Þjóðólfur - 23.10.1903, Blaðsíða 2

170
leið: „Einnig heyrðum vér dr. Baccellis
halda snjalla ræðu. En með því að hann
talaði ítölsku og eg skii ekki þá tungu,
get eg ekki skýrt frá efninu í ræðu hans".
Manninum datt auðvitað ekki í hug, að
þetta væri latína, með þvl að framburður-
inn var ítalskur, en ekki franskur. Bæði
gríska og latína eru miklu örðugri að læra
en flest hinna nýrri mála og flesta ókosti
nýju málanna hafa þau á enn hærra stigi.
Það er því enn ógerlegra að taka þessi
mál upp sem heimsmái. Þá hafa sumir,
sem viðurkennt hafa ýmsa ókosti latín-
unnar, viljað gera hana að heimsmálimeð
því að breyta henni í ýmsu og gera hana
einfaldari. Þetta finnst öllum, sem unna
latínunni vera limlesting á málinu og með
þvf sé það dregið niður í sorpið. Þetta
væri líka sama sem að sletta nýrri bót á
gamalt fat, því að grundvöllurinn yrði sá
sami eptir sem áður.
En það er til einn vegurennþá. Hann
er sá, að búa til nýtt mál og gera það að
heimsmáli. Þetta hefur ýmsum vísinda-
og fræðimönnum á ýmsum tímum dottið
í hug. Má þar til nefna meðal annara
Bacon, Descartes, Pascal, Leibnitz, Voltaire,
Diderot, Ampére, Jacob Grimm og Max
Múller. Samt sem áður hefur þessi hug-
mynd átt mjög erfitt uppdráttar. Mönn-
um hefur fundizt, að málin yrðu að mynd-
ast ósjálfrátt á tungu þjóðanna og það
væri fjarstæða að hugsa sér að búa til
nýtt tungumál, sem tala mætti og rita
sem hvert annað mál. Eyrir því segir
Max Múller (1900), einn hinna rnerkustu
málfræðinga 19. aldarinnar, í einu af rit-
um sínum, er hann gaf út um 1860: „Það
er komið upp í vana fyrir mönnum -nú á
tímum, að gera gys að hugmyndinni um
tilbúið tungumál. En ef hugmynd þessi
væri hégóminn einber, þá ímynda eg mér,
að slíkur lærdómsmaður, sem Leibnitz
mundi ekki hafa sökkt sér svo niður í að
koma henni í framkvæmd ... Eg ætla
mér að sýna fram á, að tilbúið tungumál
er alls ekki ómögulegt — og ekki ein-
ungis það, heldur að slíkt mál getur ver-
ið reglulegra, fullkomnara og miklu auð-
veldara að læra en nokkurt hinna náttúr-
legu mála". Minna má einnig þá, sem
telja tilbúið tungumál heimsku eina, á það,
að í öllum málum er fjöldi af orðum, sem
mynduð eru af einstökum mönnum, en
ná þó fullri útbreiðslu og viðgangi í málinu.
Síðan hugmyndin um að búa til nýtt
heimsmál kom fram, hafa ótal tilraunir verið
gerðar til þess, en flest þessara málahafa
ekki komizt lengra en á pappírinn. Ein-
ungis tvö þeirra hafa nokkuð verið reynd
í framkvæmdinni; þau heita Volapúk
og Esperanto.
Leiðrétting.
I síðustu Isafold, 64. blaði, birtistgrein
með yfirskript »Vissan um hlutabankann*
og undirskrifuð »Hörður«. Grein þessi
er lofsöngur úr at stofnun hlutabankans,
krydduð með ósannindum og öfugmælum,
hnoðuðum saman í hinu alræmda Isafoldar-
»skrúfstykki«.
Það sem hinir vitrustu og þjóðræknustu
menn þessa lands hafa barizt á móti í
bankamálinu er það, í fyrsta lagi, að gera
útlenda auðmenn og útlenda banka ein-
valda yfir öllum peningamálum þessa
lands, og þjóðin hefúr ö 11 fylgt þessum
mönnum í þessari baráttu á síðari árum,
eptir að hún vaknaði til íhugunar um,
hvað á seiði var á alþingi 1899. I öðru
lagi hefur baráttan verið gegn því, að
gefa útlendum auðmönnum og útlendum
bönkum takmarkalalausan seðlaút-
gáfurétt hér á landi í marga áratugi, án
þess hið opinbera, landsjóðurinn, fengi í
aðra hönd eitthvert verulegt endur-
gjald fyrir þessi miklu réttindi.
Hinni íslenzku þjóð er svo minnisstæð
verzlunareinokunin forna, að hún var all-
fljót að átta sig á því, að ekki mundi
hollt, að innleiða hana í peningamálun-
um. En hitt var mörgum í fyrstu ekki
eins ljóst, hve mikils virði þau réttindi
eru, að mega gera tvo og þrjá peninga
úr einum pening — fá til þess einkarétt
í nær því heila öld. Þó opnuðust augu
þjóðarinnar einnig í þessu efni, hún fór
að skilja, hversu dýrmæt þessi réttindi
eru, og sýndi sig þá ótvírætt andvíga
slíku réttindaafsali takmarkalausu og fyrir
svo gífurlega langan tíma. Þingmálafund-
argerðir frá 1901 og 1902 sýna þetta
greinilega.
En Isafold og hennar liðsmenn hafa
frá upphafi barizt fyrir því með hnúum
og hnefum, að landsbankinn yrði lagður
niður, svo að hlutabankinn gæti orðið
hér einvaldur og í öðru lagi prédikað það
látlaust, að seðlaútgáfurétturiun væri sama
sem einskis virði, í þeim tilgangi að útvega
útlendum auðmönnum og útlendum bönk-
um rétt þennan fyrir ekki neitt, og fyrir
sem lengstan tíma. Þótt nú Isafold og
hennar liðar beittu öllum meðulum, sem
þeir gátu upphugsað, rægðu landsbank-
ann á allan hátt, breiddu út um hann
ósannar sögur, létu hina og þessa hlaupa-
drengi hnoða saman níðgreinum um hann,
hverja annari vitlausari og illviljaðri m. fl.,
sem lítt frægilegt er til frásagnar og flest-
um mun í fersku minni, þá tókst þeim
þó ekki þessi göfuga atvinna betur en
svo, að »stóri bankinn«, sem ætlað var
að gleypa landsbankann og sölsa undir
sig einkarétt yfir öllum peningamálum
landsins í nær heila öld — hann reisti
aldrei höfuðið frá koddanum á þinginu
1901, en dó og var grafinn. — Isafold og
hennar liðsmenn höfðu beðið algerðan
ósigur. Af rústum stóra bankans var
svo byggðúr upp hlutabanki með lögum
á þinginu 1901. Ur þeim lögum eru
numdir burtu þeir tveir stórgallar, sem
gerðu »stóra bankann« voðalegan fyrir
hina íslenzku þjóð, sem sé: einveldið
og gjöf seðlaútgáfuréttarins takmarka-
laust í 90 ár.
Hinn nýi banki á að starfa við hlið
landsbankans og seðlaútgáfuréttur er skert-
ur á tvennan hátt: i° landsjóðsseðlarnir
haldast, 20 seðlaupphæð hans má ekki
fara yfir 2'/» milj. kr. Hlunnindatlmi hans
er ákveðinn 30 ár.
íslafold var mjög fúl út af þessum nýju
bankalögum um haustið 190T og næsta
vetur. Hún syrgði mjög »stóra bankann«,
og þó sérstaklega það, að hennioghenn-
ar liði hafði ekki tekizt að drepa lands-
bankann. Hún flutti þá um veturinn hverja
greinina annari vitlausari og illgjarnari í
í garð landsbankans og fyrirkomulags
hans.
Aptur á móti undu allflestir landsmenn
allvel þessum nýju bankalögum. Það var
bert, að nauðsyn bar til að eiga kost á
meiri peningum í landinu en landsbank-
inn hafði yfir að ráða, og þar sem ekki
höfðu legið fyrir beinar sannanir fyrirþví,
að hann gæti með góðu móti aukið að
verulegum mun starfsfé sitt, hefði ekki
verið annar beinni vegur en sá, að leggja
eitthvað hæfilega mikið í sölurnar til þess,
að nýr banki væri settur á stofn við hlið
lanasbankans. Þinginu 1901 hafði því
verið vorkun, og það hafði ráðið málinu
hóflega til lykta. Það var varla við því
að búast, að útlendingar mundu leggja út
í það, að stofna hér á landi banka, ef
þeim væri minni réttindi veitt, en gert
var í hinum nýju lögum, einkum þarsem
sá bógur fylgdi skammrifi, að hinum nýja
banka var gert að skyldu að setja á stofn
þegar í byrjun 3 útibú utan Reykjavíkur.
Reynslan hefur nú sýnt, að hlunnindi
þau, er þingið bauð 1901, hafa verið
nægileg. Leyfiseigendum hefur tekizt að
fá félag erlendra banka og bankara til að
kaupa af sér stofnréttinn og stofna bank-
ann. Leyfiseigendur ætluðu sér fyrst að
selja réttindi sín dýrum dómum. Afaug-
lýsingum, sem þeir gáfu út á enska tungu
á síðastliðnu vori er það bert, að þeir
hugsuðu sér að græða stórfé (allt upp að
400 þús. kr. d: 20% af 2 milj. kr.) á
stofnun bankans. Þeir vildu sem séselja
Englendingum 10 £ hlut 1 bankanum fyrir
12 £. En Englendingurinn vildi ekki bíta
á krókinn; má ætla, að þetta gífurlega
verð, sem leyfiseigendur ætluðu sér að
selja hlutina í bankanum fyrir, hafi verið
þess valdandi, að útlit var fyrir um tíma
1 sumar, að ekkert yrði úr stofnun bank-
ans. Þeir munu því ekki hafa séð sér
annað fært en lækka seglin mjög; munu
varla hafa fengið mikið yfir 10 þús. kr.
fyrir snúð sinn hjá því banka- og bankara-
félagi, sem eignazt hefur rétt þeirra og
tekið hefur að sér að stofna þennan nýja
banka.
Nú má vænta þess með fullri vissu, að
þessi hlutabanki byrji hér störf sín í kring
um áramótin, og óskandi og vonandi að
hann verði landsmönnum til góðs og að
báðir bankarnir verði samtaka í því að
styrkja og efla atvinnuvegi landsins hyggi-
lega og gætilega.
Heimastjórnarflokkurinn lýsti því yfir í
stefnuskrá sinni 1902, að hann mundi
ekki á nokkurn hátt vinna á móti þessum
nýja hlutabanka né amast við honum;
það eru því tóm ósannindi úr Isafold,
uppspunnin af henni sjálfri, þetta stagl
hennar um æsingar gegn þessum nýja
banka síðan 190j. Hitt er annað mál,
að þar sem hún og hennar nótar róa að
því öllum árum, að gera landsbankanum
illt og ryðja honum burtu, hafa allir
sannir ættjarðarvinir verið á varðbergi
gegn ofstæki þessara manna og skamm-
sýni.
Heimskuflapur Isafoldar um hættu þá,
er stafa mundi af því, ef landsbankinn
hefði verið aukinn á þann hátt, er þingið
í sumar samdi lög um, er ekkert annað
en óskammfeilin tilraun til aðvillamönn-
um sjónir. Hví skyldi ekki viðskiptaþörf
Islands eins þola 3/4 -j- '/a = i x/4 milj.
kr. af seðlum í umferð fram yfir málm-
forða, ef landsbankinn geymdi gullforðann,
eins og 3/4 + 1 '/2 = 2 m i 1 j. kr. af seðlum
í umferð fram yfir málmforða, þegar hluta-
bankinn geymir málmforðann. Og ekkert
hafði Isafold við það að athuga 1899,
að »stóri bankinn« mætti hafa yfir 3
milj. kr. í umferð af seðlum fram yfir
málmforða.
Þessi ósamkvæmni í skoðunum blaðs-
ins sýnir berlega ofstæki, þess gegn Iands-
bankanum og heimskulegar tilraunir til
að villa mönnum sjónir, þegar sú peninga-
stofnun á í hlut, sem vér eigum sjálfir.
Annars ætti Isafold að vera farin að
sjá það og skilja, að hún hefur sýnt svo
mikla fáfræði og heimsku í öllum ritgerð-
um sínum um bankamál, sameinað við
ofstækishatur gegn landsbankanum, að
enginn meðalgreindur maður tekur lengur
nokkurt mark á því, sem hún flytur um
það efni.
Snorri.
Þrjú bréf
frá
jómfrú Klóthildi Dupont
til
Artúrs Illyríukonungs.
J ti v e n i s þýddi.
(Framh.) Fyrsta bréf.
Eptir langa umhugsun einsetti eg mér
loksins að skrifa yðar hátign um nokkuð
— og það er það, að eg er nú sem stend-
ur í mestu vandræðum og hjálparþurfi.
Vitanlega gæti eg snúið mér til annara,
sem eg veit, að vildu með ánægju hjálpa
mér. En eg kýs helzt að snúa mér til
þess, sem er höíðinglegastur.
Yðar hátign I Það er erfitt að biðja
hvort heldur er um ástir, hylli hötðingj-
anna, eða þótt ekki sé nema um bros,
sem ekkert kostar. Erfiðast af öllu er að
biðja um peninga. Mér finnst það eitt-
hvað svo leiðinlegt — ógeðslegt, þegar eg
hugsa til þess og það er eins og það
varpi skugga á tilfinningar okkar. En
það eru einmitt peningar, sem mig van-
hagar um. —
O, yðar hátign, ef þér vissuð, hvað eg
hef mátt þöla þessa daga, ef þér hefðuð
nokkra hugmynd um mitt hryggilega á-
stand og hvað yfir mér vofir! Eg varð
að flytja, húsgögnin mín voru tekin, skraut-
gripirnir mínir seldir og á endanum neydd-
ist eg til að veðsetja perlubandið með upp-
hafsstöfum yðar hátignar. —
Eg finn það svo sem, að eg hefði ekkí
átt að íþyngja yður með raunalestri mín-
um einmitt nú, er þér eigið á bak að
sjá föður yðar sáluga, sem féll allt of
snemma frá. Fyrírgefið mér! Eg þekki,
hve sárt það er að sjá á bak sínum og
skil tilfinningar yðar. En hvað skal segjat
Við eigum öll að skilja við, yðar hátign.
En sá þarf ekki að óttast dauðann, sem í
lifanda lífi hefur gert sér tar um að hegða
sér samkvæmt fyrirmælum heilagrar ritn-
ingar. — Já, yðar hátign, einhvern tíma
dregur að því, að hver og einn hlýtur að
finna til óróa og kvíða og langar til þess
að njóta huggunar trúarinnar. Eg hata
alla uppgerð og hræsni; en það er satt,
sem sumir eru farnir að hafa orð á, að
stundum finnst mér einhver hugsvölun í
því, að sökkva mér niður í lestur ritning-
arinnar. Það er ekki hægt að neita því,
að margt er gott í þeirri bók, þar eru
margar umhugsunarverðar athuganir.
Enn fremur leyfi eg mér að óska yðar
hátign hamingju með krýningunni. Nú á
tímum er það opt og einatt vandasöm
staða að vera konungur, þegar skríllinn
er farinn að verða svona ágengur.
Yðar einlæg Klóthildur Dupont.
P. S. Eg forsigla bréfið með signetinu,
sem þér gáfuð mér; þá veit eg að það
berst yður einum til handa. K.
P. S. Er það ekki undarlegt, yðarhá-
tign, að sumir segja, að eg fríkki dag frá
degi! Einkum dást menn að hörundslit
mínum og hefur hann haldið sér ágætlega
og það er íarinn að koma einhver ljós-
gullinn blær á hárið á mér upp á síðkast-
ið, eins og kemur fyrir á gömlum mál-
verkum. En eg held menn smjaðri nú
kannske fyrir mér. K.
Annað bréf.
Heyrðu kunningi! Þó maður sé kóngur:
má maður ekki vera ókurteis við kvenn-
fólkið og allra sízt við vinkonur, sem mað-
ur á að þakka margar yndisstundir [
Hvers vegna hefurðu ekki svarað bréfinu,
sem eg sendi þér — eins mikið ómak og
eg gerði mér með að stýla það? Guð
minn góður, hvað eg vandaði mig! En
þú hefur æfinlega verið dóni og þó er
eins og þú hafir versnað um allan helm-
ing síðan sá gamli sálaðist og þú tókst við
tigninni.
Þú Hefur kannske svo mikið að hugsa
í þarfir þjóðarinnar og fórnar þér fyrir
hennar heill, að þú mátt ekki vera að því
að sinna smámunum ? Það er ágætt; eg
trúi samt ekki á fordild, en það játa eg,
að sjónleikurinn er afbragð. Eg get full-
vissað þig um, að eg var rétt að segja
sprungin af híátri, þegar eg las um öll
skrlpalætin með þig. Guð sé oss næstur!
Eða hvað það fór þér vel að tala um að
halda uppi fornum heiðri og verja trúna!“
Þú — að verja trúna ! Láttu ekki líða
yfir mig! Þú viknaðir — kjökraðir af
geðshræringu ! Segðu mér eitt, talaðirðu