Morgunblaðið - 07.10.2000, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Leiðtogar á Vesturlöndum og Pútín, forseti Rússlands, viðurkenna Kostunica sem forseta Júgóslavíu
Washington, Moskvu, Belgrad. AP, Reuters.
RÍKISSTJÓRNIR víða um heim
fögnuðu í gær falli Slobodans Mil-
osevic, forseta Júgóslavíu, og ósk-
uðu jafnframt Vojislav Kostunica
til hamingju með sigurinn í forseta-
kosningunum í síðasta mánuði.
Hafa vestræn ríki heitið að afnema
refsiaðgerðir gegn Serbíu strax
eftir helgi og Rússar sneru við
blaðinu og viðurkenndu Kostunica
sem réttkjörinn forseta. Ekki eru
þó allir Rússar sáttir við tíðindin
frá Serbíu, einkanlega kommúnist-
ar, og í yfirlýsingu frá kínverskum
stjórnvöldum sagði, að þau hefðu
„miklar áhyggjur" af ástandinu í
landinu. í Kosovo lætur albanski
meirihlutinn sér fátt um finnast en
ljóst er, að komist á lýðræði Serbíu,
mun það ekki greiða fyrir aðskiln-
aði héraðsins frá Serbíu eins og
Albanana dreymir um.
„Milosevic hefur látið nógu illt af
sér leiða: Þrjár styrjaldir og dauða
tuga eða hundruða þúsunda manna;
milljónir manna hafa flosnað upp
frá heimilum sínum og grimmdar-
verkin eru meiri en dæmi eru um
síðan í síðari heimsstyrjöld,“ sagði
Tony Blair, forsætisráðheiTa Bret-
lands, er hann kom í opinbera
heimsókn £ Póllandi í gær. „Því fyrr
sem hann fer, þeim mun betra fyrir
Serbíu, Evrópu og allan heim.“
Aðrir vestrænir leiðtogar hafa
tekið í sama streng og Madeleine
Albright, utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, fagnaði því sérstaklega,
að Rússar skyldu hafa viðurkennt
Kostunica sem sigurvegara í for-
setakosningunum 24. september sl.
Skipbrot Pútíns
ígor ívanov, utanríkisráðherra
Rússlands, kom til Belgrad í gær
og árnaði þá Kostunica heilla sem
réttkjörnum forseta. Eru það mikil
sinnaskipti því tU þessa hefur það
verið afstaða Rússa, að það væri
aðeins í verkahring dómstóla að
skera úr um hver hefði sigrað í for-
setakosningunum.
Rússnesk stjórnvöld hafa verið
mjög tvístígandi í málefnum Júgó-
slavíu og síðast á miðvikudag
ítrekaði Vladímír Pútín, forseti
Rússlands, boð um milligöngu milli
Milosevic og stjórnarandstöðunnar
í Serbíu. Þessi stefna Rússa beið
skipbrot í byltingunni á fimmtudag.
„Rússar höfðu spil á hendi en
þeir kunnu ekki að nota þau,“ er
haft eftir vestrænum sendimanni.
„Afstaða þeirra var loðin, tillögurn-
ar illa grundaðar og þess vegna
misstu þeir af tækifærinu.“
Jevgení Volk, stjórnmálaskýr-
andi í Moskvu, sagði, að um hefði
verið að ræða rússneskt klúður í
utanríkismálum. Með því að neita
að fallast strax á sigur Kostunica
hefðu Rússar virst „talsmenn hinna
verstu úrhraka á sama tíma og þeir
hömruðu á lýðræðisást sinni“.
Rússneskir fjölmiðlar fjölluðu um
málið með sama hætti í gær og sök-
uðu stjórnina um að hafa ekki áttað
sig á hvað var að gerast í Serbíu.
„Rússar eiga á hættu að glata
allri virðingu vegna þessarar
heimskulegu afstöðu eða það, sem
Refsiaðgerðum
aflétt eftir helgi
AP
Fjöldi fólks safnaðist saman þegar Pavle patríarki, æðsti maður serbnesku rétttrúnaðarkirkjunnar, söng messu
til að fagna frelsun Serbíu.
verra er, að þeir verði að eins konar
leiksoppi í höndunum á Milosevic,
sem hugsanlega á enn eftir að blása
í glæður hatursins á Vesturlönd-
um,“ sagði Izvestía.
Rússneskir
kommúnistar æfir
Margir rússneskir þingmenn og
sérstaklega komúnistar eru æfa-
reiðir atburðunum í Serbíu. Genn-
adí Zjúganov, leiðtogi kommúnista-
flokksins, ságði í gær, að byltingin í
Belgrad hefði verið „valdarán“,
sem lyktaði af „hassi, vodka og
dollurum". Þá sagði Gennadí Sel-
eznjov, forseti þingsins og komm-
únisti, að Rússlandsstjórn ætti alls
ekki að viðurkenna þessa byltingu.
„í hvers konar ríki búum við sjálfir
ef við förum að viðurkenna valdar-
án,“ sagði hann og bætti við, að nú
hefði Atlantshafsbandalaginu,
NATO, tekist það með Kostunica,
sem mistekist hefði í loftárásunum
á síðasta ári. Felldi þingið með
miklum mun tillögu frjálslyndra
þingmanna um að senda Kostunica
árnaðaróskir.
AP
Igor ívanov, utanríkisráðherra Rússlands, ásamt Kostunica, á fundi
þeirra í stjórnarráðinu í Belgrad í gær.
Míkhaíl Kasjanov, forsætisráð-
herra Rússlands, neitaði í gær, að
rússneska stjórnin hygðist bjóða
Milosevic hæli í Rússlandi og sagði,
að beiðni um það hefði heldur ekki
borist. Vladímír Jermoshin, forsæt-
isráðherra Hvíta-Rússlands, sagði
hins vegar, að stjórnvöld þar í landi
myndu taka slíka beiðni til athug-
unar kæmi hún fram.
Kínverjar
áhyggjufullir
Kínversk stjórnvöld, sem hafa
verið einna dyggustu stuðnings-
menn Milosevic, sögðu í sinni
fyrstu yfirlýsingu um atburðina í
Serbíu, að þau hefðu „miklar
áhyggjur“ af ástandinu en lögðu þó
áherslu á, að þau myndu engin af-
skipti hafa af því. Þó sagði, að þau
„virtu ákvarðanir Júgóslava“ en án
frekari skýringa.
Búist er við, að utanríkisráðherr-
ar Evrópusambandsríkjanna aflétti
á mánudag sumum refsiaðgerðum
gegn Serbíu en ekki öllum. Banni
við olíusölu og við flugi til landsins
verður aflétt en ekki banni við fjár-
magnsflutningum og vegabréfsárit-
unum. Eru síðarnefndu atriðin
sögð öllu flóknari en þau fyrr-
nefndu og því þurfi meiri tíma til að
afnema þau. Þá verður bann við
vopnasölu til Serbíu áfram í gildi en
það var ákveðið af Sameinuðu þjóð-
unum. Hefur verið ákveðið að bjóða
Kostunica til Brussel og þeir Rom-
ano Prodi, forseti framkvæmda-
stjórnarinnar, og Chris Patten,
sem fer með utanríkismál í fram-
kvæmdastjórninni, hyggjast fara
til Belgrad.
Sjálfstæðiskrafa Kosovo-
Albana veikari en áður
Eduard Kukan, sérlegur sendi-
maður Sameinuðu þjóðanna á Balk-
anskaga, sagði í gær, að umskiptin í
Serbíu myndu hafa jákvæð áhrif í
Kosovo. Albanir í héraðinu vilja þó
almennt ekki tjá sig neitt um at-
burðina í Belgrad. Afstaða þeirra
er sú, að þeim komi Serbía ekki við.
Vestrænir sérfræðingar og líka
Serbar í Kosovo er þó á öðru máli.
Þeir fullyrða, að lýðræði í Serbíu
muni veikja kröfur Albana um
sjálfstæði héraðsins og jafnframt
auka ítök Serba þar. Ekki má held-
ur gleyma því, að það er stefna
vestrænna ríkja, að Kosovo sé óað-
skiljanlegur hluti af Serbíu.
„Þetta gæti þess vegna hafa
gerst í Rúmeníu. Þetta kemur okk-
ur ekki við,“ sagði ung kona í Prist-
ina og Hashim Thaci, leiðtogi Lýð-
ræðisflokksins í Kosovo, sagði, að
Kosovo yrði aldrei hluti af Serbíu
hvernig sem stjórnarfarinu þar
væri háttað. Kosovo-Serbar virðast
hins vegar vera að átta sig á, að
kjör Kostunica getur boðað nýja og
betri tíma fyrir þá.
„Milosevic virtist tilbúinn til að
gleyma Kosovo og Kosovo-Serbum
en fulltrúar nýju stjórnarinnar
geta látið til sína taka hér. Ein-
angrun okkar verður rofin,“ sagði
Oliver Ivanovic, einn leiðtogi Serba
í hinni skiptu borg Mitrovica.
Vojislav Kostunica, væntanleg-ur forseti Júgóslavíu
Þjóðernissinni sem vill
náin tengsl við Evrópu
VOJISLAV Kostunica, leiðtogi
byltingarinnar gegn Slobodan Mil-
osevic, er 56 ára gamall lagapró-
fessor og eini leiðtogi stjómarand-
stöðunnar, ef unga fólkið er
undanskilið, sem aldrei tengdist
kommúnistaflokknum á valdatíma
hans.
Kostunica er fæddur i Belgrad
1944, sonur foringja í júgó-
slavneska hemum fyrir stríð. Las
hann lög við Belgradháskóla en
hann hefur verið mikill þjóðemis-
sinni og andkommúnisti allt frá
unga aldri. Gagnrýndi hann stjórn-
arskrárbreytingar Títós harðlega
og hélt því fram, að þær gerðu
stöðu Serba, sem byggju annars
staðar í Júgóslavíu en í Serbíu,
mjög erfiða. Fyrir þessar sakir var
hann rekinn úr háskólanum.
A miðjum níunda áratugnum
var áköf þjóðemisstefna komin í
tísku meðal serbneskra mennta-
manna og á þá sveifina lágðíst Mil-
osevic þegar hann afnam sjálf-
stjóm Kosovo-héraðs og hvatti
Serba til að snúast gegn yfirvöld-
um i Króatiu og Bosníu.
Barðist gegn
friðarsamningum
Kostunica var einn af stofnend-
um Lýðræðisflokksins 1992 en yf-
irgaf hann vegna þess, að honum
þótti hann ekki nógu þjóðemis-
sinnaður. Síðar stofnaði hann
Serbneska lýðræðisflokkinn og
hafði þá samstarf við hinn ihalds-
sama flokk Vuk Draskovic. Upp úr
því slitnaði ári síðar og Kostunica
var þá kominn út á jaðarinn í serb-
neskum stjómmálum og að mestu
áhrifalaus. Vakti hann helst at-
hygli á sér fyrir að ráðast gegn
hinum ýmsu áætlunum um frið og
þar með Dayton-samkomulaginu
um Bosniu.
Kostunica sýndi stjórnarand-
stöðunni litla samstöðu í mótmæl-
unum gegn Milosevic 1996 og 1997
og stuðningur við hann var lítill.
Var flokkur hans oft kallaður
„sendibílsflokkurinn" og þá átt við,
að flokksmenn kæmust allir fyrir í
einum sendibil.
Harðasti þjóðernissinninn
Kostunica fékk annað tækifæri
með Kosovo-stríðinu og vaxandi
þjóðerniskennd með Serbum og
ekki síst vegna þess, að aðrir leið-
togar stjórnarandstöðunnar vom
uppteknir af því að kljást hver við
annan. Þegar Milosevic breytti
stjórnarskránni í júlí sl. til að hann
gæti gegnt forsetaembættinu ann-
að kjörtímabil, sáu stjómarand-
stöðuleiðtogarnir, að við svo búið
mátti ekki standa og komu sér síð-
an saman um að bjóða fram Kost-
unica og einmitt vegna þess hve
harður þjóðernissinni hann er.
Töldu þeir, að slíkur maður ætti
bestu möguleikana gegn Milosevic.
Þótt Kostunica sé ákafur þjóð-
emissinni, er hann mikill talsmað-
ur þess, að Serbía tengist Evrópu
og evrópskum stofnunum nánum
böndum. Málflutningur hans er
ekki alltaf sá, sem Vesturlanda-
mönnum líkar best, en mestu
skiptir, að ólíkt Milosevic er hann
yfirlýstur lýðræðissinni.
r
í
í