Heimskringla - 25.04.1945, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 25. APRÍL 1945
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
með kápu Humanitarismans. —
Þessa stefnu mætti nefna heim-
speki sósíalismans (Philosophy
of Socialism). Aðaikjarni þess-
arar stefnu þegar hún til grunns
er rakin felst í því, að benda á
að ennþá sé mikið xanglæti i
heiminum. Lífskjör manna séu
mjög misjöfn. Allir eigi rétt á
því að lifa við sömu lífskjör og
aettu að eiga jafnmikið, engin
meira og engin minna, en hinn.
Það eigi að hjálpa þeim, sem
minni máttar séu. Það eigi að
styrkja þá, sem hafi minna þrek
eða minna vit en hinir, svo þeir
geti orðið aðnjótandi þess sama.
Og það eigi að afstýra öllum yfir-
gangi þeirra sem reyna að nota
almúgan sér að féþúfu.
Þetta er fögur hugsjón. Það
er ekki að furða að margir og
einkum þeir sem minni máttar
voru, vildu fylgja þessari stefnu.
Enda náði hún miklu fylgi; það
fór að bera á henni hér í landi
stuttu eftir síðustu aldamót.
En hvernig átti svo að koma
þessu til leiðar? Fyrsta og aðal
skilyrðið var að skila aftur per-
sónufrelsinu í hendur ríkisins.
Var ekki ríkið almenningur; það
var svo sem ekki verið að fá það
neinnri aðalsstétt í hendur, eða
sérstökum einstaklingum. En
með því eina móti að við vær-
um þjónar ríkisins, og að við
hfðum fyrir ríkið, en ekki að
ríkið væri þjónn vor, eins og nú
átti sér stað, væri þetta fram-
hvæmanlegt. Fólkið átti að
sjálfsögðu að hafa atkvæðisrétt
og kjósa sér stjórnendur. Einn
atti að vera æðstur, hann valdi
svo hóp manna sem væri stjórn-
arráð. Hann úthlutaði þeim
verk', t. d. einn sér um akur-
y^kju og búpening, 'einn um at-
vinnumál, einn um dómsmál,
oinn um húsnæði o. s. frv. Svo
yrði hver einn að skifta verki
sínu í ótal deildir og útnefna
deildarstjóra; svo réðu deildar-
stjórnir vinnufólk hver í sína
deild. Brátt kom það í ljós að
deildarstjórar urðu að semja ótal
reglugerðir svo verk þeirra væri
framkvæmanlegt. Þessar reglu-
gerðir voru, hvað fólk áhrærði,
sama sem lög, sem samin væri á
þingi. Ekki var langt að bíða að
flest öll lög voru þannig samin,
sum með leyfi og vitund aðal
úeildarstjóra stjórnarinnar, en
flest án þess. Nú var stjórnar-
starfið orðið svo umfartgsmikið
°g margbrotið, að hefði átt að
afturkalla og ónýta þessar reglu-
gerðir, hefði alt komist á ringul-
reið og orðið óviðráðanlegt.
Var nú svo komið að almenn-
ingur var algerlega á valdi þess-
ara deildarstjóra. Margar um-
kvartanir fara að heyrast frá'
slmenning og mörgum fanst að
nú væri frelsið orðið af skornum
skamti. En svo voru aðrir sem
voru hræddir við að ef stoðum
vaeri kipt undan þjóðfélagsbygg-
ingunni þá mundi alt hrynja.
^ar því um að gera að ekki
niynduðust of sterk og fjölmenn
samtök, sem vildu afnema þetta
nlt aftur. Var það því gert ólög-
legt að aðrir flokkar væru við-
hrkendir en stjórnarflokkurinn.
Til þess að yrði ekki of mikil
Uiótspyrna og ihávaði gerður út
aí þessu varð því að takmarka
ritfrelsi og málfrelsi.
Til þess að hægt væri að fram-
fylgja þessu, varð því að hafa
feynilögreglu til að vakta að
þessu væri framfylgt. Enn gat
Verið hætta á ferð, fólk gat orðið
svo óánægt að það gerði upp-
reisn, sem leiddi til innanríkis
stríðs, og það umfram alt varð
að varast.
Var því um að gera að vera
viss um að lögregluþjónar og her
fandsins væru húsbónda hollir
°g algerlega á valdi stjórnarinn-
ar- Er hér var komið var auð-
8®tt að ekki þýddi kosningar-
réttur almúgans mikið. Ekki
Var hægt að kjósa neinn,. nema
Sem fylgdi sömu stefnu og til-
^eyrði sama flokki. Enda voru
Hostir stjórnar eða ríkisþjónar
ekki kosniir heldur útnefndir,
varð því stjórnin orðin algert
'einveldi (absolute dictatorship).
Nú fór kápa Humanitarians
ekki að líta eins fallega út í aug-
um fólksins, philosophy of soc-
íalism var orðin að “applied soc
ialism”, og applied socialism er
sá eini sósíalismi sem er starf-
rækjanlegur í nokkru þjóðfélagi.
Brautin sem fólkið hélt að
lægi til framtíðarlandsins fagra,
lá ekki til Utópíu, en tók það til
baka til ástands þess sem for-
feður þess höfðu barist á móti
í miðalda myrkri Evrópu. Nöfnin
höfðu breyst, það voru ekki
kóngar, jarlar, barónar eða lá-
varðar, sem nú réðu lögum og
lofum yfir almenningi, en deild-
arstjórar sem höfðu alls ekki
minni völd.
“Incentive” var nú aftur sofn-
að. Til hvers var það? Ein-
staklingurinn gat ekki lengur
hugsað fyrir sjálfan sig, eða ráð-
stafað sínum gerðum. Það eina
sem eftir var var að reyna að
koma sér í mjúkinn hjá stjórnar-
þjónunum með smjaðri og undir-
ferli. Dofi og vonleysi færðist
yfir sálina, þótt maginn hefði
nóg að nærast á var sálin sí-
svöng. Draumalandið var horf-
ið, og vonin um að komast þang-
að.
Já, en þetta gæti nú aldrei
skeð hér, munu sumir segja.
Einmitt það! Hvað hefir skeð á
Þýzkalandi, Italíu, Spáni, Rúss-
landi, Póllandi, Finnlandi og
mörgum öðrum ríkjum í Ev-
rópu? Er fólk þar á svo miklu
lægra stigi andlega en við í
þessu landi? Höfum við áttað
okkur á því hvert brautin ligg-
ur? Getum við séð það fyr 'en
það er orðið of seint?
Fyrsta stigið er að venja fólk
við að flýja til stjórnarinnar og
biðja um meiri og meiri afskifti
af högum sínum. Meiri og enn
meiri vernd, þangað til það venst
á að láta stjórnarþjóna hugsa
fyrir sig og ráða fram úr sínum.
vandamálum. Þegar þessu stigi
er náð er vandalaust, leikurinn
er á borðinu, applied socialism er
komin til valda. Það sem eftir
er af persónufrelsinu hverfur
eins og síðustu ljósgeislar sólar
við hafsbrúnina.
Það er verið að menta okkur í
þessa átt og það meira en þið
hafið kanske veitt eftirtekt. Þeir
sem hafa lifað hér í meir en
ELIZABETH PRINSESSA
tilvonandi ríkiserfingi á Bretlandi, varð 19 ára 21. apríl. Hún
fór út í sveit með foreldrum sínum á afmælisdaginn. Árnað-
aróskir bárust henni víðsvegar að ekki einungis úr brezka
veldinu, heldur frá fjölda annara þjóðhöfðingja.
Þetta er svo stórt mál að það
væri efni í langan fyrirlestur.
Eg hefi aðeins stiklað á stærstu
steinunum, í von um það gæti
ef til vill vakið spurningu í huga
einhverja um hvert stefnt væri,
og hvað ynnist með því að af-
sala sér meir og meir persónu-
.frelsinu. Er það framtíðar-
drauma landið ykkar að lifa
í því þjóðfélagi þar sem einstakl-
ingurinn verður að fá leyfi
stjórnarþjóna um allar sínar
gerðir? Langar ykkur eftir ap-
plied socialism, hverju öðru
nafni sem hann kynni að nefn-
ast?
Er ekki komið langt fram yfir
dagrenningu? Er ekki komin
tími til að vakna til starfs, og
heimta aftur það frelsi, sem for-
feður okkar börðust fyrir og
unnu að síðustu eftir margar
harmkvalir og þrautir.
Frelsinu sem við tókum í erfð-
ir og okkur var trúað fyrir að
varðveita.
Sumarið er komið. Það færir
okkur endurnýað líf, nýja starfs-
krafta, nýtt fjör, og von um að
fjórðung aldar og hera saman . . . ... ...
einstaklings frelsið eins og það þess. hryil.legt Mdarleikur sem
var þá og eins og það er nú,
munu fljótt átta sig á því.
Við verðum að standa stjórn-
inni skil á öllum okkar athöfn-
um, inntektum og útgjöldum.
Við megum ekki ráða leiguverði
á húsum eða híbýlum, það verða
stjórnarþjónar að gera. Við ráð-
um heldur ekki söluverði á því
háður hefir verið í heiminum nu
á sjötta ár taki enda á þessu
sumri. Von um að slíkt geti
aldrei skeð aftur. Von um að í
framtíðinni verði vitnað til þess
sumars sem Sumarsins góða,
sem batt enda á stríð milli þjóða.
•
Látum oss fagna sumarkom-
unni af heilum huga, og þegar
sem við framleiðum, það verðt. heimsstyrjöld er enduð, og
stjórnarþjónar að gera. Við s°‘ ,nðar sk” _aftur ,land
GAMALÍEL THORLEIF-
SON ÁTTRÆÐUR
minnilega dag. Var því mann-
kvæmt mjög heima hjá honum
.þann dag, og komu menn bæði
frá Mountain og Garðar og ann-
arsstaðar að úr íslenzku bygð-
inni til þess að þakka afmælis-
barninu góða samfylgd á liðnum
árum og árna honum neilla. —
Hópur skyldmenna og vina var
þar einnig kominn frá Grand
Forks.
Rausnarlegar veitingar voru
fram bornar, en auk þess skemtu
menn sér við fjörugar samræð-
ur, söng og ræðuhöld. Sóknar-
presturinn, dr. Haraldur Sigmar,
hafði samkomustjórn með hönd-
um. Ávarpaði hann afmælis-
barnið fögrum og hlýjum orð-
um, þakkaði honum langa og
trygga vináttu og góða samvinnu
um margra ára skeið, kvað hann
nú vera “áttatíu ára ungan”, og
óskaði honum blessunar og
langra lífdaga. Séra Haraldur
stýrði einnig almennum söng.
en frú Sigmar var við hljóðfær-
ið. Var sunginn fjöldi íslenzkra
sönglaga, og voru þau afmælis-
barninu mjög að skapi, því að
hann er, eins og kunnugt er söng-
maður góður, og hefir yndi af
söng og sönglist.
Dr. Richard Beck flutti aðal-
ræðuna fyrir minni hins sí-unga
öldungs, minti á það, hve vei
honum hefði tekist um langan
lífsdag að viðhalda hjá sér “sál-
arlífs sumri”, að sameina það
tvent að meta fortíðina og arf
Síðastliðin fimtudag, þ. 19. hennar, en standa þó föstum fót-
apríl, á sumardaginn fyrsta eftir j um í samtíð sinni og byggja með
góðu og gömlu íslenzku tímatali, | þeim hætti fyrir framtíðina. —
átti merkisbóndinn Gamalíel Þakkaði hann afmælisbarninu
Thorleifsson að Garðár, N. Dak.,
áttræðisafmæli, og var þeirra
tímamóta á löngum og viðburða-
ríkum æfiferli hans minst með
verðugu og virðulegu samkomu-
haldi á heimili hans.
Höfðu börn Gamalíels efnt til
veizlu í tilefni afmælisins til
þess að gefa vinum hans, sem
margir eru, tækifæri til þess að
heilsa upp á hann og samgleðj-
ast með honum þennan eftir-
fyrir trygð hans við íslenzkar
menningarerfðir og áhuga hans
fyrir varðveizlu þeirra og flutti
honum kveðjur og heillaóskir
Þjóðræknisfélagsins og bygða-
fólks í heild sinni.
Gamalíel þakkaði ræðurnar,
góðar gjafir, sem honum höfðu
borist, og veizluhaldið, með
snjallri ræðu, því að hann er
maður prýðilega máli farinn og
kjarnorður vel. Kvað hann það
hafa verið lífsgleðina, er hann
hefði jafnan borið í brjósti, sem
létt hefði sér sporin, og minn-
ingarnar um góða samferða-
menn, lífs og liðna. Sagði hann,
að þessi dagur myndi sér með
öllu ógleymanlegur. Var máli
hans tekið með miklum fögnuði.
Gamalíel Thorleifsson er um
alt hinn merkasti fhaðúr, heil-
steyptur í skapgerð, sjáífstæður
mjög í skoðunum og á ýmsa
lund sérstæður. Hann hefir
komiið mikið við félagsmál í
bygð sinni, og verður sú saga
eigi rakin hér. Hann er maður
rammíslenzkur í anda, enda er
hann víðlesinn í fræðum vorum
og bókmentum, og ann þeim af
heitum og heilum huga; hefir
hann og á reiðum höndum,
hvort sefn er í samtali eða opin-
berum ræðum, mergjaðar og
markvissar tilvitnanir úr forn-
ritum vorum og kvæðum önd-
vegisskálda vorra.
Hið virðulega veizluhald, hin-
ir mörgu, sem heimsóttu afmæl-
isbarnið umræddan dag, gjafirn-
ar og kveðjurnar úr ýmsum átt-
um; alt bar þetta því talandi
vott hver ítök hinn áttræði
merkismaður, en ungi í anda, á í
hugum skyldmenna og fjöl-
margra annara samferðamanna
sinna. Enda var það viðkvæðið
hjá öllum viðstöddum, að þetta
ánægjulega gleðimót myndi
þeim lengi í minni geymast. —
Yfir því hvíldi bjarmi hækkandi
vors, sæmandi hugarbirtu hins
aldurhnigna afmælisbarns, sem
fæddist á sumardaginn fyrsta
heima á íslandi fyrir áttatíu ár-
um síðan. R. Beck
. — Eg giftist honum af því að
eg hélt, að hann væri eins og
grískur guð.
— Reyndist hann ekki vera
það?
— Jú, að vísu, en það var
Bakkus, sem hann líktist.
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
bezta íslenzka fréttablaðið
megum ekki ráða mann 1 vinnu,
vort, þá að fylla flokk allra frels-
ne megum við eða hann ráða iselskandi manna, til að aftur-
kaupinu, það verða stjórnar-,kalla personufreis. vert.
þjónar að gera. Við megrim I Munum eftir þvi að lata ekki
ekki leita atvinnu í öðrum lands- ginnast af slagorðum og fögrum
hluta, nema með leyfi stjórnar- ytri búningi leiðtoga sem eru að
þjóna. Við megum ekki gefa af' reyna að leiða oss inn á brautina
eignum okkar nema segja stjórn- sem liggur til ófrelsis og þræl-
arþjónum frá því, og borga skatt dóms.
af gjöfinni til stjórnarinnar. j Gleðilegt sumar! góðir suma>'
1 vetur dvaldi eg um tíma i gestir, íslenzkar konur og menn.
bæ sem nú er talin “congested
area”. Þar ræður ein stjórnar- Leiðrétting
deild húsakynnum og verustað Eift Qrð hefjr miSprentast í
manna. Þótt þú byggir þér hús sjgari ihelmingi Páskaræðunnar,
þá máttu ekki flytja inn í það til i gem vergur ag leiðréttast. Þar
að lifa þar, nema með leyfi þess-; sten(jur slírifað, að ^þostularnir
arar skrifstofu. Þú mátt heldur haf. fundið gig sammála Kristi,
ekki láta það standa autt. Stjórn-
arskrifstofa þessi ræður því hver
á að lifa í húsinu þínu. Þetta er
ekki hér í bæ ennþá en fólk er að
biðja um þessi hlunnindi. Og
ibæjarstjórrún okkar sér ekki
annað fært en að biðja um það í
nafni fólksins.
Mætti svo lengi telja, en eg má
ekki þreyta ykkur um of. Þetta
er gleðimót, við höfum mæst
hér til að gleðjast yfir sumar-
\ komunni og fagna sumrinu. —
auðvitað gerðu þeir það, en orð-
ið átti að vera “fundu sig sam-
sála Kristi. Orðið kemur fyrst
fyrir í ritum Helga Péturs og
þýðir samband sálnanna, hérver
andi og burtfluttra. H. E. J.
* * *
Lúterska kirkjan í Selkirk
Sunnud. 29. apríl — Sunnu
dagaskóli kl. 11 f. h. íslenzk
messa kl. 7 e. h. Allir boðnir
velkomnir. S. Ólafsson
These beloved symbols remind
us of a courage and faith which
have never wavered.
He is playing a great man’s
part - - surely every one of us
will be proud to do our part, too,
by buying every Victory Bond
we possibly can.
This Advertisement is a Contribution to The 8th Victory Loan by
VIKING FISHERIES LIMITED
WHOLESALE FISH DEALERS
301 Great West Permanent Bldg. Winnipeg, Man.