Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2000, Blaðsíða 159

SVERÐ UR MUNNI KRISTS A KROSSI
163
erscheinen ihre flammenden Augen.“55 Þessir eldslogar eru ekki eins
formaðir og á altaristöflunni á Krossi heldur eru þeir ágengari, ganga
beint út af augum eins þríforkar en ekki i bylgjuhreyfmgu. Form þeirra
má í stórum dráttum rekja til teikninga í bíblíuútgáfum Marteins Lúthers
frá 1522, 1523 (tvær útgáfur) og 1534, eftir Lucas Cranach eldri, Hans
Holbein yngri, Hans Burgkmair og ónafngreindan höfund.56 Augnalog-
inn í þessum bókaskreytingum á sjálfsagt fyrirmynd í frægum tréristum
Dúrers.57 Augu Krists á Krossi loga með öðrum hætti.
Stíllinn á altaristöflunni á Krossi í Landeyjum — og tímasetningin —
minna á tvö kirkjumálverk önnur á Islandi. Annars vegar er það predik-
unarstóllinn í dómkirkjunni í Skálholti sem danskir kaupmenn gáfu til
hennar árið 1651.58 Hins vegar er um að ræða minningartöflu um séra
Olaf Einarsson á Kirkjubæ sem sonur hans, Stefán skáld og prestur, hafði
með sér frá Kaupmannahöfn þegar hann hætti við að verða fornfræðing-
ur (antikvarie) Frakkakonungs og gerðist sóknarprestur íVallanesi í stað-
inn. Þetta er vængjatafla og í miðjunni er ættin saman komin utan um
Krist á krossinum, Stefán sá eini sem horfir fram og er persónulegast mót-
aður enda hefur hann vafalaust setið fyrir. A vængjunum eru annars veg-
ar píslarmynd af Kristi og hins vegar upprisan. Artalið er málað aftan á
töfluna, 1648. Vængmyndirnar ásamt myndunum á predikunarstólnum í
Skálholti eru með svipaðri pensilskrift og yfirbragði en miðja minningar-
myndarinnar er sléttari og felldari.
Það heyrir til duttlungum sögunnar að nokkru áður en Stefán Olafs-
son situr fyrir á málverki í Kaupmannhöfn skrifar hann fréttir heim
um að komnir séu tíl Hafnar átta Islendingar sem verið hafi í haldi
Múhameðsmanna í Afríku, „ex Mahumetana servitute".59
Niðurstaða
Því skal ekki haldið fram að Kláus Eyjólfsson lögsögumaður í Austur-
Landeyjum og Níels Klemensson kaupmaður í Vestmannaeyjum hafi haft
guðfræðilegar, listfræðilegar og mannlegar forsendur til að vita og skilja
allt sem hér hefur verið dregið fram um Opinberunarbókina, mynd-
skreytingu við sýn Jóhannesar, skilning Lúthers á Tyrkjum og svo fram-
vegis. Einhverjir myndu vafalaust halda því fram að Níels kaupmaður
hafi einfaldlega snúið sér að næsta málaraverkstæði í Kaupmannahöfn og
beðið um ódýra altaristöflu. Efnið hafi verið tilviljun háð.
Engin leið er að sanna að svo hafi ekki verið. En hér hafa verið raktir
nokkrir þræðir þess hugarfarslega, hugmyndalega og menningarlega sam-