Lögberg - 07.11.1918, Qupperneq 6

LöGBERG, FIMTUDAGINN 7. NÓVEMBER 1918
6
f
Sæmdarmenn.
Sæindarraaður er hin fegursta rnynd mann-
lífsins. Sæmd er betri en auður, og aflar eigi
öfundsýki. Sæmdarmenn eru eigi einungis með-
vitund mannfélagsins, heldur og afl þess; því það
eru kraftar siðferðisins, sem stjórna heiminum.
Einnig í hernaði, sagði Napoleon mikli, er meira
komið undir siðferðislegum kostum en líkamlegum
Afl og mentun þjóðanna inyndast af því hvemig
■hinir einstöku eru að sér gjörðir. Á hinum réttvísu
metaskálum náttúrunnar vega mennirnir og þjóð-
irnar eins og þær eru þungar til, og eigi meira, og
framfarir þjóðanna fara eftir ásigkomulagi þeirra
eins og verkunin eftir örsökinni. Þó hæfileikar séu
eigi miklir, né mentun, né eigur, þá geta menn orð-
ið til mikils góðs, ef skaplyndið er heiðarlegt. Hinn
enski maður Grariville Sharp sýndi ljóslega, hve
miklu stöðuglyndur sæmdarmaður getur orkað.
Hann var fátækur piltur í biíð léreftasölurnanns
þegar hann tókst á hendur að frelsa þræla í Eng-
iandi og afnema þrælásölu. Hann frelsaði marga
þræla, sem iíla var farið með. Einhverju sinni
stefndi eigandi þrælsins honum og varð það tilefni
þess, að hann las öll ensk lög þrælahaldi viðvíkj-
andi, og gat sannfært lagamenn um, að þrælasala
væri eigi leyfð í enskum lögum. Mannást og göf-
uglyndi knúði hann áfram í þessu mikla veriri
Franklín eignar það eigi gáfum sínum eða
mælsku, hve heppinn hann var, heldur ráðvendni
sinni. “Það var ráðvændni mín”, segir hann, “sem
gjörði mig svo milkils megnugan. Eg var engin
málsnildarmaður, mig vantaði oft orð, og þó bar
eg oftast sigur úr býtum.” Sannleiksóst, ráð-
vendni og góðsemi eru einkenni sæmdai mannsins.
Sá sem hefir kosti þessa og óbifanlegan vilja, hefir
þann kraft, sem ekki verður móti staðið. Hann
hefir kraft til að gjöra hið góða, kraft til að veita
raótstöðu hinu illa og kraft til að yfirbuga erfið-
leika og þrautir. Þegar Stefán Kolonno féll í
hendur féndum sínum, og þeir spurðu hann í skopi
hvar vígi hans væri nú, þá benti hann á hjarta sitt
og sagði: “Það er hérna.” 1 mótlætinu er ráð-
vendni og trú hið eina athvarf og hinn eini styrkur
Saga krisniboðanna er auðug af slíkum dæmum.
Vér skulum minnast á einn hinn helzta þeirra.
Franz Xaver var af góðum ættum á Frakk-
landi; ihonum stóðu opin öjl þau gæði, sem heimur
þessi hefir að bjóða, en hann sýndi, að það er ann-
að æðra takmark til í heiminum en upphefð og auð-
ur. Hann var sannur heiðurmaður, hraustur, göf-
uglyndur, fús til að hlöýða sjálfur og fær um að
skipa öðrum, þolinmóður og einbeittur.
Þegar hann vrar tvítugur að aldri vann hann
fyrir sér ineð því að kenna heimspeki við háskól-
ann í París. Þar gjörðist hann vinur og félagi
Ijoyola. En er Jóhann 3. Portúgals konungur vildi
innleiða kristna trú í löndum þeim, er hann eignaði
sér á Indlandi, var Xaver til þess kjörinn, að boða
trúna. Hann lét gjöra við hina fornu hempu sína
og lagði af stað á skipi til Indlands, og hafði ekkert
með sér annað en bænabók sína. Á leiðinni kaus
hann að sofa á þiljum uppi og hafði kaðla undir
höfði sér, hjálpaði hann skipverjum í öllum grein-
um, skemti þeim og stundaði þá, er sjúkir voru.
Þegar hann kom til Góa, hræddist hann spillingu
mannanna, eigi síður nýlendumanna en sjálfra
landsmanna; því nýlendumenn höfðu innleitt lesti
mentunarmnar, en eigi hennar kosti, og landsmenn
voru fúsir að breyta eftir hinum verri dæmum.
þegar hann gekk um stræti borgarinnar, hringdi
hann bjöllu sinni og bað menn senda sér börn til
fræðslu. Á stuttum tíma hafði hann safnað f jölda
lærisveina, kendi liann þeim daglega, en vitjaði
einnig daglega sjúkra, líkþrárra og allra þeirra, er
í nauðum voru staddir, til að veita þeim lið og
huggun. Ekkert mannlegt kvein náði eyra hans
án þess hann reyndi að líkna. Þegar hann heyrði
að perlufiskarar í Manor væru mjög bágstaddir,
fór hann þangað til að líkna. Hann skírði þá og
fræddi, en til fræðslunnar varð hann að hafa túlk.
Hin áhrifamesta kenning hans var hjálp sú, sem
hann veitti öllum nauðstöddum. Hann fór þorp úr
þorpi og borg úr borg, og kendi. Hann lét snúa
boðorðunum, trúarjátningunni og hinni drottinlegu
bæn á tungu þarlendra manna, lærði þetta utan að
kendi það börnunum, en lét þau aftur kenna for-
eldrum þeirra. Á Komorín setti hann 30 kennend-
ur ;þeir kendu í litlum kofum, er voru auðkendir
með krossi. Þaðan fór hann til Travancore, kendi
þar unz hann var orðinn hás, og skírði unz hann
var orðinn aflvana. Hið hreina líferni hans og ó-
umræðilegi áhugi hafði mestu áhrif á alla. Hrifinn
af þeirri hugsun, að uppskeran væri mikil, en verk-
mennirnir fáir, sigldi Xaver síðan til Malakka og
Japan. Þar voru þjóðir, sem mæltu á enn aðrar
tungur. Þar gat hann ekki gjört annað en að gráta
með grátendum og biðja fyrir þeim, sem liðu, vætti
hann hempuermar sínar og vatt úr þeim nokkra
dropa, er hann skírði þá deyjandi. Hann óttaðist
ekkert, en vónaði alt; hin sterka trú hélt þessum
mikla sannleiksvotti við. Hannsagði: “Hvernig
sem dauðinn bíður mín, er eg fús að líða og deyja
þúsund sinnum, til þess að frelsa eina sálu.” Hann
leið hungur og þorsta; hann var í hættum og nauð-
um, en hann hélt áfram kærleiksverki sínu, hann
hvíldist ekki hann þreyttist ekki. Eftir hvíldar-
lausa áreynslu í 11 ár várð þessi mikli og góði mað-
nr sjúkur á leið tii Kínalands, og dó á eyjunni
Sanchían (1552). Ágætari og hreinni hetja hefir
aldrei gengið á þessari jörð.
Það er gott að setja sér hátt mark í lífinu, þó
menn ekki geti náð því að öllu leyti. ‘ ‘ Sá æskumað-
ur”, segir Disraeli, “sem ekki lítur upp, lítur nið-
ur, og sá andi, sem ekki reynir að fljúga, lendir við
það að skríða. ’ ’ Sá sem setur sér hátt mark, nær
ætíð hærra en hann var, en til að ná takmarkinu er
ekkert áreiðanlegra en vaninn. Gjörðu hóf á nautn
áfengra drykkja að vana, og ofdrjrkkjan mun verða
hötuð;gjörðu sparsemi að vana, og eyðslusemi
mun verða þér viðbjóðsleg. Þessvegna er það
nauðsynlegt, að breyta aldrei af góðum vana, vér
erum ætíð veikastir í þeim greinum, þar sem vér
höfum gefið oss taum, og það varir lengi áður en
meginreglur þær verði eins fastar hjá oss, er vér
höfum vikið frá einhverntíma, eins og hinar er vér
aldrei víkjum frá. Yér vitum eigi hve sterkur van-
inn er, fyrr en vér þurfum að líta af honum. Það
sem vér gjörum oft verður oss létt. Hinir minni
viðburðir lífsins virðast eigi meiri en snjókorn,
sem fellur á jörðina án þess að neitt heyrist; en
snjókornin mynda hengjuna, og hengjan getur orð-
ið að snjóflóði.
Sá sem fann upp vél til þess að kemba viðar-
ull hét He ilmann og var fæddur í Mulhaus á Frakk
landi. 1 mörg ár hafði hann hugsað um vél þessa;
en verðlaunum var heitið hverjum þeim, sem findi
upp slíka vél. Heilmann gekst ekki fyrir launum
þessum, því að sá sem æ lítur til launa, gjörir al-
drei neitt sem mikið er í varið; honum gekk það
eitt til að verða að notum. Hann átti all-mikið fé
og varði því öllu til að gjöra tilraunir. Loks var
hann orðinn félaus, án þess honum yrði nokkuð á-
gengt með vélina. Um þessar mundir dó kona
hans, og vissi hún eigi annað, en að hún skildi
mann sinn eftir í eymd og volæði. Fór hann þá til
Englands og hafðist þar við um hríð, og gjörði enn
árangurlausar tilraunir, og lá honum þá við að ör-
vænta. Fór hann þá aftur til Frakklands til að
heimsækja börn sín. Eitthvert kveld sat hann við
ofninn og var að hugsa um hin þungu kjör sín;
varð honum þá litið á dætur sínar, sem voru að
greiða hið langa hár sitt, og skiftu því niður úr
með fingrunum. Datt honum þá alt í einu í hug
að laga vél sína eftir þessu, kemba lengstu hárin
út, en kasta hinum styttri aftur. Lagaði hann vél
sína eftir þessu, og má svo að orði kveða, að hún
hafi eigi að eins manna hendur, heldur og manna
vit. Fyrir vél þessa varð viðar ullarlagður sá, sem
keyptur var fyrir hálfan dal, 2 þúsund ríkisdala
virði. Þegar vélin var fundin upp, voru honum
gefnir 450,000 ríkisdalir fyrir hana. Þannig varð
hann stórauðugur á stuttum tíma, en hann dó litlu
síðar, og einnig sonur hans, er ásamt líonum hafði
farið alls á mis. En heiður þeirra varir.
Ljósast getum vér þekt menn af því, hvernig
þeir haga sér við aðra. Mildi í umgengni hefir hin
kyrlátu áhrif ljóssins, er gefur öllu lit; hún er
miklu máttugri en háreysti og ofstopi. Vinsamlegt.
orð má tala og vinsamlegt verk má gjöra, svo að
það verði mikilsvirði, en einnig svo, að það verði
lítilsvirði. Miklir menn hafa aldrei verið dramb-
samir. Þegar lendur maður ungur í Edinborg á
Skotlandi lagði skáldinu Robert Burns til lýta, að
hann gaf sig á tal við bónda út á götu, svaraði
Burns: “Þú ert óvitur, það var eigi treyjan og
sauðskinnshúfan, eða röndóttu sokkarnir, sem eg
talaði við, það var maðurinn, sem var í því, hann
er eins mikils vorður og við báðir, hvern dag sem
er.”
Vilhjálmur og Karl Grant voru synir bónda
nokkurs í Ameríku; bóndi þessi misti aleigu sína
af vatnagangi. Héldu þá synir hans suður með
ánni Irwell, og er þeir komu á hæð nokkra og vissu
eigi hvert halda skyldi, settu þeir kníf í jörð niður
og réðu það að halda í þá átt sem knífurinn dytti.
Héldu þeir síðan áfram, og náðu þorpinu Rams-
botham, þar skamt frá. Komu þeir sér í vinnu á
verksmiðju, og með ráð\rendni og kostgæfni urðu
þeir svo fjáðir að þeir keyptu sér sjálfir verk-
smiðu, og urðu öðrum til mikils gagns. Þeir reistu
kirkjur og skóla og studdu verkmenn í öllum grein-
um. Kaupmaður nokkur, er öfundaði þá, samdi
um þá níðrit. En er Vilhjálmur las ritið, sagði
hann að eins: “Hann iðrast þess síðar.” Litlu síð-
ar komst kaupmaður þessi í féþrot, og var sviftur
atvinnu, nema hann fengið þá bræður Grant til að
ganga í veð fyrir sig. Kaumanni þótti það vera
þungir kostir, en neyðin gjörði, að hann varð þó
að freista. Fer hann til þeirra bræðra, og sýnir
þeim bréfið, sem þeir áttu að skrifa á. “ Þér skrif-
uðuð níðrit um okkur bræður”, sagði Vilhjálmur.
Skrifaði hann síðan nafn sitt tafarlaust og mælti
síðan: “Eg sagði það, að þér mmynduð yðrast
þess, að þér mynduð þekkja okkur betur og iðrast
þess að hafa reynt að gjöra okkur skaða.” Gaf
hann síðan kaupmanni peninga, er hann vissi, að
hann var allslaus sem stóð.
Sannur heiðursmaður hefir næma sómatilfinn-
ingu, jáyrði ;hans er áreiðanlegt og hann hefir hug
á að segja nei. Ráðherra nokkur bauð hertoganum
af Wellington 900,000 ríkisdali til að segja sér
leyndarmál. “Getið þér þá þagað yfir leyndar-
máli?” mælti Wellington. “Já”, svaraði ráðherr-
ann, “sannarlegag et eg það.” “Það get eg líka,”
segir Wellington og hneigir sig um leið og hann
fer.
Sannir heiðunnenn meta auðuga jafnt og fá-
tæka. Þegar kólera geysaði í Vínarborg, var
Franz, Austurríkis keisari, oft á gangi til að líta
eftir. Einhverju sinni sá liann lík fátæks manns
borið til grafar, og fylgdi því enginn; mælti hann
þá: “Enginn minna fátæku þegna skal til grafar
borinn, án þessa síðasta viðingar merkis.” Fylgdi
hann líkfylgdinni út í kirkjugarð, og stóð berhöfð-
aður meðan líkið var ausið moldu.
Sannarlegt hugrekki og mildi eru jafnan sam-
fara. Hinn enski hersliöfðingi Karl Napier var
hertekinn í Korunna, særður mjög, og vissu vinir
hans á Englandi eigi, hvort hann væri lífs eða
liðinn. Skip va rsent gagngjört til að vitja um
hann. Clovet barón tók á móti sendimanni, og
sagði hinum frakkneska herforingja Ney frá komu
hans. “Láttu bandingjann sjá vini sína,” mælti
Ney “og segðu þeim, að það sé vel farið með
hann.” Clovet beið við og Ney spurði brosandi,
hvað hann vildi meira. “Hann á gamla móður,
sem er blind og ekkja.” “Er svo, láttu hann þá
fara sjálfan og segja henni að hann lifi.” Napoleon
hafði bannað að sleppa nokkrum bandingja, og gat
Ney því búist við reiði hans, en hann lét sér nægja
sem komið var.
Fuller lýsir sönnum lieiðursmanni, er hann
lýsir hinum mikla sjóliðsforingja Franz Drake:
‘ ‘ Hann er hreinn í líferni sínu, réttvís í verkum sín
um, trúr í orðum sínum, vægur við undirmenn og
liataði ekkert nema sljóleika; hann fól aldrei öðr-
um það sem áríðandi var, hann fyrirleit hættu og
var sjálfur hvervetna þar sem hugrekki, dugnað
og ástundan þurfti við að hafa.”
KappKlaup við úlfa.
Það var kvökl eitt um miðjan vetur í Rúss-
landi, veðrið var gott, en knédjúpur snjór lá yfir
öllu, — að barón nokkur rússneskur lagði af stað
frá smábæ einum, sem Robrin heitir, ásamt konu
sinni, barni og þjóni sínum, sem Eiríkur hét.
Það var engin járnbraut til þess að fara á, og
ekki heldur spprvagn, varð hann að aka á sleða
sem fjórir fallegir hestar gengu fyrir.
Gestgjafinn í þorpinu er baróninn hafði verið
hjá gjörði sitt ítrasta til að fá hann til að hætta við
að fara um kveldið, benti honum á, að dagur væri
að kveldi kominn, leiðin löng til Bolisov, sem var
næsti áfangastaður, færðin væri slæm og í gegnum
þykkan eyðiskóg að fara, og væri það mjög hættu-
legt sökum villudýra, sérstaklega að næturlagi.
En ekkert dugði, baróninn var ákveðinn í að
fara, svo hestarnir voru spentir fyrir sleðann.
Ferðafólkið hagræddi sér í sleðanum og breiddi
vel' að sér með loðfeldum. Eiríkur settist í öku-
mannssætið, sló í hestana og þeir þutu á stað út í
myrkrið og snjóinn.
Áfram héldu hestarnir, frísandi. Á'ymsar
liliðar hallaðist sleðinn og snjórinn þyrflaðist
framan í ferðafólkið af fartinni.
Þau höfðu haldið þannig áfram í meira en
klukkutíma, og ekkert hafði borið til tíðinda, þegar
að barónsfrúin alt í einu kallar upp og segir:
‘ ‘ Hvað var þetta ? ’ ’
Ferðafólkið stansaði ofurlitla stund og hlust-
aði. tJr fjarlægð kom ámátlegt hljóð, og barst til
eyrna ferðafólksins, í gegn um þögula nóttina. Og i
hljóðið eða ýlfur þetta varð ekki misskilið. Ferða-
fólkið skildi það, og hestarnir þektu það, því þeir
hlaupa af stað með ákafa miklum og tvöföldum
hraða.
Það Voru úlfar, sem varir höfðu orðið við
ferðafólkið, og voru að kalla sig saman í skóginum.
Við og við heyrðist þetta ýlfur, og nær og nær
færðist það þar til að ferðafólkið sá þessum vörg-
um bregða fyrir í myrkrinu. — Þeir voru búnir að
ná þeim, og þeir voru margir, stór hópur, og fyrir-
liðinn var gríðar stór og mikill sláni, hann var bæði
sterkur og ákaflega fljótur að lilaupa, því þótt að
hestarnir hlypu alt sem þeir gátu, þá var þessi
úlfur samt fljótari, hann hljóp með fram sleðanum
og þegar að liann kom á móts við hestana, }>á stökk
hann og ætlaði að ná í höfuðið á einum hestinum.
En rétt í því reið af skot og úlfurinn hentist í loft
upp og skall svo niður í snjóinn. Eiríkur var til-
búinn að taka á móti konum.
Við fall fyrirliðans kom dálítið hik á hina úlf-
ana, en það var ekki nema örlitla stund, því þeir
voru ekki á því að láta bráð sína sleppa og heili
hópurinn náði ferðafólkinu í annað sinn. Eiríkur
og baróninn skutu báðir í hópinn og tveir úlfar
duttu niður dauðir, og hinir stönsuðu aftur, rétt á
meðan að þelr voru að rífa hina dauðu félaga sína
í sig, en svo lögðu þeir á stað aftur á eftir ferða-
fólkinu.
“Herra barón, við verðum að sleppa einum
hestinum, skerðu á aktaugarnar fljótt,” mælti
Eiríkur.
Baróninn skar á aktaugarnar tafarlaust og
hesturinn beigði út af veginum og inn í skóginn og
allir úl’farnir á eftir honum.
“Okkur er borgið,” mælti baróninn.
Eiríkur sagði ekki orð, sat steinþegjandi í sæti
sínu og keyrði hestana alt sem þeir komust. Hann
vissi að úlfarnir mundu koma bráðlega aftur, og
það gjörðu þeir, og þú var öðrnm hesti slept til
þess að friða þessa skógarvarga í nokkrar mínútur
Ferðafólkið átti nú að eins tvær mílur eftir til
Bolisov, og það sá ljósið í útjaðri bæjarins álengd-
ar og vonin í brjóstum þess kviknaði um að loks
væri öllihætta úti. En þá fann ferðafólkið, að hest-
arnir, sem nú voru að eins tveir, voru orðnir dauð-
þreyttir og voru farnir að hægja mjög á sér, og að
úlfarnir voru rétt búnir að ná þeim einu sinni enn.
Þá var það, sem að Eiríkur sýndi hvaða mann
hann hafði að geyma.
“Eg ætla að fara ofan úr vagninum, barón, og
halda lílfunum til baka á meðan þið komist inn í
bæinn. Ef við fylgjumst að, þá förumst við öll, en
eg fæ múske ráðrúm til þess að klifra upp í tré, eða
að mér tekst á annan hátt að verjast úlfunum
þangað til þú kemur til baka með hjálp. Ef eg
dey bið eg þig fyrir konu mína og barn.”
Baróninn vildi ekki taka í mál að Eiríkur legði
líf sitt í sölurnar fyrir hann og fjölskyldu hans á
þenna hátt. En Eiríkur var ákveðinn í þessu áformi
sínu, og þegar að úlfarnir náðu þeim stóð Eiríkur
upp í sæti sínu og mælti: ‘ ‘ Guð veri með ykkur!
Skjóttu um leið og eg hleyp, og um leið og skotið úr
byssu barónsins reið af, hljóp Eiríkur úr sætinu og
kom standandi niður á brautina.
Rétt í bili kom hik á úlfana, svo ráku þeir upp
ægilegt ýlfur, rétt í því reið af annað skot úr byssu
Eiríks, svo varð steinþögn og hestarir hlupu af
stað til bæjarins.
Eiríkur sást aldrei framar, en skammbyssan
hans fanst í blóðlituðum snjónum daginn eftir.
Nú stendur kross úr steini á þessum stað, öðru
megin á hann er letrað nafn þjónsins göfuglynda
en hinu megin stendur: ‘ ‘ Meiri elsku hefir enginn
en að hann gefi líf sitt fyrir vini sína. ’ ’
KVÖLDSÖNGUR VORSINS.
I léttfleygum silfurlækjum og ám
er ljóðað um hvíld og fró.
Og fjólan ei augum blikar blám;
hún blundar í þýðri ró,
því dagur, á blik\rængjum borinn hám,
burtu fló!
Og sjáið hve skuggarnir sveima nú rótt,
svo svifléttir, — yfir grund.
Og hljóðnuð er fuglanna hljómagnótt;
nú er heilög friðarstund.
þið, börnin mín kær, ó, hafið nú hljótt;
eg hníg í blund!
Nú draumlíf grúfir af leiti og laut;
alt lífið er orðið hljótt.
Hið fagurgljáandi fjallaskraut
er fölnað — alt sefur rótt.
Og ljósstjarna dagsins er gengin braut.
Góða nótt!-----------
—Heimilisblaðið.
MÁLSHÆTTIR.
“Efnt er lieit, þá orði verkið eftir fylgir.”
Orðin eru upphaf dáða,
orð og vilji mestu ráða.
“Endirinn skyldi’ í upphafinu allir skoða.”
Engu verki af má hroða
og aldrei fara sér að voða.
--------1
“Gull skal brúka’ og gagn af fá,
en gróa’ ei við það hjartað má”,
svo hjartað verði’ ei liart sem gler,
og heilinn eins og krækiber.
“Enginn skyldi öðrum lá”
yfirsjónir srnáar,
sjálfur fyrst að sínum gá,
sem eru ekki fáar.
—Heimilisblaðið.
AUÐMYKT.
Þegar próf. Samúel Morse liafði fundið upp
talsímann, var hann spurður að því, hvort honum
hefði aldrei orðið ráðfátt, meðan hann var að gera
hinar erfiðu og vandasömu tilraunir.
“ Jú, oftar en einu sinni”, mælti hann. 1
‘ ‘ Hvað tókst þú þá til bragðs ? ’ ’
‘ ‘ Það skal eg segðja yður. Þegar eg vissi ekki
hvað gera skyldi, þá bað eg guð um meira ljós. ”
“Og þér fenguð bænheyrslu?”
“ Já, og það get eg sagt yður, að þegar heið-
ursskeytunum rigndi yfir mig í tilefni af því, að
uppgötvun mín var gerð heyrum kunn, og bundið
við mitt nafn, þá fanst mér sem sá heiður væri ó-
verðskuldaður. Eg hafði fundið upp þýðingar-
mikla notikun rafmagnsins, ekki af því að eg væri
öðrum mönnum fremri, heldur var það guð, sem
vildi upplýsa mennina um þenna nýja sannleika
og tók mig í þjónustu sína. Honum einum ber því
heiðurinn og þakklætið.”
—Heimilisblaðið.
l
t