Morgunblaðið - 23.12.2000, Síða 38

Morgunblaðið - 23.12.2000, Síða 38
 * 38 LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 2000 Adegi Þorláks helga ✓ / „Ikvöld leggja Islendingar lokahönd á jólaundirbúninginn, á degi Þorláks / kelga. Ibúar höfuðborgarsvœðisins leggja leið sína íþúsundatali niður í miðbæ og eiga fæstirþangað brýnt er- indi heldur eru bara að vonast til þess að sjá vinum og kunningjum bregða fyrir í mannþrönginni..." Þorláksmessa er dagur hefða eins og jólahá- tíðin öll sem á eftir fylgir. Hver fjöl- skylda hefur sína jólasiði, borðar kalkún, rjúpu eða hamborgarhrygg á að- fangadag, ber fram smákökur með heitu súkkulaði á jólanótt, fer í messu á aðfangadagskvöld eða jóladag, setur litlu, rauðu jólasveinana út í suðurgluggann og fyrir fallegan misskilning ljós úr gyð- VIÐHORF ingdón’ií ______ norðurglugg- Eftír Hönnu ann, opnar Katrínu jólakortm Friðriksson jafnóðum og þau berast eða alls ekki fyrr en á að- fangadag, tyllir englinum efst á tréð þótt hægri vængur hafi verið límdur skakkt á hann fyrir 27 árum, borðar laufabrauð og þrettán smákökutegundir, rifjar upp þegar hundurinn velti jóla- skreytingunni um koll svo enn er sviðinn gluggakarmurinn, leyfir krökkunum að opna einn pakka fyrir matinn svo að þeir verði til friðs og gengur frá eftir matinn áður en sest er að gjöf- unum, þar sem höfuð fjölskyld- unnar les upp nöfnin á pökk- unum eða hver ræðst að sinni hrúgu. Allt á þetta sér bráðnauðsyn- legan aðdraganda á Þorláks- messu þótt dagurinn sá hafi oft mátt sitja undir árásum sem mesti stressdagur ársins. A mörgum heimilum er jólatréð ekki skreytt fyrr en þennan dag og við hús um allt land klifra menn upp í tré til að festa þar ljósin sem þeir ætluðu sér reyndar að koma upp á fyrsta sunnudegi í aðventu. Það er allt í lagi, því þeir eru seinir á hverju einasta ári og þar með hefur ný hefð skapast í fjöl- skyldunni. Sumir setja sér það markmið að vera búnir að pakka inn öll- um jólagjöfunum fyrir Þorláks- messu, en aðrir vilja helst eyða deginum í að kaupa gjafirnar. Auðvitað er búið að rannsaka um allan heim hverjir það eru helst sem bíða með jólainn- kaupin fram á síðustu stundu og niðurstaðan mun vera sú að þeir seinu séu upp til hópa karlmenn. Þetta vissi margur landinn áður en félagsvísindi voru fundin upp. Margir borða kæsta skötu á Þorláksmessu og er ekkert skil- yrði lengur að vera með vest- firskt blóð í æðum þótt líklega sé það fólk ónæmara fyrir lykt- inni en fólk að norðan, austan og sunnan eftir að hafa haft hana í nösum mann fram af manni. Aðrir láta skötuna eiga sig og hrylla sig jafnvel við til- hugsunina um að leggja hana sér til munns en gæta þess þó að borða fiskmeti þennan dag. Flestir gera það líklega án þess að leiða hugann að því að sá sið- ur að borða fisk á þessum degi helgast af því að Þorláksmessa er síðasti dagur jólaföstunnar. Þorlákur sá sem dagurinn er kenndur við var Þórhallsson og fæddist í Fljótshlíðinni árið 1133. Hann tók prestvígslu og fór síðan til frekara náms, bæði í hinnu merku borg París í Frakklandi og í Englandi, en við heimkomuna stóð hann að stofn- un Ágústínusarklausturs að Þykkvabæ. Þorlákur var biskup í Skálholti frá 1178 til dauða- dags 23. desember 1193. Miðað við sagnir var hann sjálfur meinlætamaður, en hann var fá- tækum góður og því að vonum vinsæll. Fimm árum eftir lát Þorláks biskups Þórhallssonar voru lesn- ir upp á þingi vitnisburðir um kraftaverk hans. Sama ár leyfði Skálholtsbiskup að heitið væri á hann, en heil 787 ár liðu þar til páfinn í Róm útnefndi hann formlega sem verndardýrling íslands, árið 1985. í kvöld leggja Islendingar lokahönd á jólaundirbúninginn, á degi Þorláks helga. íbúar höf- uðborgarsvæðisins leggja leið sína í þúsundatali niður í mið- borg og eiga fæstir þangað brýnt erindi heldur eru bara að vonast til þess að sjá vinum og kunningjum bregða fyrir í mannþrönginni, nema einstaka karlmaður sem er enn að leita að réttu gjöfinni. Meinlætalifn- aður er fjarri flestum sem stika verslunargötuna þennan dag, en vonandi hefur fólk ofarlega í huga nauðsyn þess að rétta náunganum hjálparhönd á jólahátíð. Stemmningin í mið- bænum er alltaf góð, fólk er í jólaskapi og kastar kveðju á aðra sem það heilsar ekki aðra daga ársins. Sú ánægjulega breyting hefur líka orðið á síð- ustu árum að varla sér vín á nokkrum manni. Á lokasprett- inum að jólum hafa líklega flest- ir Islendingar um annað að hugsa en Þorlák helga Þórhalls- son á þessum degi. Þótt þeir leiði hugann að þessum katólska verndardýrlingi landsins halda þeir flestir sín lútersku jól og dansa svo hringdansa með álfum við þrettándabrennur. Dálítið skrítin þjóð atarna en sæl með hefðirnar sínar og að eigin sögn alltaf öðrum þjóðum hamingju- samari. Gleðileg jól! MORGUNBLAÐIÐ UMRÆÐAN Af íslenskum spámönnum UPP er risin ný stétt manna sem hefur það verk með höndum að spá fyrir um efnahags- mál. Hér áður var það nær aðeins Þjóðhags- stofnun sem birti slíkar spár en nú er nær hvert einasta verðbréfafyrir- tæki og banki með sína eigin greiningardeild sem er mjög fús að deila hugsunum sínum með öðrum. Það er já- kvætt að sem flestir gefi efnahagsmálum gaum, en nokkuð lang- ur vegur er á milli þess að tjá skoðanir sínar með almennum hætti og hins að setja fram geirneglda spádóma sem fólki er ætlað að trúa. Sannleikurinn er sá að afskaplega erfitt er að vera sann- spár og oft er lítið annað á bak við nefndar spásagnir en ágiskanir. í raun er dálítið einkennilegt hversu vissir sumir virðast 1 sinni sök þegar spámar eru bomar fram en jafn- framt fljótir að skipta um skoðun frá mánuði til mánaðar. Spámar hafa reynst hvikular, ósamkvæmar og oft og tíðum rangar. Hins vegar eru þær meira en leikur að tölum því oft era nöfn virtra pen- ingastofnana tengd við þær. Á næstu misser- um munu væntingar þjóðarinnar ráða úrslit- um um hagþróun. Og þar stendur hnífurinn í kúnni. Hættan við téða spámenn er að fólk taki mark á þeim og þeir hafi þannig bein áhrif á framvindu efnahags- mála. Hvikulleiki Nú í nóvember sendi ein deildin frá sér greiningu þar sem talað var um „mikla undirliggjandi verðbólgu". En mánuði seinna sendi sama deild frá sér nýja greiningu þar sem því var lýst að verðbólga væri á leið niður til jafns við það sem gerðist í nágrannalöndum. í framhaldi af því var farið að gæla við vaxtalækkun. En hvað gerðist á þessum mánuði sem leið á milli birtinga? Eftir því sem best verður séð hefur efnahags- ástandið lítið breyst. Það sem hvik- Ásgeir Jónsson aðist til vora væntingar spámann- anna sjálfra sem af einhverjum ástæðum sveifluðust frá svartsýni til bjartsýni og virðast vilja teyma þjóð- ina með sér. Einnig gætir ósam- kvæmni í nefndri desemberspá. Tal- að er um vaxtalækkun vegna lægri verðbólgu í einni málsgrein, en í þeirri næstu er fullyrt að gjaldeyr- isútstreymi verði vandamál og „því þrýstingur til lækkunar krónunnar af þessum sökum“. Þetta era ósamrým- anlegar staðhæfingar. Það getur ver- ið að vaxtalækkanir erlendis auki vaxtamun á milli Islands og annarra landa og verðbólga lækki hérlendis, en það gildir einu. Svo lengi sem krónan er undir þrýstingi eins og segir í spánni er lítið svigrúm fyrir vaxtalækkun. Þvert á móti ættu yf- irvöld að fagna auknum vaxtamun. Hérlendis er fastgengi millimarkmið í peningamálastjómuninni og stjóm- völd hafa skuldbundið sig til þess að halda krónunni innan ákveðinna vik- marka, auk þess sem gengislækkun myndi ýta undir verðbólguna á nýjan leik. Spámar hafa ennfremur yfir- bragð nákvæmni sem verður að telj- ast fölsk. Það er t.d. háttur sumra greiningardeilda að spá fyrir um gengi krónunar allt að ár fram í tím- ann með fjóram markverðum stöfum, svo ekki skeikar einum eyri. Þessi framsetningarmáti gefur rangar hugmyndir um þá spáskekkju sem við er að etja. Vandi er um slíkt að spá Eins og staðan er í efnahagsmálum þjóðarinnar er erfitt að spá fyrir um Þekking og við- skiptafræði ÞESSI tvö orð era á margra vöram þessa dagana og má meðal annars benda á þekk- ingardag sem félag við- skiptafræðinga hélt upp á hinn 10. nóvember síð- astliðinn. Það skýtur skökku við að viðskipta- fræðingar haldi upp á þekkingardaginn og að á mælendaskrá séu ein- ungis viðskiptafræðing- ar og stjórnmálamenn. Þessi uppákoma er þó í beinum tengslum við þá trú manna í dag að þekking sé afurð mark- aðssamfélagsins þar sem hagkvæmni er forsenda allrar nýsköpunar og þekkingarsköpunar. Hugtakið þekkingarstjómun einsog það er sett fram í viðskiptafræðum vísar tii þess hversu vel fyrirtækjum tekst að nýta og halda utan um þá þekkingu sem skapast í starfseminni. Það er því ljóst að sú þekking sem við- skiptafræðin fjallar um er afmörkuð þekking sem snýst um viðskipti og innra skipulag fyrirtækja, þá er jafn ljóst að þekkingarsköpun á sér víðar stað en innan fyrirtælg'a sem sækjast eftir þekkingu á grandvelli efnahags- legra hagsmuna, framleiðni og ímyndar. Fræðimenn sem frumkvöðlar Önnur hugtök sem stöðugt er verið að kasta fram era orðin nýsköpun og framkvöðull. Hvað felst í því að vera frumkvöðull? Er nýsköpunarhug- myndin bundin við að finna upp alger- lega nýja aðferð eða tækni sem er um leið seljanleg vara eða gæti hún hugs- anlega falist í nýrri þekkingu á sér- stökum aðstæðum. Hverjir era síðan frumkvöðlar, þeir sem smíða ný forrit og veflausnir fyrir fyrirtæki eða þeir sem spyrja sig nýrra spuminga og beita vísindalegum vinnubrögðum til að komast að niðurstöðum eða nýjum spumingum varðandi viðfangsefni sín? Ef við gerum ráð fyrir að fram- kvöðlar séu hvort tveggja þeir sem finna upp nýja tækni og/eða stofna fyrirtæki auk þeirra sem komast að nýjum niðurstöðum í tengslum við ákveðin rannsóknarefni þá mætti telja til framkvöðla vísindamenn og stofnendur þeirra fjölmörgu rann- sóknastofnana sem sprottið hafa upp sem vettvangur rannsókna- starfs á ólíkum fræða- sviðum, hvort sem er í tengslum við Háskóla Islands eða utan hans. Þessar stofnanir hafa að stóram hluta fjármagn- að starfsemi sína með þjónustuverkefni og þátttöku í alþjóðlegum samstarfsverkefnum er hlotið hafa styrki úr sjóðum Evrópusam- bandsins eða öðrum er- lendum sjóðum. Vanda- málið við Ijármögnun á starfi slíkra stofnana er oft á tíðum að í augum samfélagsins þá á sú þekking sem þær afla sér með starfsemi sinni að vera samfélaginu að kostnaðarlausu líkt og menntunin sjálf sem fjármögnuð er beint af hinu opinbera. Þessi vandi er sérstaklega áberandi á sviði hug- og félagsvísinda, þar sem oft er erfiðara að sýna fram á hagnýtingu rannsókna auk þess sem oft reynist of kostnaðarsamt að koma rannsóknaniðurstöðum á framfæri t.d. með útgáfustarfsemi eða fram- setningu á veraldarvefnum. Það væri flókið mál að ætla sér að meta í krónum talið framlag Háskóla íslands til þjóðarinnar hvort sem við eram þá að fjalla um atvinnulíf eða samfélag. Það væri hins vegar fróð- legt að fá upp umræðu um hversu mikilvæg hin ýmsu fræði era þjóðinni, hvemig rannsóknastofnanir er tengj- ast hug- og félagsvísindum eiga að geta staðið undir sínu starfi í framtíð- inni og hvort það sé yfirhöfuð réttlæt- anlegt að seija þekkingu sem ekki fel- ur í sér tækni eða atvinnutækifæri. Það eru eflaust margir sem myndu vilja geta á aðgengilegan hátt nálgast greinar og rannsóknarniðurstöður sem tengjast áhugasviði sínu á ver- aldarvefnum og að vefurinn gegndi þar með hlutverki bóka- og skjala- safna. Það er einmitt þessi þekking- arbylting sem margir bíða í ofvæni eftir að skili sér sem vekur spum- inguna um hvemig viðskipti með þekkingu muni h'ta út í framtíðinni? Erum við tilbúin að greiða þekking- arsmiðum fyrir þann fróðleik sem þeir setja á vefinn líkt og við greiðum fyrir vörur sem keyptar era í net- verslunum? Stefanía G. Kristinsdóttir Átaksverkefni Þekking er afurð mark- aðssamfélagsins, segir Stefanía G. Kristins- dóttir, þar sem hag- kvæmni er forsenda allrar nýsköpunar og þekkingarsköpunar. Þessi spuming tengist líka annarri sem snýr að því hvers konar upplýs- ingar það era sem era aðgengilegar á veraldarvefnum og hvort við munum í framtíðinni ná að nýta okkur þessa tækni til þekkingarappbyggingar. Eins og íyrri daginn dregur atvinnu- lífið vagninn í upplýsingabyltingunni svokölluðu þar sem búið er að koma upp fyrirtækjamörkuðum, bönkum og netverslunum sem gæta fyllsta ör- yggis og geyma upplýsingar um kauphegðun viðskiptavina sinna, kennitölur og fjárhag. Viðskiptaheim- urinn hefur sett upp ákveðið verð á sínar afurðir hvort sem um er að ræða vöra, þjónustu eða viðskiptatengsl. Þetta forskot hefur síðan leitt til þess að viðskiptafræðingar halda nú hátíð- legan þekkingardaginn og mæla þar fyrir um þrönga skilgreiningu mark- aðs- og stjómunarfræða á þekkingu. Þannig hefur upplýsingabyltingin orðið til þess að auðvelda enn frekar millifærslur fjármagns á meðan þekk- ingin eða ftjáls túlkun og skilningsleit mannsins á veruleika sínum hefur lot- ið í lægra haldi enda erfiðara að finna lausn á lífsgátunni en að greina mun- inn á debet og kredit. Hvatning og nýsköpunarverðlaun Greinarhöfundur hefur á undan- förnum misseram unnið að átaks- verkefni um nýtingu rannsóknaniður- staðna. Markmið verkefnisins hefur ekki síst verið að vekja athygli á því nýsköpunarstarfi sem á sér stað í tengslum við rannsóknir auk þess að vekja umræðu um nýja möguleika á miðlun þekkingar, fjármögnun rann- sókna og samstarfi við aðila úr at- vinnulífinu. Verkefnið er unnið í sam- starfi við Nýsköpunarsjóð Atvinnulífsins og hefur á undanföm- um tveimur áram getið af sér fyrir- tækin SportScope, PattemVision og ReMo sem öll byggja á langtíma há- skólarannsóknum og þróunarstarfi. Höfundur er verkefnastjóri Rannsóknaþjónustu Háskóla íslnnds.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.