Heimskringla - 19.10.1932, Blaðsíða 4

4 BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 19. OKT. 1932
f^eimskringla
(RtofnuO 1SS«)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537_____
Verð blaðsíns er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRJNGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is publisbed by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 19. OKTÓBER 1932.
GUÐMUNDUR DÓMARI GRIMSSON.
Páir íslendingar, er nú skipa opinber-
ar stöður hér í álfu, eru nafnkunnari eða
betur kyntir en Guðmundur dómari
Grímsson í Rugby, N.D. Prá því að hann
stóð fyrir hinu alkunna Florida-máli, er
svo var nefnt, þá ungur að aldri og ung-
ur í lögmannsstöðunni, hafa kynni hans
út á við, og gagnvart almenningi jafnan
verið hin sömu. Hann gerðist þá tals-
maður og svaramaður fátæklinga, hinna
umkomulausu foreldra, er bjuggu í ná-
vist við hann, og áttu eftir son sinn að
mæla, er drepinn var af miskunarlausum
föntum er skipuðu þar opinberar stöð-
ur í ríkinu. Virtist undir högg að sækja
að ætla að ná rétti þeirra þar. Pyrst og
fremst var í fjarlægt ríki að fara, og svo
að ganga í hendur óvinveittri stjórn. En
honum tókst það. Hefir mál það jafnan
verið frægt síðan. En svo var þetta
ekki einstakt dæmi í framkomu hans
eða afskiftum af opinberum málum. —
Hann var og hefir jafnan verið talsmað-
nr almenningsins og hins umkomufáa.
í»að er upplag hans. Yfirgangur og á-
gengni eiga ákveðinn mótstöðumann þar
sem hann er; enda vita þau það, og
myndu fremur kjósa sér einhvern ann-
an í hans stöðu, ef þau mættu ráða.
Eftir að Guðmundur settist í dómara-
sætið hefir álit hans vaxið enn meir.
Hann er maður hægur í fasi og fram-
gangsprúður, en fastur fyrir. Þó mála-
fylgjumenn geysi í réttarsalnum, raskar
það ekki rólyndi hans, og glöggur þykir
hann á að finna það, þegar draga á dul
á sannleikann og flækja mál með undan-
brögðum eða endalausum ’útúrdúrum.
Komast þeir fæstir langt, er það reyna.
Réttu máli vill hann ekki halla, og nýt-
ur því fullkomnara trausts almennings
en flestir, ef ekki allir, er samskonar
stöðu skipa. Mjög er honum ógeðfelt
að kveða upp þunga dóma yfir bjálfum
og vesalingfum, eða láta þá sæta erfið-
ari örlögum, fyrir það að þeir hafa ekki
fé að leggja fram sér til vamar. Er þetta
í almæli og virt sem verðugt er honum
til drengskapar. ,
Nýlega hefir hann kveðið upp dóm,
sem almennu umtali hefir valdið í blöð-
unum og þykir nýmælum sæta. Er litið
svo á, að sá úrskurður muni geta haft
allmikla þýðingu fyrir viðskiftamál og
lánveitingasamninga í framtíðinni. Stór-
gróðafélög hafa risið upp á seinni árum,
síðan bílakaup urðu almenn, og haft það
að féþúfu að lána væntanlegum bíl-
kaupendum peninga til bílkaupa, gegn
tilgjöfum og okurrentu er lögð er við
höfuðstólinn, og lántakandinn er látinn
greiða í jöfnum afborgunum mánaðar-
lega. Flest þessi félög standa í sambandi
við bílsmiðjumar sjálfar og bílsölufélög-
in, en ganga þó undir öðru nafni. Hafa
félög þessi rakað saman miljónum doll-
ara á fáum árum. Þessu er þannig fyrir
komið að bílsalinn selur aðeins fyrir pen-
inga út í hönd. Hann má engum lána.
Nú kemur kaupandi, er eigi getur borg-
að nema einhvern hluta verðsins. Honum
er ekki vísað burtu. Grenslast er eftir
efnahag hans. Sé hann í lagi, er honum
vísað til þessarar lánstofnunar, er tek-
ur að sér að greiða fyrir hann afgang-
inn af verðinu. Eru samningar gerðir að
fyrirsögn lánsstofnunar; ritar lántakandi
undir þá; veðsetur bílinn, lofast til að
greiða “hæstu vexti sem löglegir samn-
ingar leyfa”, slysaábyrgð, og að auki á-
litlegá upphæð í þóknunarskyni fyrir
þessa hjálpsemi. Er þetta alt lagt við
höfuðstólinn og upphæðinni svo skift í
tólf jafnar afborganir, er bera vexti unz
þær eru borgaðar. Gefur lántakandi hand-
veð jafnmörg og afborganirnar eru; greiði
hann ekki hvert þeirra, jafnskjótt sem
það fellur í gjalddaga, tekur lánstofnun-
in af honum bílinn eða “tractorinn”,
hvort heldur sem er um að ræða.
Til málsókna hefir komið nokkrum
sinnum út af samningi þessum, í sumum
ríkjum Bandaríkjanna, og dómar ávalt
fallið okurfélögunum í vil, og samning-
arnir úrskurðaðir leyfilegir og lögum
samkvæmir.
Á dögunum kom eitt slíkt mál fyrir í
Norður Dakota, og var farið með það
fyrir Guðmund dómara. Maður nokkur
hafði keypt bíl fyrir $698.00, en ekki haft
peninga til að greiða verðið að fullu.
Borgaði bílsalanum það sem hann hafði,
$235.00, en hitt fékk hann að láni hjá
okurfélaginu — $465.00. Fyrir að svara
út peningum þessum setti félagið lántak-
anda $53.00, dró svo fram prentað samn-
ingsskjal, sem lántakandi skrifaði und-
ir, er skuldbatt hann til að svara félag-
inu $44.00 á hverjum mánuði í heilt ár,
að viðlögðum “þeim hæstu vöxtum er
löglegir samningar leyfðu'’. Maðurinn
streittist við að borga meðan hann gat,
en svo fór að félagið tók bílinn; lét hann
þá stefna félaginu, en það varði sig með
samningunum. Lyktaði því máli svo, að
Grímsson dæmdi samningana ógilda, með
því að lög væru brotin og um okurrentur
væri að ræða. Dæmdi hann félaginu að-
eins hina upphaflegu peninga — $465.00,
er það hafði lánað, og slysaábyrgðargjald
er það hafði borgað á bílnum, en alla
vexti fallna samkvæmt lögum. Máli þessu
hefir ekki verið áfrýjað, og eru því líkur
til að dómur þessi muni standa. Heftir
hann yfirgang þeirra, er notað hafa sér
neyð bænda og almennings, og að lík-
indum rumskar eitthvað við löggjöfinni
á þessum komandi vetri.
SAMKOMUHÖLL WINNIPEGBORGAR.
Sá eg borg eina
á upphæðum standa,
með fimm dyrum var hún;
fegursta smíði. o. s. frv.
Vísubrot þetta mun flest gamalt fólk
kannast við. í minni sveit var vísan að
minsta kosti oft rauluð við rokkinn. Hún
er gáta. Og ráðningin mun fáum hafa
verið dulin. Það tafðist yfirleitt ekki fyrir
eldra fólki að ráða gátur. Liggur oss
grunur á að gátumar, þó stundum þættu
fáfengilegar, hafi verið mönnum góð
hugsanaæfing, og hafi átt meiri Jþátt í
að efla skilninginn, en alment er ætlað.
En hvað sem því líður, og hvort sem
nútíðin skoðar það leikfang eitt, sem
gamalt er, eða ekki, datt oss þessi gáta í
hug af mannshöfðinu, er vér litum hina
nýju samkomuhöll Winnipegborgar. Hún
stendur að vísu ekki á “upphæðum”, eins
og mannshöfuðið í gátunni er látið gera.
En fótum sínum spyrnir hún þeim mun
dýpra í jörðu eða við klöpp, sem er 60
til 70 fet undir sverði. Það er sagt, að
traustir skulu hornsteinar hárra sala,
og virðist því ekki hafa verið gleymt, er
undirstaða þessa mesta samkomuhús í
Canada var lögð, sem Winnipeg hefir nú
orðið aðnjótandi.
Þessi fagra samkomu- og sýningar-
höll, þessi óviðjafnanlegi Glitnir vorra
tíma, gengur hér undir nafninu Auditor-
ium. Var höllin opnuð síðastliðinn laug-
ardag með mikilli viðhöfn og að miklum
manngrúa viðstöddum, svö að ekki varð
tölu á komið. Forsætisráðherra Canada,
Rt. Hon. R. B. Bennett, hélt opningar-
ræðuna, þó austur í Ottawa væri. Heyrðu
allir viðstaddir hana yfir útvarpið, eins
og forsætisráðherra væri hér staddur.
Er það vísundunum að þakka, sem flest-
ir formæla nú, en fáir dást að. í ræðu
sinni óskaði forsætisráðherra, að sam-
komuhús þetta yrði andlegu félagslífi
borgarinnar til eflingar og framfara, eigi
síður en það væri borginni til prýði og
upphefðar. Að ræðu hans lokinni hélt
Hon. T. G. Murphy, innanríkisráðherra
sambandsstjórnarinnar, stutta ræðu. En
hann var hér staddur og opnaði höllina
með þar til gerðum gull-lykli, fyrir hönd
forsætisráðherra. Afhenti Webb borgar-
stjóri honum lykilinn. Um leið og dyrn-
ar voru opnaðar þyrptust margir þeirra
er viðstaddir voru inn til að skoða höll-
ina. Áður en þetta fór fram, hélt einnig
forsætisráðherra Manitobafylkis, Hon. J.
Bracken, ræðu og einhverjir fleiri.
Að lýsa samkomuhöll þessari nákvæm-
lega er hér ekki kostur á. Hún er gerð
úr steini steyptum og stáli, sem sagt er
að framleitt hafi verið úr efni innan
þessa fylkis. Þegar inn um aðaldyrnar er
gengið, blasir við í miðju hússins, aðal-
samkomusalurinn. Eru sæti í honum fyrir
4—5000 manns. Hvert sem auga er litiö
um bygginguna, blasir við manni alla
vega litur marmari, svo byggingin er hin
prýðilegasta útlits. Til hliðar við þenna
aðalsal og fyrir stafni, eru svalir'bæði
hátt og lágt, geysistórar, eða meðfram
hliðum hússins, en það er nærri 400 fet
á lengd og 173 fet á vídd.. Þar er ætlast
til meðal annars, að sýndar verði allar
vörur, sem framleiddar eru í Manitoba.
Má mikið af vörum þessum sjá þarna
nú þegar, því félag, sem nefnir sig North
West Commercial Travellers’ Association,
hefir komið þar miklu fyrir af iðnvör-
um til sýnis. Er hinn mesti fróðleikur
fyrir menn að sjá þessar vörur og kynn-
ast þar með til hlýtar því, sem á iðnaðar-
vísu er að gerast í Manitobafylki. Hefir
ekki um mörg herrans ár gefist á neitt
líkt því hér að ííta. Þó ekki væri fyrir
neitt annað en þetta, má því segja, að
með þessu nýja húsi hafi verið bætt úr
mjög brýnni þörf. En þörfin á samkomu-
húsi, til eflingar og aukningar félagsleg-
um menningarþroska íbúanna, . var þó
enn meiri orðin, og svo mikil, að undrun
sætir, hve lengi dregist hefir að full-
nægja henni.
Alls er sagt að húsið hafi kostað um
eina miljón dollara. Var því komið upp
til að afla mönnum atvinnu. Hefir það
þótt dýrt, enda fór kostnaðurinn drjúg-
um fram úr áætlun. Þó húsið sé stórt,
er svo lítið um skilrúm í því, að kostnað-
urinn virðist meiri en ætla skyldi. Er
ekki laust við að mönnum finnist, að líkt
hafi með þann kostnað farið og annað,
sem fé hefir verið veitt til í atvinnubóta-
skyni, að það hefir gengið í súginn hjá
þeim, er um starfið hafa séð. ,
En hvað sem um það kann að vera,
er bænum stór hagur að því að hafa
eignast þetta hús. Og frá hans hálfu'
eiga bæði fylkisstjórnin og sambands-
stjórnin sérstakl. þakkir skilið fyrir fjár-
hagslega aðstoð þá, er þær veittu til þess.
Án aðstoðar sambandsstjórnarinnar, hefði
að líkindum ekki verið svo mikið sem
hugsað til þess, að koma þessu húsi upp,
sem vonandi er að bænum verði mikill
hagur að, jafnframt því sem það er hon-
um til prýði.
fenginn með samningum Ot-
tawa fundarins, og í sumum til-
j fellum meira en Canada ennþá
hefði til útflutnings af þeim,
| og sem þess vegna væri ráðlegt
: að leggja meiri rækt við.
En þrát fyrir allgóðar horfúr
I þarna á markaði fyrir kvikfén-
j að, er hann nú í afar lágu
verði hér. Hvað veldur því?
Kjöt er alls ekki ódýrt í bæjum,
hversu lágt sem verðið er, sem
bændum býðst. Það munu ekki
’vera nein brögð í tafli þama,
fyrir félögunum, sem gripi
kaupa, að því leyti að þau séu
að viða forða að sér á lágu
verði, áður en samningarnir
milli Canada og Bretlands eru
samþyktir af þingum þjóðanna
og áður en viðskiftin hefjast?
Það gæti verið ómaksins vert
að líta eftir þessu, eða krefjast
að það sé gert.
Þetta tollabreytinga frumvarp
sambandsstjórnarinnar frá Ot-
tawafundinum, er búist við að
verði samþykt nálega breytinga
laust um miðja þessa viku.
UPPHAF VÍKINGAALDAR
Á BRETLANDSEYJUM.
(Eftir Alþ.bl.)
TOLL-LAGABREYTINGIN
Það er þeim einum hent, sem sérfræð-
ingar eru í tollmálum, að dæma um á-
hrifin á ókomnum tíma, af tolllagabreyt-
ingu sambandsstjórnarinnar, sem gerð
var á Ottawafundinum s. 1. sumar, og
lögð var fyrir sambandsþingið s. 1. viku.-
Sumar breytingarnar, sem þar eru gerð-
ar á toll-löggjöfinni, eru auðvitað smá-
vægilegar. Um aðrar má eflaust hið gagm
stæða segja. En hve mikla eða litla þýð-
ingu hver breyting um sig hefir, er að-
eins þeirra manna að dæma um, sem
sérstaka þekkingu hafa á tollmálum.
Eitt virðist þó augljóst, og það er, að
meiri toll-lækkun hafi aldrei verið farið
fram á, síðan að tollmál þessa lands kom-
ust inn í löggjöfina, en gert er ráð fyrir
í frumvarpinu, sem fyrir þinginu liggur.
Það er það vissa, sem um hana má
segja, hvernig sem Bretar líta á hana,
og hvað sem andstæðingaflokkar núver-
andi stjórnar leggja til umræðanna um
frumvarpið.
Ýmsa ágæta menn, bæði á Bretlandi og
í Canada hefir dreymt um rýmkun á
viðskiftasambandi Canada og Bretlands.
Sir Mackenzie Powell mun hafa verið
fyrsti maðurinn í þessu landi, sem hélt
henni fram. Og Sir Wilfred Laurier sýndi
hvar hann stóð gagnvart þessari hug-
sjón, með því að sýna drjúgan lit á því
í framkvæmdunum. En hjá þessum mönn
um báðuum náði rýmkun viðskiftanna
aðeins til Bretlands. Það beið annars
manns, núverandi forsætisráðherra Can-
ada, að færa sviðið svo út, að rýmkun-
in næði til allra þjóða innan Bretaveld-
is, og stíga um leið feti framar en áður
hafði verið gert í toll-lækkuninni gagn-
vart hlutaðeigandi eða áminstum þjóð-
um.
t ræðu þeirri er forsætisráðherra Can-
ada hélt á þingi með frumvarpinu um
tollbreytingarnar, mintist hann þess, að
með þeim væri flestum þeim vörum
greidd leið til brezka markaðarins, sem
hér væru til útflutnings, svo sem hveiti,
byggi, nautpeningi, kopar, blýi, við, fiski,
ávöxtum og mörgu fleiru. Fyrir alt það,
sem Canada hefði til útflutnings af hveiti
væri að vísu ekki að ræða um markað
þarna, en fyrir flestar aðrar útflutnings-
vörur áleit hann áreiðanlegan markað
Ekki vita menn með vissu
hvenær norrænir víkingar byrj-
uðu að herja á Bretlandseyj-
ar. Ef til vill hefir það verið
eitthvað þegar á sjöttu öld.
því að þá voru þeir byrjaðir að
herja með ströndum Norðursjó-
ar, og réðust þá Danir (eða
Gautar úr Suður-Svíþjóð), inn í
Frísland. Konungur þeirra er í
annálum nefndur Chóchileik-
us, og er nafnið augsýnilega
mikið afbakað. í Beówúlfs-kviðu
hinni engilsaxnesku, sem lík-
legast er ort á 8. öld, er getið
um þetta í sögunni af Hygelac
konungi Geata (Hugleiki kon-
ungi Gauta?)
f írskum annálum er sagt
frá, að á sjöttu öld hafi eyjan
Eigg, sem er í Suðureyjum (He-
brides), orðið fyrir herhlaupi
og ránum. Og fyrir því sama
urðu íbúar eyjarinnar Tory
(undan írlandi), en ekki vissu
írar hverrar þjóðar þeir voru,
sem þarna herjuðu, en telja
má víst að þetta séu fyrstu
sagnir um norræna víkinga á
þessum slóðum.
Það er kunnugt að írskir ein-
setumenn, sem höfðu sezt að
á Hjaltlandi, urðu að flytja það
an eða flýja á sjöundu öld und-
an norrænum landnámsmönn-
um, er þá voru að setjast þar
að. Fluttu einsetumennirnir þá
til Færeyja, er þá voru óbygð-
ar. Kemur þetta vel heim við
álit færeyska norrænufræð-
Ingsins, dr. Jakobsen, er rann-
sakað hefir staðanöfn á Hjalt-
landi. Segir hann, að ýmislegt
bendi til þess, að þar hafi ver-
ið komin norræn bygð áður en
víkingaöldin hófst, þ. e. fyrir
árið 700.
Þegar Beorhtric var konung-
ur í Wessex á Suðvestur-Eng-
landi (en það var frá 786 til
802), þá hjuggu víkingar frá
Hörðalandi eitt sinn strandhögg
nálægt Dorchester. f júnímán-
uði árið 793 rændu víkingar
Lindisfarne (við Norðursjó),
og árið eftir eyddu víkingar
Pálsklaustri að Jarrow, en eft-
ir það er ekki getið um að nor-
rænir víkingar hafi herjað í
Englandi í 39 ár, eða ekki fyr
en árið 835, en aftur á móti
herjuðu þeir annarstaðar um
Bretlandseyjar, t. d. árið eftir
á Skye í Suðureyjum og Lam-
bay, sem er undan Dyflinni, og
ennfremur í Glannmorganshire
(í Wales).
írski landfræðingurinn Dicuil
ritar árið 825, að írskir ein-
setumenn, sem sezt hafi að í
Færeyjum, hafi um 30 árum
áður (eða um 795), orðið að
flýja þaðan undan norrænum
vfkingum. Árið 798 er fyrst
getið um víkinga á eynni Mön
(milli Englands og írlands), en
þetta ár hjuggu þeir þar strand
högg. Árið 802 rændu víkingar
Iona, og aftur árið 806. En 811
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’a*
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
rændu þeir Munster á írlandU
og 821 er Howth-skagi (nálægt
Dyflinni) og tvær eyjar nálægt
Wexford Haven rændar af vík-
ingum. Vafalaust hefir ekki
komist í annála nema lítill hluti
af því, sem víkingar herjuðu,
því þegar hér er komið, eru
þeir víða orðnir mjög uppi-
vöðslusamir, því í marzmánuði
árið 800 ákveður Karlamagnús
kejsari að hefja öflugri strand-
varnir en áður hafi verið gegn
víkingum, er herja á ríki hans,
og í annálum er getið, að árið
807 hafi víkingar gert strand-
högg við Sligo á Spáni, og herj-
að þar inn í land alt að Ros-
common.
í írskum annálum er þess
getið, að á árunum eftir 830
hafi komið sú flóðalda af vík-
ingum, að þeir hafi gersamlega
umkringt landið. Árið 832 ræna
þeir Armagh (í Norður-írlandi).
Þá er fyrst getið um Turges
(Þorgestur?), er réði fyrir vfk-
ingaflota, er lá á vötnunum
Lough Neagh, Lough Ree og
á Louth. Eru vötn þessi inni í
landj og hefir skipunum verið
haldið þangað upp eftir fljót-
unum, og hjuggu víkingarnir
strandhögg á austurströndinni
alt suður í Meth-héruð. Tveim
árum seinna er þess getið, að
víkingaflotar liggi þá alt í kring
um írland, og að víkingamir
fari herferðir langt inn í land,
svo enginn sé óhultur, en víða
með ströndum fram hafi þeir
gert sér kastala.
Árið 835 hefjast víkingaárás-
irnar aftur á Englandi, svo sem
fyr var frá greint, eftir nær 40
ára frið, og virðist svo sem það
hafi aðallega verið danskir vík-
ingar, er þar voru á ferð. Hóf-
ust árásir þesar að vestan og
sunnan, en brátt færðust árás-
irnar einnig til Austur-Anglíu
og Lindsey (á austurströnd-
inni).
Turges eða Þorgestur sá er
fyr var nefndur, rak árið 841
ábótann af Armagh í útlegð,
en settist sjálfur að í klaustr-
inu. Réði hann þá Norður-fr-
landi og mun hafa fengið mest-
an hluta víkinga þeirra, sem
þá voru við landið, til þess að
játa sér hollustu. Þess er getið,
að kona Þorgests, sem í írsk-
um annálum er nefnd Ota (og
álitið er að sé sama og Auð-
ur) hafi vanhelgað Clonma-
noise-klaustrið, með því að
setjast þar upp á altarið og ef
til vill fremja þar seið. Halda
sumir að Auður þessi sé engin
önnur en Auður djúpúðga, sem
við erum flestir komnir af fs-
lendingar, og að Þorgestur hafi
verið fyrrimaður hennar.
En endalok Þorgests urðu
þau, að írar náðu honum og
drektu þeir honum í einu vatn-
inu (Lough Owel). Það var
844.
Víkingar þeir, er fram að
þessu herjuðu á írland, munu
allir hafa verið norskir. Fyrsta
árás danskra víkinga á landið
er árið 849. Kölluðu frar Dani
Dúbh-gail, sem þýðir svartir út-
lendingar, en Norðmenn köll-
uðu þeir Finn-gail, sem þýðir
hvítir útlendingar. Kunnu þeir
vel að gera greinarmun á Dön-