Lögberg - 08.01.1948, Blaðsíða 5

/ili IGAMÁL
IWENNA
Ritstj&ri: INGIBJÖRG JÓNSSON
Mikilvœgt
framfaraspor
Á mánudaginn hófu Sanitori-
um Board og Winnipeg Dept of
Health, allsherjar X-geisla skoð-
un í borginni til þess að finna
alla þá, er kunna að vera sýktir
af berklum. Rannsókn þessari
mun haldið áfram í 18 vikur eða
þangað til búið er að skoða hvert
einasta mannsbarn í borginni.
Þessi skoðun er ókeypis og þeir,
sem sýktir eru, fá læknisum-
önnun ókeypis. Þannig verður
gerð gangskör að því að varna
útbreiðslu þessa hættulega sjúk-
dóms.
I hinni nýafstöðnu styrjöld
létu 38000 Canadamenn lífið
á vígvöllunum; á því sama tíma
bili dóu 36000 manns í Canada
af völdum berklaveikinnar —
tuberculosis. — Á síðastliðnu
ári dóu 50 manns í Winnipeg úr
þessum sjúkdómi.
Á byrjunarstigi sjúkdómsins
hefix sjúklingurinn engar þraut-
ir og þess vegna uppgötvar
hann ekki hvað að honum
gengur fyrr en veikin er komin
á það stig að erfitt er að lækna
hana.
Berklaveikin er ekki ætt-
geng; hún er smitandi og orsak-
ast af sýklum frá öðrum berkla-
sjúklingum. Fyrir þessa ástæðu
fá stundum margir meðlimir
sömu fjölskyldu veikina.
Ekki mun fólk verða skyldað
til að láta skoða sig, sem þó ætti
að vera, en væntanlega lætur
enginn borgarbúi hjá líða að
sinna þessu, ekki einungis sjálfs
sín vegna, heldur og hinna, er
hann myndi smita, ef hann hefði
berklaveiki.
Byrjað verður á að skoða
börnin og þar næst fullorðna
fólkið. Borginni verður skift í
mörg svæði og fólki verður til-
kynnt þegar hinir tveir “Mobile
X ray units” verða til staðar. —
Þessi skoðun veldur engum
óþægindum. Fólk þarf ekki að
afklæða sig og X-geisla myndin
er tekin á fáeinum mínútum.
ímyndunarveiki
Margar sögur eru sagðar af því
hve sterk áhrif ímyndunaraflið
getur haft á heilsufarið. Maður
einn kom á bæ og var fólkið á
bænum að fara í kirkju. Hann
kvaðst ætla að bíða meðan það
væri í burtu, en bað að lána sér
bók að lesa. Þegar fólkið kom
heim, lá maðurinn fárveikur
uppi í rúmi. Bókin sem honum
hafði verið lánuð var nýútkom-
in lækningabók, með lýsingum
af allskonar sjúkdómum. Svona
bók hafði hann ekki lesið áður,
og ímyndaði sér að hann hefði
sjálfur hin og önnur sjúkdóms-
einkenni, sem þarna var skýrt
frá. Vitanlega var þetta hin
mesta firra; maðurinn var í raun
og veru stálhraustur og reis úr
rekkju þegar búið var að sýna
honum fram á að hann hefði lát-
ið ímyndunina hlaupa með sig í
gönur.
Önnur frásögn er um nokkra
læknisnema, sem voru að ræða
um þetta sama atriði á leið sinni
í skólann. Einn hélt því fram að
aðalgildi meðala lægi í því að
þau drægi úr þrautunum í bili,
og sjúklingurinn fengi þannig
trú á því að þau læknuðu sig, að
það væri í raun og veru trúin á
að honum væri að batna en
ekki meðalið sjálft, sem hefði á-
hrifin til bata. Annar hélt því
fram að það væri meðulin ein-
göngu en ekki hugsunin, sem
læknaði hann. “Til dæmis”,
sagði hann og benti á nokkra
verkamenn sem voru að grafa
skurð við veginn, “það er ó-
mögulegt að hafa áhrif á heilsu-
far þessara manna, hvorki til
góðs né ílls, með því að telja
þeim trú um að þeir séu hraustir
eða veikir”.
Til þess að komast að niður-
stöðu um hver hefði á réttu að
standa kom þeim saman um að
gera þessa tilraun: Einn þeirra
vék sér að stórum, hraustlegum
og ungum manni, sem var að
hamast við að moka úr skurðin-
um og eftir að hafa horft á hann
með alvarlegum augum í eina
eða tvær mínútur, sagði hann:
“Eg er dr. Jones. Þegar ég
gekk fram hjá gat ég ekki að því
gert að taka eftir því að heilsu-
far þitt er í hættulegu ástandi.
Heldur þú ekki að þú ættir að
fara heim og í rúmið og senda
eftir lækni?”
“Því”, spurði hinn undrandi
verkamaður. “Eg hefi aldrei
verið veikur í einn einasta dag;
mér líður ágætlega”.
“Jæja þá”, svaraði læknirinn
þungbúinn, “en þú ert í þann
veginn að verða veikur, hættu-
lega veikur”. Hann hristi höfuð
ið og gekk í burt.
Hálftíma seinna gekk annar
læknisnemi fram hjá þessum
sama stað þar sem verkamenn-
irnir voru að vinnu, og virtist
vera á hraðri ferð. Hann leit
eins og af tilviljun á hinn unga
verkamann, varð undrandi og
skelfdur á svipinn, stanzaði
snögglega og sagði:
“Eg er dr. Smith, og ég vildi
mega vita, hvernig í heiminum
að maður, sem er í öðru eins á-
sigkomulagi og þú, getur haldið
áfram að vinna, þú hlýtur að
hafa ógurlegar þrautir hérna?”
og benti á gagnaugað, “og hérna”
og hann þreifaði á maga hans.
Á sínum tíma kom þriðji
læknisneminn og hélt áfram
sömu aðferð en þá var hinn ungi
verkamaður búin að fá óþolandi
höfuðverk og ógleði. Áður en
fjórði læknisneminn kom, var
verkamaðurinn farinn heim og í
rúmið.
Afleiðingarnar af þessu til-
tæki hefðu auðveldlega' getað
orðið alvarlegar, ef hinir fjórir
sökudólgar hefðu ekki farið í
einum hóp heim til unga manns-
ins og útskýrt þetta fyrir hon-
um.
Ekki er víst að þessar sögur,
sem hr hafa verið sagðar séu
sannar, en hitt er víst að í seinni
tíð virðist sú skoðun fá vaxandi
fylgi að hugsunin og tilfinning-
arnar hafi miklu meiri áhrif á
heilbrigði líkamans en fólk hefir
áður gert sér grein fyrir.
F’ramhald.
Dugleg kona
Lengi hefir það verið svo —
og er enn — að karlmenn haf&
verið afkastameiri um öll rit-
störf en konur, en þó eru á því
undantekningar. Hefir íslenzk
kvenþjóð veitt því eftirtekt, að
einn hinn afkastamesti íslenzki
rithöfundur um þessar mundir
er kona, Elinborg Lárusdóttir?
Þessu til sönnunar kemur hér
listi yfir útkomin ritverk frú
Elinborgar.
Sögur 1935. — Anna frá Heið-
arkoti 1936. — Gróður 1937. —
Förumenn: Dimmuborgir 1939,
Efra-Ás-ættin 1940, Sólon
Sókrates 1940. — Frá Liðnum
árum 1941. — Strandarkirkja
1943. — Hvíta höllin 1944. — Úr
dagbók miðilsins 1944. — Símon
í Norðurhlíð 1945. — Miðillinn
Hafsteinn Björnsson 1946. —
Gömul blöð 1947.
Þetta eru mikil afköst, en það
sem betra er, bækurnar eru
skemmtilegar aflestrar, boðskap-
ur þeirra er jákvæður, þær
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 8. JANÚAR, 1948
Réttindi Islendinga á Grœnlandi
(Frh. af bls. 4)
þá menn, sem eru “hér í landi
eða í órum löndum”. “Ef maðr
verðr sekr á Grænlandi ok er
hverr þeira manna sekr hér, er
þar er sekr. En svá skal hér
sækja um björg ens seka manns,
er út þar var sekr fullri sekd,
sem hann yrði hér sekr á vár-
þingi, þar til sagt er til sekdar
hans á alþingi” o. s. frv.
Grænland hefir verið talið ný
lenda íslands að fornu og er
almennt nefnt svo í ritum út
lendum sem innlendum fram á
síðustu tíma. Nú er það alkunn
ugt, að nýlendusamband getur
verið með mismunandi hætti,
og þótt það geti lauslegt talizt
getur það eigi að síður verið
traust og haldgott. Má vísa til
til skilnings mestu nýlendu-
þjóðar heims, Englendinga, í
þeim efnum.
Bókmenntir Islendinga bera
þess ljós vitni, hversu þeir töldu
landið nákomið sér. Ari Þorgils-
son hinn fróði ritar heilan
kapítula um fund og bygging
Grænlands í hið örstutta ágrip
Islandssögu. íslendingabók, sem
alls eru 10 kapítular. Eins Land-
námsbækur íslands ágrip land-
náms í Grænlandi. Islendingar
færðu og í letur sögu Eiríks
rauða og aðra merka atburði í
byggðum Grænlands á þeim
tíma, rituðu fornsagnir um sigl-
ingaleið þangað, kirknaskrá,
bæjatölu o. s. frv. Segja má að
vísu, að í þessu felist ekki sönn-
un um stjómskipulegt samband
landanna, en það sýnir ótvírætt,
hvað íslendingar töldu sér land-
ið nákomið og sögu þess hluta af
sögu síns heimalands. Annálar
segja, að Grænlendingar hafi
gengið á hönd Hákoni gamla
Noregskonungi 1261. Hafa sumir
talið það vitni um fullveldi
Grænlands, en þetta sannar ekk-
ert um stjórnarlegt fullveldi
þess. Goðorðin íslenzku komu
sama konungi í hendur á ýmsum
árum þessa tímabils, en á þeim
árum er “gamli sáttmáli” var
ger, hafðist hér við Ólafur
Grænlendingabiskup — 1262—
64 — og kom hingað utan af
Grænlandi. Það verða engin
rök fundin gegn því, að Græn-
land hafi verið nýlenda frá
íslandi á þessu tímabili.
• Þeir atburðir, sem gerast í
sögu Grænlands á næstu öldum,
eru engan veginn þess eðlis, að
þeir rýri eða geri að engu hinn
forna rétt íslands til þessarar
nýlendu. Nýlendan týndist og
eyddist fyrir samningsrof kon-
unga, siglingamanna þeirra til
annarra manna og fullkomið
skilningsleysi af sjálfra þeirra
hálfu. Hver vill halda því fram,
að þessar ráðstafanir konung-
anna hafi svipt ísland fornum
rétti sínum til Grænlands?
Eða mundi stjórn Dana á
Grænlandi og allar aðgerðir þar
á síðari tímum, lokun landsins,
verzlunareinokun og aðrar hlið-
stæðar leifar frá einveldistím-
anum, sem alls staðar annars
staðar á norðurhveli jarðar hafa
fyrir löngij verið brotnar á bak
aftur og kveðnar niður, hafa
frekar en hið fyrrnefnda svipt
Island rétti til þessarar fornu
nýlendu sinnar? Eg hygg, að
það beri hiklaust að svara þeirri
spurningu neitandi.
Þessi stjórnartilhögun Dana
á Grænlandi á enga stoð í sið-
gæðishugsjón menningarþjóða
og kemur ekki heim við al-
þjóðarétt. Um það geta tæplega
verið skiptar skoðanir.
Undir röklegan rétt íslands til
Grænlands hníga styrkar stoðir,
bæði sögulegá, réttarfarslega og
landfræðilega. Því verður ekki'
í móti mælt. Það orkar ekki tví-
mælis, að það getur skipt miklu
máli fyrir framtíð Islendinga
að þeir fái viðurkenndan rétt
sinn til Grænlands.
Enginn vafi er á því, að veiði-
skapur er mikill við Grænland.
Fiskveiðaþjóðir, sem leitað hafa
á Grænlandsmið, ber saman
um, að fiskgengd sé þar ærin og
meiri á stundum en þeir hafa
annars staðar kynnzt. Nýjustu
raannsóknir fiskifræðinga 1 norð
urhöfum hafa leitt í ljóá með
merkingu fiska og á annan hátt,
að sami fiskstofninn sé við
Grænlandsstrendur og strendur
Islands og að miklar og tíðar
fiskgöngur séu á milli landanna.
Enn fremur leiða fiskifræðingar
rök að því, að aðalkalkstöðvar
þess nytjafisks, sem veiðist við
strendur beggja landanna, séu
við strendur Islands. Fiski-
grunnið við strendur Islands er
samkvæmt þessu uppeldisstöð og
fóstra þess fiskstofns, sem geng-
ur í þéttum torfum upp að
Grænlandsströndum. — Fiski-
flota íslands mundi bíða mikið
verkefni á Grænlandsmiðum að
sumarlagi.
Nokkuð leikur á tveim tung-
um um aðra landkosti á Græn-
landi. Þó er það alkunnugt nú
orðið, að þar eru málmar í jörðu
og námugröftur þar nokkur rek-
inn. Kol eru þar á sumum stöð
um. Landbúnaður var þar mik-
ill meðan íslendingar byggðu
landið. Útigangur var mikill og
góður. Hefir þróazt þar ágæt-
lega fé það, sem þangað var flutt
frá Islandi fyrir nokkrum árum
og lifað hefir að miklu leyti á
útigangi. Þá er þar og loðdýra-
veiði mikil og gagnsamleg.
Gnægð er þar sela og rostunga
á ísnum við strendur landsins.
Hreindýr og sauðnaut þrífast
þar vel.
Á Grænlandi eru margháttuð
framtíðarskilyrði fyrir hrausta
og harðfengna menn.
Eins og fyrr greinir, má engan
veginn slá því lengur á frest, að
íslendingar krefjist réttar síns á
Grænlandi, hinni fornu nýlendu
vorri, og láti þar til skarar
skríða. Rétturinn er vor, hvort
sem litið er á fornstöðu eða ný-
stöðu landsins í sambandi við
ríkjandi réttarhugmyndir nú-
tímans”.
Vísir, 2. des.
Átta skip seld héðan
á þessu ári
Fyrir þau fékksi 4.8 millj. kr.
Tíu fyrstu mánuði þessa árs
hafa Islendingar flutt út afurð-
ir fyrir 245.5 milljónir króna, og
er það svo að segja sama verð-
gildi og fékkst fyrir afurðir okk-
ar á sama tíma í fyrra.
Mest var flutt út af freðfiski
eða fyrir rúmar 60 millj. kr.,
þar næst síldarolía fyrir nærri
46 millj. kr., saltfiskur fyrir 37
millj. kr., ísfiskur fyrir 31 millj.
kr., lýsi fyrir 20 millj. og saltsíld
fyrir 13 millj. kr.
Þá seldu Islendingar í ár 8
skip til útlanda fyrir 4.8 millj.
krónur.
I fyrra seldu íslendingar mest
af ísfiski eða fyrir 57.9 millj.
kr. og þar næst freðfiskur fyrir
47.4 millj kr.
Þau lönd sem aðallega kaupa
afurðir af okkur eru Bretland,
fyrir 81 millj. kr. Rússland fyrir
52 millj. kr. og ítalía fyrir 20
millj. kr.
Vísir, 1. des.
Bréf St. G.
Stephans'sonar
Þriðja bindi af bréfum og rit-
gerðum Stephans G. Stephans-
sonar er nýkomið út á vegum
Þjóðvinafélagsins og Bókaút-
gáfu Menningarsjóðs.
Þetta bindi er yfir 400 bls. að
stærð með athugasemdum og
skýringum. Þorkell Jóhannes-
son prófessor skrifar formála
fyrir bindinu og segir þar m. a.
að það sé trú sín, að með bréfa-
safni þessu hafi íslenzkum bók-
menntum bætzt dýrgripur, er
jafnan þyki mikils um vert,
hversu sem tímar breytast!
Vísir, 1. des.
hafa fengið góða dóma, og nú
skipar frú Elinborg sess með
helztu rithöfundum þjóðarinnar.
Þær íslenzkar konur, sem ekki
hafa lesið bækur frú Elinborgar,
ættu að gera það hið fyrsta, og
þær munu verða stoltar af kyn-
systur sinni, húsmóðurinni, sem
þrátt fyrir ótal annir, er komin
framar mörgum þeim, er gefa
sig að ritstörfum eingöngu. A.
Dagur.
General Statement, 29th November, 1947
ASSETS
Notes of and deposits with Bank of Canada............... $ 162,276,927.93
Other cash and bank balances........... 169,001,082.93
Notes of and cheques on other banks.................. 70,779,865.93
Govemment and other public securities............... . 875,847,469.18
Other bonds, debentures and stocks................... 116,509,788.71
Call and short loans fully secured.................... 42,512,791.49
$1,436,927,926.17
Commercial loans in Canada........................ . „ 435,872,162.46
Loans to provincial govemments........................... 4,331,251.20
Loans to cities, towns, municipalities and school districts... 8,117,482.00
Commercial loans—foreign............................. 118,717,442.19
Bank premises.......................................... 10,631,002.53
Liabilities of customers under acceptances and letters of
credit.............................................. 72,190,306.81
Other assets............................................. 6,853,645.25
Total Assets........ $2,093,641,218.61
UABILITIES
Notes in circulation..........................
Dominion and provincial govemment deposits
Other deposits................................
Acceptances and letters of credit outstanding.
Other liabihties..............................
Capital................................... •...............
Reserve fund,.........................,........«...........
Unpaid dividends. .............
Balance of Profit and Loss Account..........................
Total Liabilities
• e • M ►* ••
$ 4,760,709.72
88,980,316.16
1,845,205,532.97
72,190,306.81
3,095,547.02
35,000,000.00
40,000,000.00
934,559.38
3,474,246.55
$2,093,641,218.61
PROFIT AND LOSS ACCOUNT
ProHts ior tho year ended 29th November, 1947, before Dominion and Pro
vincial Government tazes, but aiter contributions to Staff Pension Fund,
and after appropriations to Contingency Reserves, out of which Reserves
provision for all bad and doubtful debts has been made...
Less provision for Dominion and Provincial Govemment taxes $2,850,000.00
Less provision for depreciation of Bank Premises............ 892,687.01
Dividends: No. 238 at 8% per annum..................... $700,000.00
No. 239 at 8% per annum...................... 700,000.00
No. 240 at 8% per annum...................... 700,000.00
No. 241 at 10% per annum...... ................ 875,000.00
Amount carried forward...............................
Balance of Profit and Loss Account, 30th November, 1946,
Balance of Profit and Loss Account, 29th November, 1947
$8,724,519.48
3,742,687.01
$4,981,832.47
2,975,000.00
$2,006,832.47
1,467,414.08
$3,474,246.55
SYDNEY G. DOBSON,
President
IAMES MUIR,
General Manager