Þjóðólfur - 18.04.1885, Blaðsíða 1

K.emr út á laugardagsmorgna.
Verð árg. 4 kr. (erlendis 5 kr.).
Borgist fyrir 15. júlí.
PJÓÐÓLFR
■
Uppsögn (skrifleg) bundin við
ár.unót, ógild nerna komi lil
útgefanda fyrir i. október.
XXXVI. árg. lleykjíiTÍk, laugardaginn 18. apríl 1885. Jfö 16.
Dómsorð yfirdómsins 15. sept. 1884
í Hríseyarmálinu
... #Að því þar næst málefnið sjálft snert-
ir, þá er það sannað og að nokkru leyti
viðrkent í máli þessu, að áðr en áfrýand-
inn varð eigandi að Syztabænum, hafði hann
hjá fyrri eigendum hans fengið lífsábúð á
á allri jörðunni, og þessum rétti virðist hann
eigi hafa tapað gagnvart Jóhannesi syni sín-
um, þótt þessum á skiftum eftir konu áfry-
anda væri lagðr út til eignar partr af jörð-
unni, og það því síðr, sem áfrýandi á skift-
unum hafði ákilið sér lífsábúð á téðum parti,
og það varsamþykt af Jóhannesi og sýslu-
manni; en þar af leiðir þá aftr, að honum
bar samkvæmt kóngsbréfi 22. des. 1797 (tilsk.
18. júní 1723) forkaupsréttr á jörðunni, ef
eigandi vildi selja. Nú með því Jóhannes
seldi séra Arnljóti oft umgetinnn Jg hluta
jarðarinnar án þess aðbjóða áfrýanda hann,
er afsalsbrjef það, sem hann ásamt meðráða-
manni gaf út 3. marz 1881, ógilt gagnvart
áfrýjandanum, og ber því að dæma áfrýj-
anda samkvæmt kröfu hans sýknan af kær-
um og kröfum hins stefnda í máli þessu.
Málskostnaðr virðist eftir atvikum eiga að
falla niðr.
Að því ómerking umgetinna ummæla á-
frýjanda um hinn stefnda snertir, skal hór-
aðsdómnum óraskað.
því dæmist rétt að vera:
Afrýandi þessa máls, Jöruudr Jónsson, á að
vera sýkn af kærum og kröfum hins stefnda,
Arnljóts prests Ólafssonar, í þessu rnáli.
Málskostnaðr bæði fyrir undir- og yfirdómi
falli niðr. Að því er ómerking nokkurra
ummæla áfrýjanda um hinn stefnda snertir,
skal héraðsdómnum óraskað.
Jón Pjetursson«.
Af þessum ástæðum yfirdómsins er nú
Ijóst, að hann byggir sýknu áfrýjandans,
Jörundar Jónssonar, á þeirri aðalástæðu
sinni, »að áðr en áfrýjandinn varð eigandi að
Syztabænum, hafði hann hjá fyrri eigend-
um hans fengið lífsábúð á allri jörðinni«.
Síðan nefnir yfirdómrinn sem stuðnings-
ástæðu : »og það því síðr, sem áfrýjandinn
á skiftunum hafði áskilið sér lífsábúð á tóð-
um parti, og það var samþykt af Jóhannesi
og sýslumanni«.
þessi stuðnings-ástæða yfirdómsins styðst
eingöngu við fjögr utanþingsvottorð, sem
eftir nöfnunum að ráða, eiga að vera gefin
áfrýjanda af þrem sonum hans og einum
manni, er eigi var viðstaddr skiftin. 011 eru
vottorð þessi óeiðfest og óstaðfest í alla
staði, og eru þar að auki í beinni mótsögn
við staðfesta útskrift úr skiftabók Eyjafjarð-
arsýslu af allri skiftaréttargjörðinni eftir
konu áfrýanda; lagði inn lögkænimálafylgju-
maðr áfrýjanda útskrift þessa fram í héraðs-
dómi, svo hún er meðal málsgagnanna. Enn-
fremr er þess að geta, að einungis eitt af
þessum fjórum vottorðum, er á að véra út-
gefið af einum af sonum áfrýjanda, og sem
til smekkbætis er ódagsett og staðlaust, getr
þess, að sýslumaðr játað hafi lífstíðarábúð
áfrýanda »samkvæmt byggingarbréfum
þeim, sem hann hafði«. Studdr við þetta
eina vottorð og svo skapað, sem nú hefi ég
lýst, ber yfirdómrinn það fram, þvert ofan í
fyrtéða útskrift af skiftaróttargjörðinni stað-
festri af sýslumanninum, að lífsábúð áfrýj-
anda hafi »á skiftunum« verið samþykt af
sýslumanni. En þótt nú Jóhannes hefði lof-
að föður sínum lífsábúð á parti sínum, þá var
það loforð eftir málavöxtum eintðm mark-
leysa (Dl. 3—17 — 34), svo sem málaflutn-
ingsmaðr minn tók fram í vörn sinni við yfir-
dóminn. Ég vísa því alveg á bug þessari
stuðningsástæðu yfirdómsins; en þá er að
minnast á aðalástæðuna.
Með aðalástæðu sinni játar nú yfirdómr-
inn, að sór sé fullkunnugt, að áfrýjandinn
hafi fyrrum verið landseti á Syztabæ með
æfilöngum ábúðarrétti, en síðan orðið eig-
andi að þessu leigubóli sínu. Móð því nú
yfirdómrinn vissi hór góð skil á, hefir hann
hlotið að leggja fyrir sig tvær spurningar
og leysa úr þeim áðr hann lauk á dómsorði
sínu. Spurningarnar eru þessar: 1. Að
hverjum átti áfrýjandi, meðan hann var
fyrrum leiguliði á Syztabæ með lífsábúð-
arrétti, forkaupsrétt að Syztabænum, sam-
kvæmt tilsk. 18. jvmí 1723 (s. kgsbr.
1797) ? Svar: Eingöngu að þeim lands-
drottnum, er fyrstir bygðu honum Syzta-
bæinn æfilangt, og síðan að réttum eftir-
mönnum þeirra, þá er þeir eðr eftirmenn-
irnir selja vildu jörð þessa. 2. Hjá hverj-
um hefir þá áfrýandinn fengið eignarrótt-
inn á Syztabænum ? Svar: Hjá þeim
er voru róttir eigendr að honum á þeim
tíma er áfrýandinn fókk hann; en það er
einmitt hjá hinum sömu mönnum, er þegar
var getið, með því ög að enginn hefir vefengt
heimildir áfrýanda að Syztabænum. En
hvað leiðir svo hér af? Eitt af tvennu.'
Annaðhvort hefir fyrirmælum tilsk. 18. júní
1723, um forkaupsréttinn fullnœgt verið á
þeirri stund, er áfrýandinn varð úr leigu-
liða með lífsábúð á Syztabæ eigandi að
Syztabæ, og því fullnœgt verið löngu áðr en
mál þetta hófst, og á fyrir því als ekki skylt
við þetta mál, enda hygg eg það vera muni
álit flestra lögfróðra manna. Eðr fyrirmæl-
um þessum er enn eigi fullnægt, og verðr
að líkindum aldrei fullnægt, meðan einhver
niðja áfrýandans erfir einhvern hluta úr
Syztabæ eftir konu hans og hann er á lífi.
f»etta hlýtr að vera álit yfirdómsins, með
því að það er aðalástæða hans fyrir dómsorð-
inu. En af álitsmun þessum milli lögfræðinga
og yfirdómsins hljóta rakleiðis að spretta
ýms önnur ágreiningsatriði náskyld ; skal eg
hér geta nokkura þeirra.
1. Lögfróðir menn kenna, að sell lands-
drottinn landseta sínum, þeim er æfibygg-
ing fengið hefir, þetta Ieiguból hans, þá sé
fullnægt fyrirmælum tilsk. 18. júní 1723
(s. kgsbr. f| 1797) um forkaupsrétt slíks
landseta að ábýlisjörðu sinni.
þessu neitar yfirdómrinn, með þvl að
hann lætr forkaupsréttinn standa eins eftir
þann tíma, er landsetinn gjörðist eigaadi,
og það svo föstum fótum, að sá maðr, er
orðinn var samkvæmt tilsk. 1723 eigandi
úr leiguliða, hann á löngu síðar forkaups-
róttinn óskertan gegn erfingja konu sinnar
að hluta úr sömu jörðu.
2. Lögfróðir menn kenna, að sá maðr, er
í samningi við annan mann skuldbindr sig
við hann fémætri skuldbinding, hann skuld-
bindi sig að sjálfsögðu, svo og sína réttu
eftirmenn, ef til kemr, en engan mann
annan þessari fémætu skuldbinding, og að
hann veiti jafnframt viðsemjanda sínum (=
róttþegjanum) að sjálfsögðu, svo og réttum
eftirmönnum háns, ef til kemr, slíkan fé-
mætan rétt sem samsvarar hinni fémætu
skuldbinding.
Yfirdómrinn neitar því gjörsamlega, að
skuldbandingin n skuldbindi eingöngu, sjálfan
sig, og sína réttu eftirmenn ef til kemr, og
dæmir,að skuldbandinginn skuldbiudi aðauki
erfingja réttþegjans ( = viðsemjandans), þá
er til kemr, hinni sömu fémætu skuldbind-
ing við réttþegjann, sem skuldbandinginn
skuldbatt sig við hann sjálfr, og meira að
segja, þeim mun ríkari íémætri skuldbinding,
að erfingiun skal lúka róttþegjauum þessa
hina fémætu skuldbinding, þrátt fyrir það
að skuldbandinginn sjálfr eðr erfingjar hans
hafa hana vitanlega áðr lokið.
3. Lögfróðir menn kenna, að skuldbinding