fiskimið þjóðar-
innar. Því ber að vísa til þess að
fátt hafi verið um vamir er
Tyrkjaránið var framið. Islend-
ingar muni aldrei, aldrei líða það
á ný að dökkir menn með hatur í
augum flytji syni og dætur þjóð-
arinnar á brott í Barbaríið.
Með því að breyta Herjólfi í
vígdreka væri einnig unnt að
treysta enn vamarsamstarfið við
Bandaríkin og á vettvangi
NATO. Óþjóðhollir og illa inn-
rættir menn hafa skipulega unnið
að því að gera varnaræfinguna
Norður-Víkingur tortryggilega
að undanfornu og haldið því fram
að óviðeigandi sé með öllu að æfa
viðbúnað við árásum öfgafullra
umhverfissinna með því að lenda
risaþyrlum í Hljómskálagarðin-
um. Ovinir frelsis og þjóðar era
ávallt samir við sig.
Á hinn bóginn er eðlilegt að
viðbúnaður verði æfður á fleiri
sviðum og auðveldlega mætti
tengja hann beitiskipinu Herjólfi.
I ljósi reynslunnar er löngu tíma-
bært að æfð verði viðbrögð við
hugsanlegri innrás Alsírbúa. Víst
er að það lélega fólk myndi
leggja á hraðan fiótta á fleytum
sínum þegar S.F.L. (skip forseta
lýðveldisins) Herjólfur kæmi
siglandi á fullri ferð gegn árásar-
flotanum.
Vísast verður nauðsynlegt að
gera hið sama við aðrar ferjur,
sem halda uppi áætlunarferðum.
Er sjálfsagt og eðlilegt að stefna
að því að koma upp lokaðri flota-
höfn í kjördæmi samgönguráð-
herra, t.d. í Stykkishólmi, en
mesta áherslu ber að leggja á
vamir á suðurvængnum enda
viðurkennt að þeir tímar era liðn-
ir er allt illt kom úr austri. Vitan-
lega þarf síðan að gera áætlanir
um svokallaða „varnarárás", sem
enskumælandi menn kalla
„preemptive strike“, til að unnt
reynist að stöðva innrás Alsírbúa
áður en illþýðið nær að hrinda lít-
ilmótlegum kænum sínum á flot.
Óvandaðir menn og illa inn-
rættir halda því gjarnan fram að
braðlað sé með opinbert fé á ís-
landi. Þetta er auðvitað óhróður
og lygi niðurrifsaflanna. Ljóst er
að kostnaðurinn við að breyta
Herjólfi í herskip væri hverfandi.
Frændur vorir Norðmenn, sem
einnig eiga að glíma við vont og
frönskumælandi fólk er starfar
hjá Evrópusambandinu, eiga
ábyggilega fallbyssur og eld-
flaugar á lager, sem þeir geta séð
af. Annar kostnaður fælist síðan í
nokkur hundrað lítrum af grárri
málningu og launahækkun, sem
Kjaradómur myndi ákvarða,
Sturlu Böðvarssyni samgöngu-
ráðherra til handa þar eð honum
yrði eðlilega tryggð aðmírálstign.
Gljúfrin miklu
á Jökuldal
GLJÚFRIN miklu,
sem Jökulsá á Brú hef-
ur grafið sér gegnum
dalfyllinguna, er mynd-
aðist við eldgos í Kára-
hnjúkum, era nú orðin
landsfræg, ef ekki
heimsfræg, vegna um-
fjöllunar Ómars Ragn-
arssonar og fleiri, enda
munu þau vera dýpstu
og á ýmsan hátt hrika-
legustu árgljúfur á Is-
landi. Gljúfranna er nú
getið í flestum ferða-
bæklingum, og hér eftir
munu þau verða fastur
skoðunarstaður ferða-
fólks sem heimsækir
Austurland.
Sá galli er á gjöf Njarðar, að
gljúfur þessi hafa ekki hlotið neitt
sameiginlegt heiti, sem megi kalla
almennt viðurkennt. í prentuðum
ritum hafa þau ýmist verið nefnd
Hafrahvammagljúfur eða
Dimmugljúfur, og hefur síðar-
nefnda nafnið verið að sækja í sig
veðrið undanfarið.
Þessi nöfn eiga raunar við sinn
hvorn hluta af gljúfrunum. Ysti
hlutinn, um 3-4 km langur, er
kenndur við Hafrahvamma, sem
era vestan ár, en miðhlutinn hefur
a.m.k. á seinni áram verið nefndur
Dimmugljúfur, og ber nafn með
rentu, því að sá partur gljúfranna er
þröngur miðað við dýpt, og því
ákaflega skuggsæll. Vanalega mun
tahð, að Dimmugljúfur nái á milli
Kárahnjúkanna tveggja, Ytri- og
Fremri-Kárahnjúks. Innan við
Fremri-Kárahnjúk er svo um 5-6
km langt gljúfur eða gil, sem er
talsvert grynnra og víðara að ofan,
og grynnist smám saman þegar inn-
ar dregur. Það hefur ekki sérstakt
heiti.
Þrátt fyrir æma leit hefur ekki
tekist að finna neitt gamalt eða upp-
runalegt nafn á gljúfranum eða
hlutum þeirra. f heimildum frá 18.
og 19. öld, og allt fram um miðja 20
öld, er víða minnst á gljúfrin, en
engin nöfn era nefnd í því sam-
bandi, nema Hafrahvammar og
Kárahjúkar. í örnefnaskrám eru
þau bara nefnd Gljúfur eða Gljúfrin,
og virðist það enn vera algengast
meðal heimafólks, a.m.k. norðan
Jöklu, en áhöld eru um hvort beri
að skoða það sem sémafn. Engin
nöfn era á gljúfrunum á hinum
venjulegu kortum.
Hafrahvammagljúfur
Árið 1933 ferðaðist Pálmi Hann-
esson náttúrufræðingur og síðar
rektor um Brúaröræfi og ritaði
ferðadagbók eða lýsingu á þeim
sem birtist í bókinni „Frá óbyggð-
um“ (Rv. 1958). í þessari ritgerð
notar hann nafnið Hafra-
hvammagljúfw. Hann getur þess að
Sigvarður Einarsson á Brú hafi
sagt sér „af létta allt
það, er ég vildi vitað
hafa um ömefni í landi
hans.“ Því má ætla að
þetta örnefni sé frá Sig-
varði komið. Pálmi hik-
ar ekki við að kalla öll
gljúfrin þessu nafni.
Síðan hafa aðrir tekið
það upp eftir honum,
sem um þetta svæði
hafa ritað, t.d. Hjörleif-
ur Guttormsson, sem
notar það sem heildar-
nafn á gljúfranum í öll-
um sínum ritum. Það er
einnig notað í „Nátt-
úraminjaskrá", sem
N áttúravemdarráð
(Náttúravemd Ríkis-
ins) gefur út, og sömuleiðis í ferða-
mannabæklingum.
Dimmugljúfur
Aðalsteinn Aðalsteinsson frá Vað-
brekku og Páll Pálsson frá Aðalbóli,
segjast báðir hafa vanist því frá
bamæsku, að nota heitið
Dimmugljúfw um þrengsta og
Örnefni
Þrátt fyrir ærna leit,
segir Helgi Hallgríms-
son, að ekki hafí tekist
að fínna neitt gamalt
eða upprunalegt
nafn á gljúfrunum eða
hlutum þeirra.
dýpsta hluta gljúfranna, en Hafra-
hvamma eða Hafrahvammagljúfw
um ysta hlutann. Samkvæmt því
hefur þetta ömefni líklega orðið til í
Hrafnkelsdal einhvemtíma um
miðja öldina. Foreldrar þeirra
beggja vora aðfluttir í dalnum, en
þeir gætu hafa numið nafnið af fyrri
ábúendum. Þar sem þess er ekki
getið í ömefnaskrám, verður það
samt að teljast ósennilegt.
Þetta heiti kemur fyrst fyrir á
prenti í bók Hjörleifs „Norð-Austur-
land, hálendi og eyðibyggðir" (Árbók
F.í. 1987), í tilvitnun, sem tekin er
orðrétt úr handriti Bessa Aðalsteins-
sonar (Brúardalir. Jarðfræðiskýrsla.
Orkust. Handr. 1986). Bessi notar
þetta heiti aðeins um hinn þrönga
hluta gljúfranna, milli Kárahnjúka,
og aðspurður segist hann hafa lært
það af Hraíhkelsdælingum.
Síðan hefur ömefnið Dimmugljúf-
ur verið í stöðugri sókn, og hafa
flestir jarðfræðingar og virkjunar-
menn notað það sem heildamafn á
gljúfranum a.m.k. utan við Fremri-
Kárahnjúk, en stundum bregður þó
þrengri merkingu fyrir. I síðustu
Hallgrímsson
skýrslum („Gráu skýrslunni" 1993
og „Bláu skýrslunni" 1994) um sam-
anburð virkjunarkosta á NA-há-
lendinu, er þetta heiti alfarið notað
sem heildamafn á gljúfranum.
Ágúst Guðmundsson jarðfræðingur
notar bæði heitin, í grein sinni „Ha-
frahvamma- og Dimmugljúfur" í
Glettingi 6 (1), 1996:19-26, og notar
þau um mismunandi hluta gljúfr-
anna, eins og þegar var getið, og af-
markar Dimmugljúfur skýrt á korti
sem fylgir greininni.
Kárahnjúkagljúfur
- Jökulsárgljúfur
í útvarpsfréttum 20. júní sl. var
haft eftir Kolbrúnu Halldórsdóttur
frá Brú, að hún hefði vanist því að
nota nafnið Hafrahvammagljúfur,
en Dimmugljúfra-nafnið hefði hún
fyrst heyrt í þáttum Ómars Ragn-
arssonar 1998. Einnig kvaðst hún
hafa heyrt nöfnin Kárahnjúkagljúf-
ur, og Jökulsárgljúfur (við Kára-
hnjúka). Heitið Kárahnjúkagljúfur
hefur eitthvað verið notað, líklega
helst af Hrafnkelsdælingum og
Fljótsdælingum, sem heildamafn á
gljúfranum, og því hefur bragðið
fyrir hjá „virkjunarmönnum", en
ekki hef ég rekist á það á prenti.
Hvað er til ráða?
Ljóst er af því sem hér var rakið:
1) Að gljúfrin miklu meðfram Jök-
ulsá á Dal hafa verið nafnlaus
fram á þessa öld, eða þau hafa
bara verið kölluð Gljúfur, sem
ekki er Ijóst hvort skoða beri sem
sérnafn.
2) Að nöfnin: Hafrahvammagljúfur
og Dimmugljúfur hafa lfldega
orðið til á þessari öld, og hafa
ekki verið notuð af heimamönn-
um sem heildarnafn.
3) Bæði nöfnin eiga fyrst og fremst
við ákveðna parta gljúfranna, og
era því ónothæf sem heildarnafn
á þeim, þó þau hafi verið notuð
þannig líka á prenti.
4) Eðlilegast væri að taka mið af
hinni fornu málvenju og nefna
gljúfrin í heild aðeins Gljúfur.
Það er þó fremur óskýrt örnefni,
því að gljúfur era vissulega all-
mörg á Islandi. Jökulsárgljúfur í
N-Þing. eru t.d. oft nefnd Gljúfur
í daglegu tali manna og jafnvel á
prenti.
5) Til að ráða bót á þessu hefur mér
dottið í hug, að kalla þau „Gljúfr-
in miklu“ eða „Miklugljúfur",
eins og Gunnar skáld leggur
óbeint til með kaflaheitinu „Brú-
arskógur og gljúfrið mikla.“ í Ár-
bók F.í 1944. Það er veglegt
heiti, en sannnefni engu að síður.
(Sbr. bæjamöfnin Miklibær,
Miklaholt og Mikligarður, ör-
nefnið Miklavatn í Fljótum o.fl.).
Má þá einu gilda hvort gljúfur
með sama nafni sé að ftnna vest-
ur í Kólóradó í Bandaríkjum
Norður-Ameríku, enda heita þau
raunar „Grand Canyon" á máli
heimamanna.
Hugsanlegt væri einnig að taka
upp nafnið Kárahnjúkagljúfur, eða
einfaldlega „Káragljúfur", sem er
styttra og þjálla í notkun.
Höfundur er líffræðingur og býr
á Egilsstöðum.
Fornleifarann-
sókn í Reykholti
í REYKHOLTI í Borgarfirði er
hafinn fornleifauppgröftur á vegum
Þjóðminjasafns Islands. I sumar
verður unnið við uppgröft á hinu
foma bæjarstæði tfl júlfloka en
áætlað er að fomleifarannsóknin í
Reykholti standi yfir í nokkur ár.
Stjómandi rannsóknarinnar er
Guðrún Sveinbjamardóttir, fom-
leifafræðingur. Auk hennar taka
fjórir íslenskir fomleifafræðingar
þátt í rannsókninni ásamt fornleifa-
fræðingum frá Bretlandi, Dan-
mörku og Kanada.
„Fomleifarannsóknin nú er fram-
hald rannsókna sem hófust sumarið
1987. Árið 1997 var gerð áætlun um
umfangsmiklar fomleifarannsóknir
í Reykholti. Ríkissjóður hefur veitt
fé tfl rannsóknanna og hófust þær
af fullum krafti sumarið 1998. Með-
al þeirra mannvistarminja sem
fundist hafa á uppgraftarsvæðinu til
þessa eru leifar gangabæjar frá
17.-18. öld og eldstæði og veggja-
brot frá miðöldum auk hinna
þekktu jarðganga sem lágu frá
Snorralaug að Reykholtsbænum. í
sumar verður áfram grafið á sama
svæði með það fyrir augum að fá
mynd af eldri búsetu á staðnum,"
segir í fréttatilkynningu frá Þjóð-
minjasafni Islands.
„Þjóðminjasafn Islands hefur
sérstakan starfsmann við uppgröft-
inn í Reykholti til að sinna móttöku
ferðamanna og veita fræðslu um
framgang fornleifarannsóknarinn-
ar. Með þessu vill safnið koma til
móts við þann mikla áhuga sem er í
landinu á fomleifarannsóknum og
nýtur verkefnið styrks úr Nýsköp-
unarsjóði námsmanna. Þeir sem
hafa áhuga á að fræðast um upp-
gröftinn geta komið að uppgraftar-
svæðinu í Reykholti á virkum dög-
um og snúið sér til Rúnu
Tetzschner, sem annast þetta verk-
efni. Þeir sem nýta sér þjónustuna
eru beðnir að fylla út stuttan spurn-
ingalista. Að uppgreftrinum loknum
verður tekin saman skýrsla um
fræðslustarfsemi á uppgraftarsvæð-
um og hafinn undirbúningur að
gerð fræðsluefnis til almennings um
fornleifarannsóknir,“ segir þar enn-
fremur.