Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1908, Page 5

7
máttu vökna. Annars hafa þær líka verið í sjálfu skipinu eða á
berri jörðinni við búðirnar, svo sem timbur og þess konar.
Eins og sú búðin er, sem grafln var, hafa allar hinar verið, og
styrktist það fullkomlega við það sem frara kom við gröft og stung-
ur víðs vegar í marga aðra af bollunum (eða herbergjunum).
Rúmum 50 fetum ofar eða vestar en búðaþyrpingin. þar sem
hún er breiðust, sést kringlóttur vegghringur, nokkuð hærri en tótt-
irnar; hann er nú um 2 feta hár og um 6 feta breiður; innan í
þessum hring sést aflöng ferstrend tótt í austur og vestur með af-
húsi að austanverðu. Þetta eru tóttirnar af hinni gömlu kirkju, sem
áður er getið. Milli hennar og hringsins er mjög skamt, svo að
um eiginlegan kirkjugarð er hér ekki að ræða. Þvermái
hringsins að innanverðu er 80 fet í mesta lagi austur og vestur,
ögn minna í norður og suður. Þegar grassvörðurinn var flysjaður
ofan af (svo sem skóflublaðstunga) kom í ljós lag af steinum, heldur
litlum hnullungum, með öllum vegsummerkjum, röðin óslitin og
óskemd alla leið; kom þá í ljós öll lögun kirkjunnar og full stærð;
lengdin er 40 fet, breidd að innanverðu um 17 fet; kórinn er tæpra
12 feta langur og um 12 feta breiður. Dyrnar hafa verið á suður-
veggnum, nærri vesturgaflinum; þar fanst hella, sem stigið hefir verið
á, rétt fyrir utan aðalsteinaröðina (þröskuldinn). Kirkjan hefir ekki
verið torfkirkja, heldur timburkirkja, því að þá hefðu veggjaleifarnar
verið miklu fyrirferðarmeiri og öðru vísi. A steinaröðinni hafa
timburstokkarnir hvílt. Sönnun fyrir þessu er og orðatiltækið í
Skálholtsannál (ísl. ann. 225) við árið 1359: Brotnaði kirkja á Gása-
eyri; svo hefði varla verið sagt um torfkirkju. Kirkjan er ekki
stór, en hefir eflaust verið nógu stór handa þeim, sem á Gásum
voru saman komnir; og oft hefir varla guðþjónusta verið haldin.
Kaupstaðurinn á Gásum hefir haft eigi alllitla þýðingu í sögu
íslands og átti það skilið, að hann væri rannsakaður. Nú er það
gert, og er varla þörf á að gera það frekar. Hvergi á landinu eru
víst eins miklar menjar um verzlun að fornu sem hér og má því
segja, að staður þessi sé þvi merkari. Gröfturinn og rannsóknin
var gerð af D. Bruun og þeim sem ritar þessar línur ásamt öðrum
fleiri rannsóknum sumarið 1907 með styrk af Karlsbergssjóði. í
»Oversigter« hins konunglega danska vísindafélags 1908 er prentuð
skýrsla um kaupstaðinn og gröft vorn með sams konar efni sem