Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1912, Síða 3

1. Stofnun safnsins.
Þjóðmenjasafnið var stofnað 1863 og voru tildrögin þessi:
Vorið 1860 fanst skamt frá Baldursheimi í Mývatnssveit forn
dys með mannsbeinum og hestsbeinum í og ýmsum hlutum, er bentu
á að dysin var karlmannsdys frá elztu tímum sögu vorrar. Fregnin
um fund þennan varð heyrinkunn og er Sigurður Guðmundsson mál-
ari, sem þá var fyrir fám árum seztur að í Reykjavík eftir nokk-
urra ára veru til náms í Kaupmannahöfn, heyrði rætt um fundinn,
aflaði hann sér nákvæmrar skýrslu um hann og mynda af gripun-
um. Hafði hann þá á síðustu árum lagt allmikla stund á menn-
ingarsögu og fornfræði, og safnað skýrslum um fornmenjar hér á
landi. Skýrsluna um fundinn í Baldursheimi birti hann í Þjóðólfl
10. apríl 1862 og 24. s. m. birtist í sama blaði »hugvekja til Islend-
inga« um að stofna »þjóðlegt fomgripasafn*. Mun þessi hugvekja
hans og umtal uin málið hafa haft áhrif á marga, og 8. janúar næsta
ár ritaði cand. pbil. Helgi Sigurðsson á Jörva, síðar prestur að Set-
bergi og Melum í Melasveit, áskorun til almennings eða opið bréf
um hvereu færi um islenzkar fornmenjar í landinu, gildi þeirra fyrir
þjóðina, hvatti til að safna þeim saman á einn stað i landinu, sem
sé Reykjavík, og varðveita þær þar, »og þannig leitast við að landið
gæti eignast íslenzkt fornmenjasafn«. Hann skýrði ennfremur frá 15
forngripum, er hann hafði safnað sjálfur og átti, gaf þá síðan alla
Islandi og kvaðst ætlast til og óska, að þeir yrðu fyrsti vísir til
safns íslenzkra fornmenja. I enda bréfsins setti hann loks ýmsar
ákvarðanir, er hann gjörði um þessa gjöf. Grein þessa sendi Helgi
til Jóns bókavarðar Árnasonar, sem hann vildi að geymdi gjöfina
og gætti safnsins undir umsjón stiftsyflrvaldanna, og ætlaðist hann
til að Jón Árnason léti birta greinina í blöðunum eftir að hafa kynt
sér málefnið og leitað álits stiftsyfirvaldanna. Jón Árnason ritaði
8tiftsyflrvöldunum 24. febr. s. á. og kvaðst vonast til að þau tækju
boðinu vel, sem og varð; stiftsyflrvöldin svöruðu bréfinu samdægurs,
tjáðu sig vera á einu máli með Helga um nauðsyn þá, sem á því
væri, að halda saman þeim forngripum, er til væru í landinu, og
báðu Jón Árnasón votta Helga virðingu þeirra og viðurkenningu;
l*