Heimskringla - 16.04.1947, Blaðsíða 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. APRÍL 1947
HEKLA HEFIR GOSIÐ
23 SINNUM
Yfirlit yfir Heklugos frá 1104
til þessa dags
Sáðasta Árbók Ferðafél. ís-
lands fjallar um Heklugos og
Heklu yfirleitt og er hin fróð-
legasta bók með mörgum mynd-
um. Höfundur er Guðmundur
Kjartansson jarðfræðingur og er
eftirfarandi yfirlit um Heklu-
gos frá því sögur hófust úr Ár-
bókinni.
um megin Færeyja voru víða! nálega fimm hreppa” (Lögm. a.). þeirra byggðust upp aftur síðar.
svartir flakar á sjónum af vikr-j — “Dunur um allt land, sem hjá Steinar á stærð við hús féllu
inni .... ”Úti í Árnessýslu: væri. Öskufall um Borgarfjörð niður mílu vegar frá fjallinu, og
urðu breytingar á hverum. M.a.' og Skaga, svo að fénaður fell af, \ nálægt Skarfanesi á Landi, 15
og hvarvetna þar í milli. Menn j km. frá Heklu, kom niður gló-
fóru til fjallsins, þar sem upp- andi steinn, nokkurra faðma að
varpið var, og heyrðist þeim sem ummáli, og sprakk sundur í
komu upp hverir stórir” hjá
Haukadal, en aðrir hurfu.
Ársgos 1300.
lýsir því allnávæmlega í Heklu- fall var mjög óverulegt nema á
bók sinni og fer þar einkum eft- litlu svæði á öræfunum hið
ir frásögnum og dagbókum næsta gossstöðvunum. »
sjónarvotta, en einnig rannsókn-
um siínum á verksummerkjum' 1913. Aðfaranótt 25. apríl
árið eftir. jVÖknuðu menn víða í Rangár-
Að morgni 2. september var vallasýslu og Árnnessýslu við
Hekla hulin skýjaþykkni. Um þráláta jarðskjálftakippi, sem
í jarðeldasögu Þorvalds Thor-
oddsens er rakin saga Heklugosa
frá því er land byggðist framtil
áíðustu aldamóta. Þar er talinn
21 Heklueldar, en á þessari öld
hefir einn bætst við, 1913, svo
að nú eru þeir orðnir 22. Eru þá
með talin þau gos, sem orðið
hafa skammt frá fjallinu sjálfu.
En því fer fjarri, að heimildir
um Heklugos séu svo áreiðanleg-
ar, að þessi tala sé nákvæm.
Skrá sú, sem hér fer á eftir
um Heklugos er að langmestu
leyti tekin saman eftir Jarðelda
sögunni. En bestu heimildimar
um Hekluelda á 12., 13., og 14.,
öld eru mjög fáorðar, og verða
sumar teknar í heild upp úr Is-
lenzkum annálum.
1104. “Eldsuppkoma hin
fyrsta í Heklufelli” (Annales
regii). “Anno 1106 sandfallsvet-
ur hinn mikli .... Eldsuppkoma
í Heklufjalli fyrsta sinn” (Odd-
verja annáll). Annálana greinir
á um ártalið.
1158. “Eldur annar í Heklu-
felli” (A. regii). Aðrir annálar
geta Hekluelds 1157.
1206. “Eldur hinn þriðji í
Heklufelli” (A. regii).
1222. “Eldur hinn fjórði í
Heklufelli” (A. regii). “Sól rauð”
(Annales Reseniani).
1294. “EJldur hinn fiimti í
Heklufelli með svo miklum
mætti og landskjálfta, að viíða í
Fljótshlíð og Rangárvöllum og
svo fyrir utan Þjórsá sprakk
jörð. Og svo mörg hús féllu af
landskjálftanum, og týndust
menn. Ganga mátti þurrum fæti
yfir Rangá af vikjarfalli. Váða
í lónum og þar sem af kastaði
straumnum, í Þjórsá var svo
þykkt vikurin, að fal ána. Svo
sögðu og kaupmenn, er hingað
komu um sumarið eftir, að þess-
bjargi stóru væri kastað innan mola í fallinu. Öllu þessu fylgdu
1300. “Eldsuppkoma í Heglu' um fjallið. Þeim sýndust fuglar snarpir jarðsjálftakippir, þrum-j kl 9 árdegis heyVðust víða um fundust einnig’í Reykjavík, en
felli með svo miklu afli, að fjall-l fljúga í eldinum, bæði smáir og ur, eldingar og helliskúrir. 1 Rangárvallasýslu og Árnessýslu voru yfirleitt hægir. 1 birtingu
ið rifnaði svo, að sjást mun mega ( stórir, með ýmsum litum. Hugðu byrjun þessa goss telur DaðiJ drunur og undirgangur í austri, sást, að eldur var bominn upp
meðan Island er byggt. 1 þeim menn vera sálir. Hvítasalt svo Halldórsson Litlu-Heklu hafa og fyigdu þvf dálitlar jarðhrær- skamt austur af Heklu, og siðar
eldi léku laus björg stór sem kol 'mikið lá þar umhverfis opnuna,' sprungið í loft upp. Gtosið hélzt • - ............. - •
á afli, svo að af þeirra samkomu að klyfja mátti hesta af og fram í miðjan septembermánuð,
urðu brestir svo stórir, að heyrði brennusteini” (Flateyjar annál- með miklum ofsa og öskufalli
norður um land og víða annars 1 ar). — Þorvaldur Thoroddsen framan af, en dró heldur úr, er
staðar. Þaðan fló vikur svo mik-í taldi sennilegt, að Þjórsárdalur'á leið. Eldurinn kom upp
ill á bæinn í Næfurholt, að hefði eyðst í þessu gosi.
brann þak af húsum. Vindur var|
af landsuðri, sá er bar norður! 1389—90 “Eldsuppkoma
svo miklum j
I mörgum stöðum í fjallinu, en var
' einna stöðugastur hæst á því. 14
í gígar sáust gjósa samtímis.
1725. 2. aprtíl sást gjósa upp
yfir landið sand svo þykkvan, Heklufelli með
“að myrkt var norðan lands undrum, að dunur og brestir
milli Vatnsskarðs og Öxarfjarð- 'heyrði um allt land. Tók af tvo eldur í Heklu og beggja vegna
arheiðar. Slíkt var þetta myrkur bæi, Skarð og Tjaldastaði”. við hana, alls á 9—11 stöðum.
”að enginn maður vissi hvort “. • . • eyddust Skarð og Tjalda-j
var nótt eður dagur úti né inni, staðir af bruna. Var svo mikið 1728. Sást eldur í hraunun-
meðan niður rigndi sandinum á vikrakast, að hest sló til bana. um vestur af Heklu, en aðeins
jörðina, og huldi svo alla jörð- Öskufall svo mikið, að margur þrjá daga.
ina af sandinum. Annan dag eft- fénaður dó af. Færði sig rásin j
ir fauk svo sandurinn, að menn | eldsuppkomunnar úr sjálfu Stórgosið 1766.
sáu trautt leið sína í sumum fjallinu og í skógana litlu fyrirj 1766. Að morgni 5. apríl
stöðum. Þessa tvo daga þorðu ofan Skarð og kom þar upp svo hófst stórgos í Heklu og stóð
eigi á sjó róa fyrir1 miklum býsnum, að þar urðu með litlum hvíldum fram í apríl-
1 eftir tvö fjöll og gjá í milli. Kom mánuð 1768. Um þetta gos eru
upp eldurinn á fyrra ári, en j til allnábvæmar skýrslur, skrif-
slokknaði í þessu. Urðu þar í aðar af sjónarvottum, og er þar
ingar. í sama bili sló blásvörtum um daginn sást annar eldur
myrkva á austurloftið. En þrátt nokkru norðar og austar. Aðrar
rofaði til aftur, og var þá ekki gosstöðvarnar voru undir —
um að villast hvað var á seyði. Mundafelli, hinar á Lambafit.
a Hekla sást nú öll og gaus eldi Mundafellseldurinn mun hafa
hátt á loft í tveimur stöðum. komið upp fyrr, og stóð hann
Annað gosið kom upp ofarlega aðeins fáeina daga. En á Lamba-
í vestanverðu fjallinu, og fit gaus fram í miðjan maiímán-
streymdi þaðan eldflóð ofan uð. Þetta voru smágos eins og
hlíðina, en hitt stóð upp úr há- næsta Heklugos á undan. Frá
fjallinu, og lagði þaðan svartan báðum eldstöðvunum að saman-
mökk til austurs og suðausturs. lögðu rann öllu minna hraun en
Þenna dag gerði ákaft öskufall 1878, og öskufall mun ha£a ver-
austur í Skaftártungu og Sáðu, ið svipað. Hið eina verulega tjón
svo að þar varð svarta-myrkur af völdum þessa síðasta Heklu-
um hádegið. Þá kom einnig goss var, að áningarstaðinn góða,
hlaup í Ytri-Rangá og vöxtur í Lambafit við Helliskvísl, tók af
Markarfljót — Fram undir lok með öllu. —Mbl. 30. marz.
nóvemibermánuðar gaus Hekla í -------------—
menn
myrkri” (Lögmanns annáll).
Gos þetta hófst 10. júlí og stóð
því nær 12 mánuði. — Því
fylgdu landskjálftar á Suður-
landi, og féll í þeim bærinn, í
Skarði hinu eystra. Af öskufall-
inu hlaust hallæri og manndauði
norðan lands. — Sigurður Þór- miklu lakari
arinsson hefir komist að þeirri Hekluelda
niðurstöðu af öskulagarannsókn-
um sínum, að í þessum Heklu-
eldi hafi gosið hvítum vikri og
nándir hverar og heit vötn” i rakin saga þess frá upphafi til
(Flat. a., 1390). j enda. En hér skal aðeins drepið
Hér þrýtur hina gömlu annála á fátt eitt. — Nóttina áður en
og um næstu tvær aldir eru ' gosið byrjaði fundu menn snarpa
heimildir um1 jarðskjálftakippi, og litlu síðar
'hófst mjór, svartur gosmökkur
hátt í loft upp úr fjallinu og
1434. Um þessar mundir er lagði til norðvesturs. Tók þá að
getið Heklugoss, er eytt hafi 18 rigna vikri og ösku um næstu
þá hafi myndast “efra ljósa lag-j bæi á einum morgni, meðai sveitir. T. d. kom niður vikur-
flikki, sem var 2 m. að ummáli,
'í 15 km. fjarlægð frá Heklu, og
slífellu, og lagði öskumökkinn í Svipir samtíðarmanna:
ýmsar áttir eftir vindstöðu, en, CROMYKO
til allra heilla mest inn og aust-1 _______
ur yfir óbyggðir. Austurjöklarn-j Klukkan 17 45 daginn fyrir
ir urðu svartir af ösku, og stór- páskana 1946; barði Carl Ham-
spjöll urðu á afréttum Rangvell- brQ hinum tuttugu og sex ár3
inga og Landmanna. Oskumökk- gamla forsetaflwmri þjóðabanda-
urinn sast oft greinilega ur ^ f síðasta sinn_
Reykjavík. 9. nóv. var hann
hærri en nokkru sinni öðru í
þessu gosi og náði þá 4370 m.
af Heklutindi samkvæmt
Fulltrúar þrjátíu og fjögurra
ríkja muldruðu eitthvað í barm
sinn, sem átti að merkja já og
amen.
arnes. En hér mun eitthvað mál-
ið”, sem rekja má í jarðvegi jiþeirra Skarð eystra Og Dagverð-
víða um Norðurland, Miðhál-
lendið og uppsveitir Rangár-
vallasýslu og Ámessýslu, en fer
um blandið, því að Skarð varðj'í 22 km. fjarlægð steinn, sem vó
undir hraunflóði 1389—90 ogjl-75 kg. Öskufallið eyddi 5.bæi
þykknandi og verður að sama hefir þar verið óbyggilegt síðan. i Landsveit og nokkra í uppsveit-
skapi stórgervara í átt til Heklu.
Rannsóknir Sigurðar leiða enn
fremur í ljós, að í þessu vikur-
falli eyddist byggð í Þjórsádal
og víðar í uppsveitum Árnes-
sýlu.
(Sjá áður). — Aðrar heimildir.um Árnessýslu. Mikil spjöll
upp di nciuuimui adum.vccim amen Qamla þjóðabandalagið
mælingu Björns GunnlaugssOn- tók síðustu andkofin og lognað.
ar. Eldstraumar sáust belja í ^ út af> en fyrttu Kfshljóðin
Ibreytilegum rásum ofan vestur- heyrðust j hinum nyfæddu Sam.
brekku Heklu, en fyrir neðan einuðu þjóðum. Hvert varð bana-
þandist hraunhafið út og mjak-
mein hins gamla bandalags?
telja gos þetta hafa orðið 1439 urðu á afréttum Rangæinga. unum. 14. nóvember hafði
aði afram í stefnu á (Gamla-) Líklega trúin á þaðj að mein.
Næfurholt. 23. sept. flyði folkið semdir heimsins mundu læknast
bæinn og flutti burt með sér af sjálfu sér á meðan læknirinn
fénaðinn og alt lauslegt úr hús- fékk gér væran blund_ Ekki er
og enn aðrar 1440.
1510 25. júlí hófst Heklugos
Hlaup kom í Ytri-Rangá, og
bæði hún og Þjórsá báru kynst-
ur af vikri til sjávar. Pám dög-
Dunur um allt landið
1341. “Kom upp eldur í
Heklufelli með óári og öskufalli,
og eyddust margar byggðir.
Myrkur svo mikið um daga sem
um nætur á vetur” (A. regii). —
“Tók askan í ökla undir Eyja- °g enn aðrir meiddust.
fjöllum” (Skálholts annálar). —
“ . . . . sauðfé og nautfénaður dó
mest um Rangárvöllu, og eyddi
með landskjálfta og ægilegu: um eftir að gosið hófst, rann
grótkasti um Landsveit, Rang- j hraunflóð til suðvesturs frá
| árvelli, Holt og langt út í Árnes-! Heklu í stefnu á Geldingafell.
sýslu. Steinar komu niður á
Vörðufelli á Skeiðum, og einn
drap mann úti í Skagholti, 45
| km. frá Heklu. Annar maður
dauðrotaðist austur í Landsveit*,
1554.
Síðar hefir það hraun stækkað
að miklum mun og önnur kvísl
þess runnið fram austur. Þá má
enn fremur telja fullvíst, að í
þessu gosi — sennilega eftir
miðjan september 1766 — hafi
runnið bæði
ennþá hægt að ásaka Sameinuðu
hraunið umkringt Melfell og tok þjóðirnar fyrir neina slíka of.
nú að troðast fram um gil bæjar- tpú ■ nátturulækningum. 4
lækjarins sunnan við túnið í engku heitir stofnunin UNO _
Næfurholti. 19. nóv. var það United Nationg Qrganization -
komið fram úr gilkjaftinum nið- Gárungarnir hafa stundum
ur á jafnslettu, mjög nálægt þvi, breytt því f n _ NO _ United
sem Það endar nu, en hefir þó Nq sameinaðir _ nei! j UNO
síðar mjakast örlitlu lengra. Um ,ásaka menn hver aðra um lævíg_
þessar mundir var Næfurholts- legarj heimsvaldasinnaðar fyrir.
bærinn rifmn og hefir aldrei slið- ætlani slá hnefanum f borðiðj
an verið bygður upp aftur a lþjóta upp úr sætum sínum
sama stað. 1 novemberlok la
Hringlandahraun! eldurlnn niSri þrjá daga. En hurðum. Maat á ferSinni
1 lok maimínaðar kom og hraunið austur af Hekluöxi; aUan desembermánuð gaus eldi t AndreJ Gl'°m'
hinni innri. — Ofsi gossins var,og osku { fjallinU; stundum á- 7
upp eldur skammt frá Heklu og hinni innri.
er rússneskt orð og
stóð sex vikur. Öskufall var ekki; feikilegur fyrstu vikurnar, og| kaft> en hægði á milli Eftir ara.
merkir þruma.
brrlev COHTEST
/3& CAsff
Yiosffo

See 'c/euSo
Agricultural
Representative
or Elevator Operator
for Details and Entry Forms
pfi/Z£Si

Sponsored by
Brewing & Malting Industries
of Canada
til skaða, en snarpir og tíðir jarð-
skjálftar.
1578. Lítið Heklugos í nóv-
embermánuði. Bæir hrundu af
jarðskjálfta úti í Ölfusi.
1597. 3. janúar kom upp eld-
ur í Heklu með miklum ofsa og
stóð fram í marzmánuð, en rauk
enn úr fjallinu í júlí. Hekla
sýndist öll í báli, og töldu menn
18 eldstróka upp úr henni. Aska
féll um mestan hluta landsins.
Snarpir jarðskjálftakippir fund-
ust í Skálholti í byrjun gossins,
og um vorið hrundu bæir af
jarðskjálfta í ölfusi.
1619. Um sumarið kom upp
eldur í Heklu með skaðræðis
öskufalli, og fylgdi því myrkur
norðan lands. 1 Bárðardal og
sáu menn allt að 18 eldstólpa í
einu upp úr fjallinu. Síðan dró
heldur úr gosinu, og urðu jafn-
vel alger hlé dögum saman. 27.
apríl mældist gosmökkurinn 5
km. hár, en varð oft hærri. Aska
féll því nær um land allt, og í
nærsveitum Heklu hrundu bæir
af jarðskjálftum. 4— Árið eftir,
1767, lá eldurinn niðri allan
febrúarmánuð og fram yfir miðj-
an marz. Þá gaus hann upp aftur
í norðanverðu fjallinu með meiri
ofsa en nokkru sinni áður. Fylgdi
því ógurlegur hávaði og var um
hríð að sjá sem allt fjallið stæði
í ljósum loga. Síðar, um vorið
og framan af sumri, urðu gos-
hrinurnar skaplegri og hlé á
milli. — Frá ágústlokum og
fram í marzmánuð veturinn eft-
ir, 1768, mátti heita hlé á gos-
um, en rauk þó úr fjallinu öðru
mótin sást oft illa til Heklu fyr-
ir þykkviðri,. en hún virtist gjósa
víðar varð að hætta slætti í viku. | hvoru. 1 marz og apníl sást Hekla
Aska barst allt til Færeyja og
Noregs.
Gromyko fæddist fyrir þrjátiíu
og niíu árum síðan í hvítrússn-
með mjög stuttum hvíldum fram eskum smábæ Hann var ekki
til 20. marz 1846. öskufall varð nema níu ára þegar byltin in
mest í Landsveit og Hreppum, braust út en prótetarfskt ætt.
en askan barst einmg norður erni> námsgáfur) iðni og astund.
um ian* Reykjavik for ekki un ðu hann að sérl óðu
með óllu varhluta af henni. Eld- hráefni til þess að vinna úr
fl°ð steyptust enn oðru hvoru fyrsta flokks‘ marxískta vöru.
ofan ur Heklu og bættust í Gromyko gerði Marx að sér.
hraunhafið fyrir neðan. En það grein ginni og lærði aUt eftir
var þa, mjOg tekið að storkna og um þann mikla spámann og varð
ihætt að breiðast ut. Jarðskjálfta- kennari á hagvísindum. Á fyrstu
kippir fundust nokkrum sinn- árunum eftir byltinguna var
um i nærsveitunum. 1 lok marz- mikið upp úr þv£ lagt að skapa
manaðar dro mjög ur.gosinu. 10. nýja manntegund> “Sovétmann-
apitil sast eldur í fjallinu Siðasta sem átti að vera marxist_
sinn, og má heita að þá væri í#k andstæða hins robespíerrska
gosinu lokið. Um vorið og sum- draums um dyggðamanninn.
arið eftir lagði þó mikla hvíta (“,Sovetmaðurinn.. var> eins og
gufu upp úr gígum Heklu, eink- nafnið ^ndir til, stimplaður
um fremra stora gígnum, og við með allt Mf hans
og við rauk þar upp öskubland- hafði aðeins einn tn að
inn mökkur. Hvita gufan sast
enn gjósa “reyk um daga og'öðru hvoru neðan ur sveitum ®g
1636. Hekla tók að gjósa 8.
maí og var að allt sumarið. Eld-
urinn kom upp í mörgum stöð- Heklu
um. Öskufall olli grasbresti og
fjárfelli.
eldi um nætur”. Loks í maímán-
uði var gosinu slotað að fullu,
en í lok hans fundust þó enn
jarðskjálftakippir í nágrenni
fram í janúarmánuð 1847.
Síðasta stórgosið í Heklu 1845
Lítið gos 1878
möglunarlaust, vel og trúlega.
Það er vafiasamt, að nokkur
Rússi sé ljósara dæmi um sovét-
. , manninn en einmitt Andrej
1878. 27. februar, nálægt Gromyko.
nóni kcm upp eldur þar, Sem
nu heitir Nyjahraun, milh , ,. ., . ’ f;* ,
, ,. , ir i diplomataskolann x Kreml,
_,,, . , Krakatinds og Krokagiljaoldu. . . . ,,,,, ....
1845. Siðasta gos, sem upp V, ,, , _ vissi hann næsta ktið um verold-
, , , . , , , , . , ,fH,Gosið stoð fram í máimianuð og . , ' , , . _
1693. 13. februar hófst eitt hefir komið í Heklu sjalfn, hofst gást stundum úr Revk' -k ma utan landamerkja Sovet og
„A_ hefur Mklega ekki kært sig um
hið ægilegasta Heklugos, sem,2. september 1845 eftir algera Þetta yar Mtið Heklugos sér —“t
~ TT-1-1 ® . 6, að vita neitt. Sovet
sögur fara af. Gaus fyrst upp
ösku mökkur með braki og brest-
um og óskaplegri grjót- og vik-
urhríð um Landsveit, Þjórsárdal,
ofanverða Hreppa og Biskups-
hvíld allra Heklueldstöðva í 77
ár. Héldu menn þá í nærsveit
var í hans
augum lokaáfangi menningar-
staklega meinlaust. í byrjun þess i
tt , , * , , . * igengu að vísu jarðskjálftar um
um Heklu, að hun væn með ollu|alt Suðvesturland, en ollu litlu innar a vegferð mannkynsins.
kulnuð og gysi ekki framar. Gos j eða engu tjóni. Einnig breiddist Eftir eins árs nám í utanríkis-
þetta stóð sjö mánuði, en var þó hraunið (Nýjahraun) um all- ferðum Sovétstjórnarinnar var
tungur. Eyddust þegar 18 bæir eitt af hinum minni og mein-^stórt svæði, en eingöngu gróð-' hann sendur til Washington og
þessum sveitum, en flestir lausari Heklugosum. Sohythe ursnautt og ónýtt land. Ösku- gerður sendiráðsritari. Þá leit