Heimskringla - 08.01.1919, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 8. JANÚAR 1919
HEIMSKRINGLA
5. BLAÐSIÐA
Eiríksjökull.
FeríSasaga eftir Gm. Magnússon.
[Eins og sikýrt var frá í síðasta
blaSi, urðuim vér aS hlaupa yfir
enn kaifla þessarar ritgerðar, af
því hann barst oss ekki fyr en rétt
nýlega. Kafli sá birtist 'hér á eft-
ir.—Rits. ]
Ráðið til uppgöngu.
Það sem af var deginum hafði
Eiríksjökull veriS skínandi bjartur
og skýjalaus að kalla. Þó rak við
og við hvítan skýhnoðm á blá-
jökulkollinn, og lagði hann vest-
ur af.
Skriðumar undir Eiríksjökli eru
ekki árennilegar, líklega um 1500
fet á hæð, snarbrattar og hömr-
óttar, svo að 'þær minna nokkuð
á Esjuna að framan. Á norð-
vestur hominu stendur Eiríksnípa
fram úr og er laus frá þeim að of-
an srvo að skarð er á milli hennar
og brúnanna. Hafði mér verið
sagt, að þessar skriður væru mjög
óvíða gengar, og jafnvel ekki
nema á einum stað.
Skriðumar blöstu við okkur
alla leið neðam með Strútnum og
upp yfir hraunð, svo að við höfð-
um hið bezta tækfæri til að virða
þær fyrir ökkur og sjá, hvar þær
væru líklegastar til uppgöngu.
Kom okkur öllum saman um, að
ekki væri nama um einn stað að
ræða. Er það lítið eitt sunnar en
í miðjum skriðunum, milli Flosa-
skarðs og Eiríksnípu, öðru hvoru
rrfegin við djúpt gil, sem lækur
hefir grafið. Völdum við syðri
brún gilsms; enda sáum við síðar,
að aðrir höfðu valið hana á undan
okkur.
Nú var alt eftir látið, sem við
máttum við okkur losa, svo að
við skyldum vera sem léttfættast-
ir. Brekkan yfÍT Torfabæli var
full-brött og .11, en smáræði töld-
um við hana þó. Fyrir ofan hana
tóku við melar imeð hægum halla
og síðan feikna mikil urð, sem
borist hafði fram úr gilinu, og í
henni lækurinn, sem við gátum
stiklað. Þá fór brekkan að þyngj-
ast og eftir litla stund vorum við
komnir að sjálfum fjallsrótimum.
Nú tók fyrst að reyna á þolrifin.
Oft hefi eg í fjöll gengið og mörg
brekkan hefir erfið orðið á leið
mmni, en þessi er þó ein sú versta.
Að hún væri há og brött, gat eng-
um á óvart komið sem horft hafði
á hana eins lengi og við. En það
sem gerði hana erfiðasta og ilt var
að sjá fyrir, var það, hversu urðin
vaT laus í henni. 1 hverju spori
skreið grjóthraunglið undem fót-
um manns, svo að ekkert varð úr
skrefmu annað en erfiðið eitt. Var
þá oft, sem öll urðm fyrir ofan
sporið væri einnig að losna og
mundi koma í fangið á manni,
hrínda manni öfugum ofam og
grafa mann þar liíandi. Við fór-
um dreift í skriðunni, og gættum
þess að vera sem sjaldnast beint
hver upp undan öðrum, því að
•töðugt hrundi grjót undan fótum
okkar, sem gat orðið þeim að
skaða, sem neðar gekk.
Við höfðum kcwnið ökkur sam-
an um það, að fara ekki geist og
treyna kraftana sem lengst. Þessu
varð þó ekki með öllu við komið
í skriðunni, því að án erfiðismuna
komst maður alls ekkert. Fann eg
það nú brátt, a$ eg var ekki jafn-
oli þeirra bræðra í því að ganga
í fjöll. Þeir iðkuðu það daglega,
en eg tæplega árlega. Auk þess
höfðu þeir létta íslenzka leður-
skó á fótum, en eg þung og þykk
ferðastígvél. Aldursmunur var
og nokkur, því að eg var 25 árum
eidri en sá eldri þeirra, og vafa-
huist hefir margt orðið til að kippa
úr mér þrótti. Eg mæddist mjög í
brekkunni og svitnaði ákaflega,
svo að eg þurfti oft að hvíla mig.
Snmt sóttist mér ferðin svo, að
ekki var eg þeim enn til teljandi
tafar, enda lagði eg nokkuð harð-
aea að mér, en eg mundi hafa
gert ef eg ’hefði verið einn saman.
Við þræddum gilbarminn, því að
þar var brekkan þó hægust. Skjól
var alveg í skriðunni og steikjandi
sólskin, en jafna var dálítinn sval-
an súg að fá upp úr gilinu, því að
þar voru stórir skaflar. Brúnin
efsta var bröttust, svo að við lá,
að neyta þyrfti anda og fóta.
Þegar upp á hana var komið,
hvíldum við okkur vel, nutum út-
sýnisins, er nú var farið að verða
all-míkið og fagurt, og létum
norðansvalann, sem rann með
brúnunum, leika um okkur.
Gilið náði lengra inn í fjallið en
brúnin, sem við vorum nú staddir
á. Var það hömrótt og illúðlegt
í meira lagi. Steyptist lækurinn
ofan í botn þess í háum fossi. Ann-
ar foss lítill en einkar fagur,
steyptist fram af brúninni skamt
fyrir sunnan okkur, en ekki hafði
hann enn megnað að grafa sér
annað eins gil og sá nyrðri.
1 skriðum þessum er alstaðar
móberg undir, en grágrýtisurð of-
an á. Kdmur móbergið fram í
hömrunum og er þar mjög vind-
rifið og afal-ilt umferðar. Grá-
grýtið (dólerít) þekur alt fjallið
hið efra og nær alstaðar fram á
brúnirnar. Klofnar það og hryn-
ur niður, eftir því sem móbergið
eyðist undan því. Af þessum or-
sökum eru hinar hvössu brúnir og
bröttu ákriður undir Eiríksjökli.
Framh. á 7. bls.
Riss.
Eftir Pálma.
Fundarsalur Y.M.C.A. bygg-
ingarinnar í Baltimore var troð-
fullur. Þar voru ekki sæti fyrir
alla. Margir stóðu því til hliðar í
salnum. Hinn frægi einsöngvari
Bandaríkjanna, Mr. Miller, hafði
sungið og eftir. hið ákaflega lófa
klapp ifrá áheyrendunum varð
þögnin næst um því óþolandi.
Mr. Mayladt, einn alf meðlim-
um Y.M.C.A., klæddur herþjón-
ustu búningi félagsins, sté loks upp
á ræðupallinn. Hann er lítill
maður Vexti og þó hann sé tæp-
lega eldri en 'hér um bil 35 ára,
er andlit hans svo hrukkótt og
þunt, að mér fanst bezt að horfa
niður 'fyrir fætur mér, til þess að
ræða mannsins nyti sín betur í
huga mínum. En Mr. Mayladt var
ekki langorður, og þar eð hann
talaði eins ótt og hjálpræðishers-
kerling, sem hefði lært þuluna
"utan bókar”, fékk eg alls engan
“ríg" í hálsinn við það að lúta
niður á meðan á slagveðrinu stóð.
Hann haifði sagt, að sig fýsti að
vita, hve margir af þeim, er væru
saman komni r í sal Y.M.C.A.,
væru fæddir í öðrum löndum,
eða útlendir í Bandaríkjunum.
Hélt hann því fram, að slí'kt gæti
og komið að liði fyrir útlending-
ana, því um leið vildi hann gera
þá kunna hinum heiðruðu félags-
bræðrum sínum og löndrnn.—Var
svo gengið á milli bekkjanna, og
þeir, sem ekki voru fæddir í
Bandaríkjunum, voru beðnir að
flytja sig inn að ræðupallinum.
Og þangað söfnuðust um 20 menn
og meðal þeirra var eg. Mr. May-
ladt leit yfir hópinn, og mér fanst
hver lína í andlti hans dragast
saman í orð, sem þýddu, að þetta
væri sannarlega mislitur og grun-
samlegur hópur.
Loks námu augu haus staðar á
manni, sem stóð utarlega í hópn-
um. Það var miðaldra Kínverji,
álíka stór og Mayladt og að sama
skapi Ijótur. "Hvaðan ert þú
þama, svarthærði maður?” og
rödd Mr. Mayladts var líkust því
hljóði, er verður þegar vindbelg-
ur springur. Maðurinn ættfærði
sig með þeirri dæmalausri lotn-
ingu, og svo samvizkusamlega, að
það var eins og hann óttaðist að
verða hengdur, ef eitthvað vant-
aði á “þuluna”, og mér fanst rödd
hans og framburður minna mig á
mann, sem er að reyna að fylla
rifinn vindbelg með lofti.
Mr. Mayladt leit kímnislega yf-
ir áhorfendur salsins og sagði svo
til Kínverjans: “Komdu hérna
upp á pallinn, félagi, og talaðu
fáein orð á þínu móðurmáli til |
fólksins, srvo kostur sé á því að j
heyra hljóm kínverskru tungunn-
ar.” Kínverjinn leit í kring um
sig, eins og hann fýsti að komast
hjá því að fullnægja tilmælum
Mr. Mayladt. En að lokum sté
hann upp á ræðupallinn og stóð
þar um stund niðurlútur. Og svo
byrjaði hann á því, að gefa ein-
hver sundurslitin hljóð frá sér.
“Hærra,” var hrópað framan úr
salnum. “Hærra,” endurtók Mr.
Mayladt og klappaði á öxlina á
Kínverjanum. "Láttu þá heyra
kínverzkuna þína.” Og svo brosti
Mr. Mayladt svo að djúpu hrukk-
urnar (er áttu upptök sín út frá
nasaholunum) urðu eins og ið-
andi angar á hálfdauðum fjöru-
krabba. Og það var hrukka við
hrukku alveg út að eyrunum, sem
voru einkennilega Ktil, en sem
bættu stærðina upp með því að
þau stóðu beint ut og enduðu
með óvenjulega þunnum oddum.
Kínverjinn rétti dálítið úr sér
og svo hvissaði hann einhverjum
orðum frá sér um stund og svo
steinþagði hann og gaut aug-
unum í allar áttir. v
"Ha, ha,” heyrðist framan úr
salnum. "Ha, ha,” endurtók Mr.
Mayladt. "Þetta var betra — hi'tt
var eins og þú værir að þvo skyrtu
á þvottaborði. Ha, ha, ha.” Og
Mr. Mayladt klappaði lof í lófa og
það heyrðist einnig lófaklapp
framan úr salnum.
Næst á eftir Kínverjanum voru
nokkrir Englendingar kallaðir upp
á pallinn og skýrðu þeir allir frá
því, hvar og hvenær hefðu verið
fæddir. Þá kom ítalskur maður.
Framburðurinn á enskunni hans
var mjög ófúllkominn, en hann
bætti það upp með hljómfalleg-
um og vel fram bomum orðum á
sínu eigin móðurmáli. Og fólk
klappaði laf í lófa, er hann steig
niður af pallinum.
Næstur ítalska manninum var
ljóshærður maður kallaður inn að
ræðupallinum. Hann nam staðar
fyrir framan Mr. Mayladt og sté
ékki upp á pallinn. Maður þessi
var í undirforingja búningi Banda-
ríkjannrx. “Komdu upp á pallinn,”
sagði Mr. Mayladt, og rómur hans
varð hunangssætur. "Eg læt mér
nægja að standa þar sem eg er,"
svaraði undirforingmn stuttur í
spuna. Mr. Mayladt fanst virð-
ingu sinni misboðið, en að hinu
leyti sá hann, að hann mundi
verða að láta undan, þar sem
hann átti að skifta við undirfor-
ingja. Flann spurði því blátt á-
fram og það var vandræðahljóm-
ur í orðum hans: "Hvar ertu
fæddur? “1 Berlín!” var svarið.
"Berlín á Þýzkalandi?” æpti Mr.
Mayladt. “Eg dáist að þek'kingu
þinni!” var hið látlausa svar und-
irforingjans. Mr. Maýladt leit yf-
ir fólkið. Það var alvarlegt.
Augu hans hvörfluðu frá fólkinu á
undirforingjann. Hann var enn
þá alvarlegri. Hér var ekkert
frékara að gera. En undirforing-
inn sneri sér að fólkinu og heils-
aði á hermanna vísu Bandaríkj-
anna og stóð þannig um stund
hreyfingarlaus. Eitt augnablik var
dauðaþögn í salnum, sem í gröf
væri. En það var ekki lengi.
Ungur undirforingi spratt upp úr
sæti sínu fram í salnum og hróp-
aði: “Hann er maður og ber
einkennisbúning Bandaríkjanna
eins vel og við hinir, sem hér erum
fæddir. Berið virðingu fyrir því.”
Jafnvel þó kúla hefði sprungið í
miðjum salnum hefði hún tæplega
geta afnumið hið geysilega lófa-
klapp fólksins. En undirforing-
inn, sem fældur var í Berlín, gekk
yfirlætislaust með jöfnu og á-
kveðnu fótataki til sætis síns. Og
hið háa enni hans og bláu gáfu-
legu augu og einbeitti svipur var
svo gagnstæð mynd og óljúf til
samanburðar við þá, sem var
dregin upp í ræðum og ritum um
þýzka harðúð og hermdarverk.
Eg var sá síðasti, sem upp á
pallinn var kallaður. Og mér leið
illa, að þurfa að standa þama
framrrii fyrir öllum þessum mann-
fjölda. Eg vissi svo vel, að eg
var ófullkomnara sýnishorn af Is-
lendingi, en margir aðrir myndu
hafa verið. Og bætti það éígi
all-Ktið á kvíða minn, að frönsku-
kennari Y.M.C.A. hafði verið
næstur á undan mér uppi ræðu-
pallinum. Eg gladdi mig þó við
það með sjálfum mér, að hann
hafði talað frönskuna 'hálf feimn-
islega og þar af leiðandi ekki far-
ið neina sérstaka sigurför upp á
pallinn, að dæma eftir lófaklapp-
inu sem varð þegar hann steig
niður af pallinum.
En eg halfði ekki langan tíma til
umhugsunar, því eg heyrði hina
skrækjandi rödd Mr. Mayladt rétt
við hliðina á mér: “Hvar ertu
fæddur?" “Á Islandi," svaraði
eg svo rólega sem mér var unt.
“Á Islandi?” skrækti Mr. Mayladt
og eg heyrði að rödd hans var
svipuð því, eins og hsuin hafði
talað við Kínverjann. Og eg sá
að hann leit gletnislega til fólksins,
eins og hann vildi segja því, að
hérna væri fugl, sem menn gætu
Ieikið sér dálítið að. Og eg fann
að eg fyltist af reiði og ilsku. —
"Segðu okkur dálítið frá lslandi,"
sagði Mr. Mayladt, er hann hafði
fullvissað sjálfan sig um, að fólkið
þráði að eg væri gerður hlægileg-
ur. "Þar er víst kalt?” hélt hann
áfram, "og fólkið þar lifir í jarð-
gryfjum og stúlkurnar ganga í sel-
skinnsbrókum? ”
Eg stilti skap mitt eftir megni, j
en ljúfast hefði mér verið að snúa
mér að Mr. Mayladt og berja1
hann þangað til að allar hrukkurn-
ar á andlitinu á honum hefðu verið
sléttar af bólgu. En eg sagði í svo
fáum orðum, sem eg gat frá því,
hvaða þjóðflokkur lifði á Islandi.
Það voru víkingar frá Noregi, sem
hefðu fluttst þangað fyrir rúmum
1 000 árum. Einn af þessum vík-
ingum hefði svo fundið Gráenland
og Ameríku. Tungan væri ein-
hver elzta og fegursta í Evrópu
o.s.frv. — Að lokum las eg kvæð-
ið “Gýgjan”, eftÍT Guðm. Guð-
mundsson. Og eg gerði það eins
vél og eg gat Eg get ekki sagt,
að eg sé neinn afburða maður að
lesa upp kvæði—langt frá því—
og hefir það því, að líkindum ver-
ið hið guðdómlega fagra rím, ogj
á'hrif frá skáldinu, sem höfðu til-
finningar mínar og tungu á valdi
sínu. En vegir þeir, sem til hjarta
mannanna liggja, eru margir. Og
þó tungur þjóðanna séu ólíkar
hver annari, eru tilfinningamar
þær sömu. Og heilum og einlæg-
um vilja bregst sjaldan að finna
hinar réttu leiðir til hjartans. En
íslenzka tungan krefst réttar til-
vem smnar, að verða heyrð, hjá
hverjum þeim, sem elskar hana og
er stoltur af því, að geta birt til-
finningar sínar og hugsjónir í hin-
um rímauðgu og fornu guðvefjar-
klæðum hennar.
Og salurinn kvað við af lófa-
klappi.
• (Meira.)
Kötlugos, framtíðarjarð-
fræði og—líffrœði.
Eftir Helga Péturss.
Hagi Katla sér framvegis líkt
og síðustu aldirnar, má búcist við
gosi nálægt 1960. Manni kemur
til hugar, hvort jarðfræði og verk-
vísi verði þá^ komin á það stig, að
gosinu mæ'tti fresta. Væri unt að
dreiga eitthvað úr hitastraumnum
upp að gosstaðnum, þá yrði gos-
inu frestað, ef ekki eitthvað sér-
stakt kæmi fyrir, t.d. mjög stór-
kostleg styrjöld, sem kynni að
flýta 'fyrir gosi, eins og ófriður sá,
sem nú geisar, kann að hafa gert
eitthvað dálítið. En hvort sem
það verður fljótt eða seint, sðm á-
fram miðar í þessum efnum, þá
er ekki ólíklegt, að þar muni
koma, að mennirnir læri að færa
sér í nyt goskraftana, eða þau öfl,
sem eldgosum valda. Er þar hinn
mesti munur á, hvort jarðöflin
geisa svo, að þau valdi hinum
verstu skemdum og líftjóni, eða
hemill er hafður á þeim og stjóm,
þannig að þau vinni gagn. Og
sjálfsagt munu jarðfræðingar snúa
sér að því mjög, að reyna að sjá,
hvar eldgosa sé von, bæði þar
sem gosið hefir áður, og eins þar,
sem jarðöflin stofna til nýrra gos-
staða. Mætti þar, þegar þekking
færðist í aukana, vinna tvent í
einu, koma í veg fyrir gos og færa
sér í nyt jarð'hitann.
Eg hefi einu sinni í “Lögréttu"
skrifað um væntanleg eldgos á
Breiðafirði. Gerði eg í þeirri rit-
gerð nokkra grein fyrir því, hvers
vegna mér þætti slíks von. Annar
staður, þar sem mér hefir virst lík-
legt, að gos muni í vændum, er
fyrir ofan ölfusið (Ölfus er ef til
vill afbakað úr elfós) ; ætla eg þó
ekki að sinni að gera grein fyrir
ástæðum mínum til að halda
þetta. En svo hygg eg þau gos
langt undan, að ekki þurfi þeir
sem nú eru uppi slíku að kvíða.
Þykir mér ekki ólfklegt, að þetta
verði athugað, ef farið verður á
nokkuð stórkostlegan hátt að
reyna að nota jarðhitann.
II.
1 goðafræðinni er ýmislegt, sem
bendir til þess, að þar sem lengra
er 'komið enn á jörðu hér, sé
kunnað að færa sér goskrafta
hnattarins í nyt. Hygg eg, að
þaðan sé sprottin sú trú, að hinn
guðlegi smiður, Hefaistos, stundi
smíðar í Etnu og öðrum eldfjöll-j
um. Tel eg engan vafa á því, að
Zevs og aðrir guðir Grikkja hafi
til verið og séu til enn, og að ekki
muni vera að ástæðulausu mikið
látið af hinum skínandi bústöðum
þeirra á hinum himingnæfandi Ol-
ympos. En að vísu er sá Olymp-
os ekki í Þessalíu hér á jörðu,
heldur á öðrum hnetti, þar sem
framsókn lífsins hefir náð að
skapa guðlegar verur, en ek'ki á
vorri guðlausu jörð, se!m kvæðin
gerast, þau hin frægu, sem Hómer
kvað, skálda skygndstur þó blind-
ur væri og einmitt þess vegna.
Mun eg sýna fram á þetta með
nokkurri nákvæmni í annari rit-
gerð. Eftir þeim athugunum á
eðli vitundarinnar, sem eg hefi
gert, og minsit á sumar lítið eitt, í
einni og ann.ari bráðabirgða rit-
gerð, er ekki torvelt að gera sér
grein fyrir því, hvernig menn hafa
hér á jörðu getað fengið vitnesikju
um mannkyn á öðrum hnöttum,
undarlega tengd mannlífi vorrar
þroslkalitlu jarðar, og sum miklu
lengra komin; einnig má gera
grein fyrir því, á hvern Jiátt hug-
myndirnar um þessar verur, sem
menn sumar nefndu guð, hafa af-
lagast eða oiðið fjarri réttu. Mun
eg minnast á eitthvað af þessu
nánar í ritgerð um náttúruifræði
guðanna, sern kemur í “Þjóðólfi”.
En það er til marks um, hve Ktið
menn hafa um guðina vitað á síð-
ari tímum, að jafnvel ekki hinir
lærSustu imálfræSingar skuli hafa
skiliS merkingu orSsins guð, sem
þýðir hinn skínandi. Er flest nöfn
á guðum þeirrar merkingar. Eru
guðirnir svo bjartir, að lýsir af
þeim, eins og berum orðum er
sagt um Baldur. Mun verða get-
ið um þetta í hverri kenslubók í
Kffræði (biologi) áður en 20 ár
eru liðin.
Verði tilraunum rétt hagaS,
mun á Grikklandi ekki verða
mjög erfitt aS komast að raun
um, að skýsafnarinn Seifur er á
lí’fi enn, og rétt það sem eg segi
um heimikynni hans. Munu menn
snúa sér að öðru meir á jörðu hér,
en manndrápum og spellvirkjum,
þegar augu þeirra opnast fyrir
slíkum sannindum, sem hér er á
vikið, og samband naest við guð-
iria, sem hcilfa svo lengi og þolin-
móðlega verið að leitast við að
koma viti fyrir oss á jörðu hér.
Guðimir hafa þá aðferð, að þeir
leitast við að koma einhverri góðri
hugsun inn í þau höfuð, sem helst
geta tekið við slíku. En mjög h«f-
ir mönnum hætt við að vera þar
á móti. Eru þess jafnvel mörg
dæmi, að mönnum sem voru vel
viti bornir og vel mentaðir, höfir
orðið sú vitbilun, að ímynda sér,
að einmitt þeir sem voru að leiða
í ljós hin merkilegustu sannindi,
væru að fara með rugl. Víkur hér
(Framh. á 8. bl«.)
TL/y * * * ___ • WT* Þér hafið meiri ánægju
iviein ctnos£i3, efftví1®'
CXf , meÖ sjálfum yöar.aö þer haf-
iö borgaB það fyrirfram Hvernig standið þér vjö Heimskringlu ?
CANADIAN NORTHERN RAILWAY
Þénustu ViSbúnir HraSskreiSar Lestir GóSur ASbúnaSur
VETRAR
FERÐAMANNA
FARGJÖLD
—TII_
VANCOUVER, VICT0R1A
Kyrrahafs STRÖND og CALIF0RNIA
UmboSsmenn vorir munu leíSbeina ySur viSvíkjandi
VetrarferSum YSar, setja ySur lægsta fargjald, útvega
ySur rvefnklefa á lestunum og önnur þægindi — og
senda y ður eftir Canadian Northem brautunum, — sem
liggja um lægstu skörS Klettafjallanna.
AUSTUR
CANADA
Ferðalög
MeS tímalengingar hlunnind-
um á sextíu daga farbréfum.
Spyr jiS umboSsmann vom og
hann mun fúslega gefa ySur
allar upplýsingar.
CANADIAN NORTHERN RAILWAY
BRAUTIN MEÐ HINUM MIKLU ÞEKTU YFIRBURÐUM